Co dalej z polskim Kołowym Transporterem Opancerzonym?

Wojna w Ukrainie - raport specjalny Defence24.pl

Wraz z wprowadzeniem Rosomaków do wyposażenia wojsk lądowych polscy żołnierze otrzymali nowoczesny (jak na ówczesne standardy), dostarczony przez krajowy przemysł pojazd, zaprojektowany zgodnie ze współczesnymi zasadami dotyczącymi integracji systemów czy ergonomii, wreszcie – uzbrojony w szybkostrzelną armatę 30 mm i wyposażony w system kierowania ogniem z kamerą termowizyjną. Co równie istotne, wozy te, pozyskane na drodze umowy licencyjnej dostarczane są przez polski przemysł obronny.

Nie udało się niestety do tej pory wprowadzić na wyposażenie SZ RP wszystkich odmian specjalistycznych KTO Rosomak, przez co nie wykorzystano całego potencjału tej konstrukcji. Z punktu widzenia przemysłu najistotniejszą barierą rozwojową są komplikacje wynikające z zapisów licencyjnych. Warunki licencji miały też wpływ na brak kontraktów eksportowych, szczególnie w okresie do 2013 roku, czyli podpisania z Patrią umowy w sprawie dalszej produkcji, sprzedaży, modernizacji i modyfikacji KTO Rosomak do 2023 r. wraz z prawami do serwisowania i napraw na kolejne czterdzieści lat. 

Obecnie jesteśmy już w końcówce drugiej dekady obecności tej konstrukcji w SZ RP i przez cały ten okres za wsparcie ich eksploatacji odpowiadały polskie firmy. Te kilkanaście lat doświadczenia, zarówno z operacyjnego oraz taktycznego wykorzystania ok. 1000 Rosomaków jak i z rozwoju i implementacji platformy pod różne systemy oraz aplikacje, stanowią fundament do wyciągnięcia szeregu wniosków dotyczących nie tylko ich przyszłości, ale również poszukiwań następcy.

Rosomak S.A. wprowadził w toku produkcji KTO kilkaset zmian, które sprawiło, że znajdujące się obecnie na wyposażeniu polskiej armii Rosomaki mają coraz mniej wspólnego względem pozyskanej od Patrii licencji na pojazd AMV. Siemianowicki zakład a także inne spółki z Polskiej Grupy Zbrojeniowej uzyskały szereg doświadczeń i kompetencji w zakresie produkcji (w tym wariantów głębokiej modyfikacji bazowej bryły pojazdu, jak Rosomak WEM i WD) i wsparcia eksploatacji tych transporterów. Warto jednak podkreślić, że wciąż KTO Rosomak nie stał się polską własnością intelektualną. Jaka jest więc przyszłość tej konstrukcji a co za tym idzie Rosomak S.A.?

MLU Rosomaka, czyli nie tylko ZSSW-30 i BMS

Przypomnijmy, że na mocy zawartej w 2003 roku umowy w latach 2004 – 2013 otrzymało 687 KTO, a do 2018 kolejnych 307 pojazdów. Stąd większość ze służących w Wojsku Polskim transporterów Rosomak ma za sobą już kilkanaście a nawet ponad 20 lat eksploatacji i znajdują się one w drugiej połowie cyklu życia rozwojowego. Oczywiście nadal są one nowoczesną platformą bojową, stanowiąc podstawę dla wielu wersji specjalistycznych, a programy bezzałogowej wieży ZSSW-30 oraz systemu zarządzania walką (Rosomak BMS) zapewnią im skokowy wzrost zdolności bojowej.

Jednak po takim czasie eksploatacji warto zmodernizować zarówno same transportery, ich podwozia i podstawowe wyposażenie. Tego rodzaju rozwiązania znane pod nazwą „Mid Life Upgrade", czyli usprawnienia w środku cyklu życia pozwalają starszym konstrukcjom sprostać zmieniającym się uwarunkowaniom pola walki. Tym bardziej, że rozwój technologii powoduje, iż niektóre rozwiązania wprowadzone w 2003 - 2004 roku jako nowoczesne, dziś wymagają uzupełnienia i zmian. Taka modernizacja dla KTO Rosomak może i powinna zostać przeprowadzona siłami krajowego przemysłu i to w dużej części z wykorzystaniem sprzętu, który jest już na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP.

Możliwości zwiększenia potencjału transporterów dotyczą wielu obszarów, także tych, które nie są objęte programami BMS i ZSSW-30. Część usprawnień można wprowadzić na wszystkich transporterach, a inne – na wozach należących do określonych wersji, zwiększając ich zdolności bojowe. Istnieje kilka obszarów, gdzie można wdrażać usprawnienia. Do najważniejszych można zaliczyć m.in. podniesienie poziomu ochrony zarówno w zakresie samego opancerzenia poprzez instalację dodatkowych osłon, jaki i obniżenia wykrywalności za sprawą instalacji wielospektralnego kamuflażu mobilnego. Osiągnięcie przydatnego na współczesnym polu walki poziomu IV wg STANAG 4569 poziom A dla całego transportera może oznaczać utratę zdolności pokonywania przeszkód wodnych, niemniej istnieje możliwość wzmocnienia ochrony wnętrza w określonym zakresie z utrzymaniem zdolności pływania, poprzez zastosowanie pakietu wypornościowego.

Dodatkowo należałoby zainstalować we wnętrzu fotele i siedziska chroniące przed skutkami eksplozji, zarówno dla załogi, jak i desantu.  Kolejnym obszarem modernizacji powinna być siła ognia oraz świadomość sytuacyjna. Skokowy wzrost zdolności w tym obszarze zapewni wprowadzenie na transporterach Rosomak wież ZSSW-30, budowanych przez konsorcjum państwowo-prywatne pod egidą Huty Stalowa Wola S.A., z udziałem WB Electronics. Przypomnijmy, że umowa ramowa dotycząca dostaw wież, która towarzyszyła pracy rozwojowej, została rozszerzona z 208 na 341 egzemplarzy.

Równie istotnym obszarem jest aranżacja wnętrza oraz modernizacja układów, podzespołów bazowego podwozia. W tym przypadku można wykorzystać doświadczenia wynikające z eksploatacji Rosomaków przez PKW Afganistan i wprowadzanych zmian w eksploatowanych tam transporterach. Jeśli nie zostanie podjęta decyzja o integracja wieży Hitfist z ppk, to naturalnym i niezbędnym rozwiązaniem jest zmiana struktur pododdziałów piechoty zmotoryzowanej i zwiększenie nasycenia ich przenośnymi wyrzutniami ppk – co będzie wymuszało wygospodarowanie w przynajmniej części transporterów miejsca na nie. Innym czynnikiem „wymuszającym" niejako te obszary modernizacji jest postęp technologiczny, zarówno w obszarze wektroniki, cyfryzacji i samych pojazdów, jak i pola walki, na którym są one wykorzystywane. To wiąże się choćby z koniecznością zapewnienia odpowiedniej ilości energii elektrycznej do zasilania co raz większej ilości systemów, a także przystosowania instalacji wozu do współpracy z nimi.  

Przykładem może być BMS przy instalacji którego konieczne jest zapewnienie odpowiednio wydajnego łącza pomiędzy kadłubem a wieżą. Przy okazji warto by również dostosować Rosomaki do „współpracy" z żołnierzem przyszłości – Tytanem, choćby poprzez instalację gniazd do zasilania indywidualnego wyposażenia żołnierzy przy siedziskach załogi i desantu. 

W tych rozważaniach warto też zwrócić uwagę na rosnące wykorzystanie bezzałogowych platform, zarówno tych latających, jak i lądowych, z którymi do współpracy muszą być przygotowane także załogowe pojazdy, jak KTO.

Należy również rozważyć możliwość takiej modyfikacji układu zasilania, aby możliwa była w wybranych wersjach, choćby rozpoznawczych praca w tzw. trybie „silent", czyli z wykorzystaniem jedynie energii zgromadzonej w akumulatorach (ładowanych w trakcie jazdy przed odpowiedniej mocy np. rozruszniko-generator). 

Zmiany wymusza też branża automotive, czego przykładem może być zaprzestanie przez Scanię produkcji silnika DC12, który został zastąpiony w ofercie przez jednostkę DC13. Taka sytuacja jest przykładem starzenia się wyjściowej konfiguracji konstrukcji, zjawiska tzw. obsolescence, które utrudnia sprawną obsługę sprzętu w jego cyklu życia. Inne modyfikacje powinny dotyczyć m.in. układu klimatyzacji czy systemu obserwacji bocznej. Takie zmiany mają duże przełożenie na eksploatację transportera. Oczywiście ich zakres każdorazowo zależy od potrzeb Zamawiającego.

Wszystkich możliwych zmian zapewne nie da się wprowadzić, choćby ze względu na zastosowane w pojeździe rozwiązania konstrukcyjne, podzespoły, które narzucają pewne limity np. w zakresie wzrostu masy. Należy jednak podjąć to wyzwanie, nie tylko w obszarze, za który odpowiadają konstruktorzy i przemysł, ale także w obszarze decydenckim i przeprowadzić maksymalnie możliwe MLU Rosomaków. To pozwoli też na uniknięcie casusu BWP-1, które choć wciąż znajdują się w wyposażeniu i stanowią główny środek transportu oraz walki piechoty zmechanizowanej, to do tej pory nie doczekały się modernizacji i są dziś pozbawione większej wartości bojowej. 

Co po Rosomaku?

Jak już to zostało wspomniane wchodząca w skład PGZ S.A. spółka Rosomak S.A. posiada na podstawie umowy licencyjnej prawo do produkcji KTO Rosomak do 2023 roku, a w zakresie adaptacji do wersji specjalistycznych do 2052 roku. Warto również przypomnieć, że w 2019 r. zawarta została z Patrią umowa pozwalającą na dostawy transporterów w nowej wersji Rosomak XP, bazującej na platformie nowej generacji AMV XP, jeżeli zadecyduje się na nie Zamawiający. Ta nowa konstrukcja o masie zwiększonej do 32 ton (standardowy Rosomak to 26 ton) dysponuje zwiększonym poziomem ochrony wnętrza i wieloma innymi usprawnieniami, a jej napęd stanowi wspominany wcześniej silnik Scania DC13 o mocy 450 kW / 610 KM.

Dla naszych rozważań o przyszłości KTO w Polsce istotne są również plany resortu obrony, wyrażające się choćby w wymaganiach operacyjnych dla nowego transportera pn. „Zdolność do rażenia celów pancernych i opancerzonych oraz siły żywej przy zapewnieniu możliwości manewru w terenie przez moduły batalionowe wyposażone w nowy kołowy transporter opancerzony" o kryptonimie „SERWAL", które zostały opracowane w ramach Wymagań Operacyjnych edycji 2020.

Rosomaki z pierwszej partii, z których część ma już prawie 20 lat, przy przeprowadzonym MLU posłużą jeszcze przez co najmniej 10-15 lat. Później powinny być zastępowane przez nową platformę, gdyż SZ RP nie mają w planach odchodzenia od kołowych, wielofunkcyjnych platform, czego dowodem jest program pk. SERWAL. Jakie więc możliwe kierunki działań, opcje stają dziś przed stroną przemysłową, jaki i Zamawiającym?

Jedną z możliwych ścieżek jest kontynuowanie współpracy z partnerem fińskim  na warunkach partnerskich umożliwiających dalszy rozwój polskiego przemysłu obronnego. Przy liczonych w setkach Rosomakach w SZ RP oraz rosnącym zapotrzebowaniu (18. DZ, warianty specjalistyczne) na kolejne wozy tego typu, trudno nie rozważać kontynuacji współpracy ze dotychczasowym partnerem. Przemawia za tym również ekonomia, bo polski kontrakt to największy, jaki udało się zdobyć Patrii, do tego obie strony zainwestowały w tę konstrukcję pokaźne środki, które warto, aby zostały przełożone na zaangażowanie zarówno Polaków jak i Finów w przyszłość tej platformy, zarówno w kraju (MLU, ZSSW-30, warianty specjalistyczne, SERWAL) jak i na rynkach eksportowych.

Z drugiej strony nienajlepsze doświadczenia z partnerem fińskim w zakresie warunków umowy licencyjnej w kontekście rozwoju polskiego przemysłu i rozwoju eksportu do krajów trzecich skłaniają do rozważań na temat innych, możliwych formatów współpracy w obszarze Kołowych Transporterów Opancerzonych. Trzeba zauważyć, że podejmowanie tego typu prac nie zwalnia od konieczności modernizacji już posiadanych wozów, ale ta modernizacja jest jedynie naturalną częścią cyklu życia tych ostatnich – a nie alternatywą do generacyjnego przełomu, jaki powinno przynieść wprowadzenie całkiem nowej platformy bojowej, w przypadku braku możliwości rozwoju i głębokiej modernizacji już posiadanej konstrukcji.

Jedną z opcji jest postawienie na innego, zagranicznego partnera. Zmiana platformy po 30-40 latach jej operacyjnego wykorzystania nie jest niczym niezwykłym i przykładów takich działań możemy znaleźć pełno na świecie. W końcu Rosomak stał się następca powszechnie eksploatowanego w Wojsku Polskim transportera SKOT. Warto też pamiętać, że AMV jest konstrukcją z przełomu XX i XXI wieku i niezależnie od zaangażowania w jego modernizację, w końcu osiągnie ona kres swoich możliwości wyrażający się m.in. w ograniczeniach masowych a co za tym idzie możliwości podnoszenia poziomu ochrony czy instalacji dodatkowego wyposażenia, a także ograniczonej przestrzeni/objętości kadłuba.

Trendy na kolejne dekady są zauważalne – wzrost poboru mocy ze względu na rozwój wektroniki oraz instalowanych na platformie systemów (walki, rozpoznawczych itp.), cyfryzacja pojazdów, zmiany w zakresie wyposażenia i uzbrojenia drużyn w pododdziałach zmechanizowanych czy wzrost ilości i skuteczności zagrożeń przed którymi ochronę musi zapewnić pancerz (a także aktywne systemy ochrony) KTO. Wzrastają też wymagania w zakresie uzbrojenia. Nowe pojazdy tej kategorii to już nie lekkie transportery, ale ciężkie pojazdy, będących kołowymi odpowiednikami bojowych wozów piechoty, których opancerzenie i wyposażenie zapewniają wysoki poziom ochrony, pozwala działać na cyfrowym polu walki i zwalczać różnego typu cele. To widać po takich konstrukcjach, jak VBCI, Boxer, czy choćby kolejnych wersjach rozwojowych transporterów rodziny Piranha. Parametry nowej konstrukcji mogą więc znacząco przewyższać te, jakie dają pojazdy rodziny AMV, zwłaszcza te w obecnej wersji.

Na rynku „z kim?" można udzielić wielu odpowiedzi. Do wyboru są zarówno europejscy producenci, którzy dominują na rynkach Unii Europejskiej, czy NATO ale rozważane są także rozwiązania  producentów z bardziej egzotycznych kierunków, z którymi polski przemysł zbrojeniowy już współpracuje i którzy bardziej otwarcie podchodzą do kwestii współpracy – zarówno na rzecz zamówień dla Sił Zbrojnych RP jak i ewentualnej współpracy na rynkach trzecich. Dla nich alians z przedsiębiorstwem z Unii Europejskiej byłby bardzo korzystnym rozwiązaniem.

Jest jeszcze możliwa trzecia droga, ta która została wybrana w przypadku następcy BWP-1, czyli Borsuka czy rozwoju bezzałogowej wieży ZSSW-30. Skoro polski przemysł, oczywiście z przy współpracy z zagranicznymi dostawcami choćby elementów układu napędowego, był w stanie stworzyć nowoczesny BWP, to również opracowanie nowego KTO jest w naszym zasięgu. Taka droga daje nam przewagę w postaci pełni praw i autonomii choćby w zakresie doboru i wymiany podzespołów czy też modyfikacji całych sekcji pojazdu zgodnie z wymaganiami klienta – zarówno krajowego jak i zagranicznego. Prawo do modyfikacji posiadanego wyposażenia czy uzbrojenia jest tą legendarną suwerennością, o której tak często się mówi, a która w kontekście obecnych wydarzeń na świecie ma coraz większe znaczenie.

Choć dostawy generacyjnie nowych KTO to temat na lata 30-te XXI wieku, to już dziś warto się do tego przygotowywać i choćby zainicjować prace rozwojowe w tym zakresie, tak aby móc na końcu zgarnąć pełną pulę korzyści z tak ambitnego programu – zarówno dla Sił Zbrojnych RP jak i dla przemysłu. Prace rozwojowe z reguły potrzebują czasu na ich realizację. Dość powiedzieć, że projekt Borsuka zainicjowany został w 2014 roku. I problem „czasu oczekiwania" na efekty prac rozwojowych dotyczy wszystkich państw, co potwierdzają także doświadczenia wiodących krajów zachodnich, choćby z gąsienicowymi wozami bojowymi nowej generacji.

 Z kolei mówiąc o planowanych w najbliższym czasie dostawach Rosomaków czy ich modernizacji trzeba pamiętać, że doskonalenie i rozwój posiadanej konstrukcji w ramach jej cyklu życia nie stoi w sprzeczności z poszukiwaniem następcy. Przeciwnie – to normalna kolej rzeczy, w wiodących siłach zbrojnych na świecie. Jeśli więc chcemy budować zdolności operacyjne, ale i zdolności przemysłowe w zakresie KTO, tak by po 2030 roku dysponować nowoczesnym potencjałem w tym zakresie, możliwościami zaoferowania odpowiedniej platformy Siłom Zbrojnym RP (w celu stopniowego zastąpienia pierwszych Rosomaków), ale i na eksport, przygotowania trzeba zacząć już teraz. Jest to szczególnie kluczowe, jeżeli na macierz pozyskiwania sprzętu przez armię nałożymy harmonogram cyklu badawczo-rozwojowo-wdrożeniowego - wyjdzie wtedy, że należy zacząć zawczasu budowę bazy przemysłowej do szybkiej i sprawnej realizacji tego procesu, zarówno gdy nadejdzie jej czas, lub gdy pojawi się pilna potrzeba operacyjna. 

Artykuł przygotowany we współpracy z PGZ S.A.