Kryl po czechosłowacku, czyli wszystkie córki Dany [ANALIZA]

Wojna na Ukrainie - raport specjalny Defence24.pl

Przyczynkiem do niniejszego materiału jest wypowiedź pułkownika Wojciecha Dalki z Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych, który na tegorocznej konferencji Defence24 DAY tak odniósł się do pytania o obecny stan programu Kryl:

W chwili obecnej skupiamy się na dziale ciężkim, zapewniającym przewagę w pojedynkach artyleryjskich, ogniu przeciwbateryjnym. Natomiast wypracowanie koncepcji haubicy Kryl zostawiliśmy sobie na później, gdyż wniosków z konfliktu nie można wyciągać ad hoc i na gorąco wykorzystywać.
Pułkownik Wojciech Dalka, Szef Oddziału Gestorstwa i Rozwoju Wojsk Rakietowych i Artylerii Inspektoratu Wojsk Lądowych DG RSZ

Przypomnijmy, że program, którego celem było wdrożenie nowej armatohaubicy samobieżnej na podwoziu kołowym, został uruchomiony w 2011 roku. Ówcześnie Siły Zbrojne RP były zaangażowane w misje zagraniczne, a Polski Kontyngent Wojskowy w Afganistanie liczył ponad 2,5 tys. żołnierzy. Jednak już przed wybuchem wojny na Ukrainie sytuacja strategiczna Polski uległa istotnej zmianie, a modyfikowane wymagania zepchnęły Kryla na boczny tor. Już w 2021 r. w rozmowie z Defence24.pl powiedział o tym Bartłomiej Zając, ówczesny prezes Huty Stalowa Wola.

Tymczasem za naszą południową granicą artyleria samobieżna o trakcji kołowej ma się znakomicie. W połowie 2020 r. Czesi zamówili 52 haubice CAESAR na czteroosiowych podwoziach marki Tatra, zaś w grudniu ubiegłego roku parafowali umowę na dodatkowe 10 sztuk. Z biura konstrukcyjnego Excalibur Army wyjeżdżają kolejne demonstratory technologii i prototypy haubic nowej generacji, w tym prezentowane w Polsce DITA czy Morana. Z kolei na Słowacji w służbie pozostaje 16 sztuk ShKH (sł. "samohybná kanónová húfnica") vz. 2000 Zuzana, nowsza Zuzana 2 została wdrożona w 25 egzemplarzach, a kolejne powstają na potrzeby Zbrojnych Sił Ukrainy. Państwowe przedsiębiorstwo Konštrukta-Defence ma na koncie kilka interesujących artyleryjskich prototypów, jak choćby Himalaya i EVA.

Obserwacja konfliktów zbrojnych z ostatnich lat skłania do wniosku, że w Wojskach Lądowych wciąż istnieje zapotrzebowanie na sprzęt tej klasy. Zdolność do szybkiego przerzutu ciężkich pojazdów na duże odległości zwykłymi drogami, nie korzystając przy tym z zestawów niskopodwoziowych, stanowi kluczowy atrybut. Jest to istotne zwłaszcza w brygadach wyposażonych w kołowe transportery opancerzone, w których możliwość szybkiej reakcji jest istotnym wyróżnikiem na tle sił ciężkich. Na Defence24 DAY wspomniał o tym także generał brygady Norbert Iwanowski. W formowanej 1 Dywizji Piechoty Legionów, którą dowodzi, brygada wyposażona w KTO Rosomak będzie stanowiła pierwszą odpowiedź oraz pokaz siły (ang. "show of force") w razie pojawienia się potencjalnego zagrożenia u granic Rzeczypospolitej.

Bogactwo czeskiej i słowackiej oferty systemów artyleryjskich stanowi interesujący punkt zaczepienia do rozważań o tym, jaki kształt mógłby obrać hipotetyczny Kryl w nowej odsłonie, uwzględniający zmieniającą się perspektywę wojska, którą podsumował płk Dalka. Przyjęcie do służby w Wojsku Polskim sprzętu rodem z Czech lub Słowacji uważam za mało prawdopodobne w dającej się przewidzieć przyszłości. Tamtejsze konstrukcje przytaczam wyłącznie w charakterze poznawczym i porównawczym.

Niemniej obranie takiego punktu wyjścia do dyskusji jest o tyle interesujące, że zarówno my, jak i nasi południowi sąsiedzi wychodziliśmy z ustroju słusznie minionego z tym samym typem armatohaubicy samobieżnej na podwoziu kołowym – wz. 77 DANA. Poza tym, że DANA to przyjemne dla żołnierskiego ucha imię, jest to też skrót od "Dělo automobilní nabíjené automaticky", w wolnym tłumaczeniu "działo na podwoziu samochodowym, zasilane automatycznie". Haubica zaprojektowana w zakładach Konštrukta Trenčín (pol. Trenczyn) była produkowana w przedsiębiorstwie ZŤS Dubnica nad Váhom (pol. "Zakłady ciężkiego sprzętu w Dubnicy nad Wagiem").

Pod wieloma względami DANA stanowiła artyleryjską rewolucję. Połączenie siły ognia i donośności gąsienicowej armatohaubicy z mobilnością tradycyjnej ciężarówki otworzyło nowe możliwości przed formacjami zmotoryzowanymi i zmechanizowanymi. Istotnie zredukowano koszty utrzymania pojazdu m.in. przez redukcję zużycia paliwa. Ponadto rozwiązanie to uprościło logistykę i serwis głównemu użytkownikowi. Československá lidová armáda dysponowała dużą liczbą krajowej produkcji ciężarówek Tatra 815 w układzie 8x8, czyli bazie, która posłużyła do stworzenia specjalnego podwozia typu VP31 zastosowanego w "Danusi". Dzielność terenowa, którą zapewniało podwozie według klasycznego patentu Tatry, z centralną rurą nośną i niezależnym zawieszeniem, minimalizowało niedogodność, jaką są ograniczone walory trakcyjne pojazdów kołowych w ciężkim terenie w porównaniu do wozów gąsienicowych. Artyleria na kołach ma też inne wady w porównaniu do cięższych wozów na gąsienicach, ale o nich napiszę innym razem.

Do Sił Zbrojnych PRL trafiło 111 sztuk ahs wz. 77 DANA. Wobec wieku haubicy oraz trwającego konfliktu na Ukrainie, jak również zaopatrywania ZSU w sprzęt z czasów Układu Warszawskiego przez państwa Europy Środkowej i Wschodniej, nie sposób określić, ile egzemplarzy uchowało się w Siłach Zbrojnych RP. Według informacji, do których doszedł Adam Świerkowski, jak dotąd tylko trzy egzemplarze spośród owych 111 zostały poddane modernizacji do standardu DANA-M w Wojskowych Zakładach Uzbrojenia w Grudziądzu, zaś wielkie plany sprzed kilku lat obejmowały objęcie tym programem 10 (słownie: dziesięciu) haubic.

Abstrahując od naprawdę przygniatającej wielkości zamówienia i szybkości dostaw, modernizacja do standardu DANA-M została pomyślana nie jako rozwiązanie docelowe, lecz sposób na podtrzymanie potencjału Wojsk Rakietowych i Artylerii do czasu wdrożenia sprzętu nowej generacji. Fakt, że "Danusia" z Grudziądza strzela amunicją kalibru 152,4 mm, powoduje, że DANA-M to rozwiązanie nieperspektywiczne, gdyż lista zmian niezbędnych do dostosowania ahs DANA do standardów amunicyjnych NATO jest bardzo długa. Jedynym realistycznym sposobem na likwidację braków Sił Zbrojnych w tej kategorii sprzętu jest więc zakup nowoczesnej armatohaubicy o możliwie dużym potencjale modernizacyjnym.

Krewni i znajomi

Aksamitna rewolucja, rozpad Układu Warszawskiego i podział Czechosłowacji sprawiły, że przedsiębiorstwa odpowiedzialne za dostarczanie najważniejszych podzespołów do armatohaubicy DANA zostały rozdzielone między dwa państwa. Zakłady Tatry mieszczą się w miejscowości Kopřivnice w kraju morawsko-śląskim na wschodzie Czech. Z kolei Konštrukta Trenčín (dziś Konštrukta-Defence) i ZŤS Dubnica nad Váhom (współcześnie ZTS-Špeciál), które odpowiadały za artyleryjską część projektu, znalazły się po słowackiej stronie granicy, w kraju trenczyńskim. Na dodatek podmioty czeskie trafiły w ręce prywatne (Excalibur Army i Tatra należą do Czechoslovak Group), a słowackie pozostały własnością państwa (stanowią część holdingu DMD Group). Polskiego czytelnika nie zdziwi fakt, że w latach 90. wymienione firmy przeszły szereg restrukturyzacji, podziałów i przeobrażeń, a siły zbrojne, które zaopatrywały, uległy radykalnej przemianie w krótkim czasie, zresztą nie tylko pod względem sprzętowym. Nie dziwi zatem, że w obu krajach próby modernizacji tego systemu artyleryjskiego przybrały nieco inny wymiar. Tworząc drzewo genealogiczne haubicy DANA, rok 1993 stałby się punktem podziału tego rodu na dwie odnogi: czeską i słowacką.

W Czechach wiodącym podmiotem w tej dziedzinie jest Excalibur Army. Jedną ze spécialités de la maison przedsiębiorstwa są modernizacje ahs wz. 77. W kolejności chronologicznej były to: DANA M1, M1M i M2, przy czym ta ostatnia stanowi techniczną bazę polskiego wariantu DANA-M. Z racji na zachowanie oryginalnego uzbrojenia kalibru 152,4 mm wymienione wyżej warianty można swobodnie pominąć w rozważaniach na temat przyszłej kołowej ahs w Wojsku Polskim. Trudności w sprawnym zaopatrywaniu Zbrojnych Sił Ukrainy w amunicję do radzieckich haubic doskonale ilustrują ryzyko, jakie wiąże się z odstępstwem od NATO-wskiej normy, a wymiana uzbrojenia głównego (a wraz z nim istotna modyfikacja automatu ładowania) to kosztowna i skomplikowana operacja, zwłaszcza w tak wiekowej platformie.

Z dywagacji można wykluczyć też armatohaubice CAESAR na czeskim podwoziu 8x8, które Praga zamówiła na potrzeby Armády České republiky (AČR). W kontekście przytoczonej wypowiedzi pułkownika Dalki koncepcyjne pokrewieństwo Kryla z francuską haubicą można uznać za potencjalny problem. Wygląda na to, że Siły Zbrojne preferowałyby sprzęt, który nie wymaga opuszczania opancerzonej kabiny przez załogę, by wykonać zadanie ogniowe. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że hipotetycznego następcę Kryla będzie można określić mianem nie "polskiego CAESAR-a", lecz "polskiego Archera", czyli wozu wyposażonego w bezzałogowy moduł uzbrojenia.

Obok zdecydowanie wyższego poziomu ochrony przed odłamkami, gdy załoga znajduje się w kabinie, dodatkowy atut takiej konfiguracji stanowi fizyczna separacja artylerzystów od amunicji, zwłaszcza ładunków miotających. Używając metafory Damiana Ratki, deflagracja ładunków może zmienić przedział bojowy armatohaubicy w piec hutniczy, a każdy, kto z takiej sytuacji ujdzie z życiem, może mówić o dużym szczęściu. Nie brakuje materiałów fotograficznych i filmowych z Ukrainy, w których haubice samobieżne są dosłownie rozrywane na strzępy przez deflagrację amunicji. Niestety na listach zniszczonego w ten sposób sprzętu ZSU widnieją również dostarczone z Polski Kraby.

Jeśli bezpieczeństwo załogi oraz odporność na wrogie środki rażenia mają stanowić priorytety, powielenie szablonu szwedzkiego Archera wydaje się rozsądnym rozwiązaniem, by dać artylerzystom szansę na ucieczkę z trafionego wozu, a być może także odprowadzenie go na tyły w celu wykonania remontu. Nawet wdrożenie ultranowoczesnej artylerii samobieżnej nie zredukuje do zera ryzyka porażenia precyzyjnym ogniem kontrbateryjnym lub środkami napadu powietrznego. Nie ulega wątpliwości, że uzyskanie najwyższego możliwego poziomu bezpieczeństwa załogi powinno być priorytetem w każdym krajowym programie artyleryjskim.

Czesi mają w ofercie dwa systemy, które uwzględniają przynajmniej część z wymienionych kryteriów. Pierwszym jest DITA, która w istocie stanowi współczesną wariację na temat "Danusi". Zachowano oryginalny układ konstrukcyjny z przedziałem załogi z przodu, uzbrojeniem głównym pośrodku i zespołem napędowym z tyłu pojazdu. Jednak tu uwidaczniają się pierwsze różnice. Co nie zaskakuje w XXI w., wóz otrzymał bogaty pakiet elektroniki, w tym cyfrowy system kierowania ogniem. Dzięki temu do obsługi haubicy potrzebnych jest jedynie dwóch żołnierzy: dowódca i kierowca. Wieżę zaprojektowano jako fundamentalnie bezzałogową, a istniejące tam stanowisko działonowego traktuje się jako opcjonalne.

Zmieniło się również uzbrojenie główne - zastosowano haubicę zgodną ze standardami NATO, zasilaną pociskami kalibru 155 mm i modułowymi ładunkami miotającymi. Podobnie jak w "Danusi" po obu stronach wieży mieszczą się dwa taśmowe magazyny amunicji: po prawej znajdują się pociski, a po lewej ładunki miotające. Te są samoczynnie donoszone i przekazywane na korytka zmechanizowanych podajników, skąd trafiają do komory nabojowej z pomocą łańcuchowego dosyłacza umieszczonego nad zamkiem armaty.

Jednak DITA ma pewne ograniczenia. Haubica posiada lufę o długości L/45, a zatem krótszą niż L/52 stosowane we współczesnych konstrukcjach zachodnich. To sprawia, że maksymalna donośność czeskiej konstrukcji jest mniejsza niż choćby w rodzimym Krabie. Czesi nie dysponują pełnią zdolności do produkcji nowego uzbrojenia bazujących na ahs DANA, gdyż po rozpadzie Czechosłowacji podmioty odpowiedzialne za produkcję artyleryjskiej części tego systemu zostały na Słowacji. W tym celu na partnera przemysłowego Excalibur Army powołano słowackie przedsiębiorstwo ZTS-Špeciál, czyli producenta armatohaubicy Zuzana 2, która dysponuje lufą o standardowej dziś długości L/52. Można przypuszczać, że Słowakom zależy na tym, by nie wyhodować sobie konkurencji za miedzą, stąd taka, a nie inna długość lufy.

Moduł uzbrojenia w ahs DITA umieszczono tak jak w słynnej poprzedniczce, pośrodku pojazdu. O ile jest to optymalne rozwiązanie, jeśli weźmie się pod uwagę wyważenie wozu (które z kolei ma przełożenie na walory trakcyjne), to ma ono dwie istotne wady. Pierwszym jest fakt, że wymusza to zastosowanie wariantu specjalistycznego podwozia typu VP31 opracowanego dla ahs wz. 77, a w późniejszych latach sukcesywnie modernizowanego, acz wciąż z zespołem napędowym z tyłu wozu. Rozwiązanie to jest zwyczajnie droższe i bardziej skomplikowane od tradycyjnej ciężarówki z haubicą na pace, jak choćby Kryl. Ta lokalizacja uzbrojenia głównego sprawia też, że przy wieży ustawionej na wprost lufa... wystaje przed kabiną. Kto zdaje sobie sprawę, jakim zmaganiem jest nawigowanie ciężkim sprzętem wojskowym po wąskich dróżkach i w miastach (choćby na zwykłym skrzyżowaniu lub rondzie!), ten rozumie, jak poważnym utrudnieniem może być taki "róg jednorożca". Wątpliwości budzi także jedynie dwuosobowa załoga, która w tak skomplikowanym sprzęcie może okazać się niewystarczająca, np. do wykonania doraźnych napraw w warunkach polowych.

Wymienione wyżej niedogodności rozwiązano w kolejnym prototypie Excalibur Army. Clou programu o eleganckiej i charakternej nazwie Morana (pol. "Marzanna") stanowi moduł uzbrojenia. Jest twórczym rozwinięciem koncepcji z haubicy DITA, w prostej linii potomkini "Danusi". Obszerną wieżę umieszczono w tylnej części bardziej tradycyjnego od "Danusi" podwozia Tatry 815, które dostosowano do szczególnej roli, modyfikując rozstawy osi i wyposażając w cztery osie skrętne. Taka konfiguracja umożliwiła zastosowanie lufy o długości L/52, a jednocześnie minimalizuje ryzyko, że kierowca niechcący wprowadzi daleko idące zmiany w lokalnej architekturze krajobrazu, na przykład niechcący strącając słup oświetlenia ulicznego lub wbijając hamulec wylotowy w dystrybutor na stacji paliw.

Przedział bojowy osadzono na specjalnej platformie z pierścieniem oporowym. Według deklaracji producenta wieżę można przenieść na podwozie dowolnej ciężarówki o odpowiednich gabarytach i nośności. Nawiasem mówiąc, to doskonale pokazuje, jak wyprzedzającym swoje czasy i podatnym na modernizacje systemem uzbrojenia była DANA. Załoga Morany przebywa w opancerzonej kabinie o nazwie Puma, a wieża również posiada własną ochronę balistyczną.

Tym sposobem Excalibur uzyskał konstrukcję, którą można określić mianem złotego środka. Jest to system, który łączy zalety prostszej haubicy zamontowanej na pace ciężarówki (tzw. TMG, czyli "Truck-Mounted Gun", patrz Kryl czy CAESAR) i konstrukcji cięższej, pod względem koncepcyjnym bliższej klasycznej "Danusi". Kluczowym atrybutem Morany jest fakt, że jej system uzbrojenia osadzono na tradycyjnej ciężarówce, a nie na specjalistycznym nośniku jak w ahs DANA czy południowoafrykańskiej G6.

Te założenia projektowe wpisują się w szerszy kontekst kierunków rozwoju artylerii samobieżnej o trakcji kołowej. Wystarczy spojrzeć na izraelską Sigmę, serbskiego MGS-25 Aleksandar, szwedzkiego Archera czy niemieckiego HX3 AGM, by przekonać się, że wielu producentów i planistów dochodzi do zbliżonych wniosków. Kluczami do sukcesu wydaje się zastosowanie klasycznego (lub zaadaptowanego w ograniczonym stopniu) podwozia terenowej ciężarówki, najlepiej tożsamego z wozami już stosowanymi w danych siłach zbrojnych, a także wykorzystanie autonomicznego modułu uzbrojenia kalibru 155 mm wraz z niezbędnym osprzętem (w tym cyfrowym systemem kierowania ogniem).

Za tradycją i nowoczesnością

Także słowacki przemysł w rozwoju koncepcji kołowej armatohaubicy samobieżnej poszedł dwutorowo. Z nurtu tradycjonalistycznego wywodzi się Zuzana 2, czyli głęboka modernizacja ahs DANA. Ta odnoga drzewa genealogicznego zaczyna się wraz z Ondavą, czyli prototypem, który stanowił pierwszą próbę istotnej modernizacji "Danusi", rozpoczętą jeszcze przed podziałem Czechosłowacji. Podobnie jak DITA ta nowoczesna słowacka haubica korzysta z uzbrojenia o NATO-wskiej specyfikacji. Tu lufa ma długość L/52, więc prawdopodobieństwo zarycia hamulcem wylotowym w przydrożny baner z reklamą nowej Škody Fabii jest odpowiednio wyższe. Jednak strzelając pociskiem z gazogeneratorem dennym Zuzana 2 "sięgnie" dalej niż DITA, bo na ponad 41 km. Kolejną różnicą jest fakt, że wieża jest załogowa, bo przesiaduje w niej trzech z czterech członków obsługi haubicy: dowódca i dwóch działonowych. W samoczynnym, zmechanizowanym układzie zasilania amunicją (przekładając z polskiego na nasze: automacie ładowania na pociski i ładunki) znajduje się 40 naboi, a tak jak w ahs wz. 77 w razie awarii haubicę można ładować ręcznie.

W odróżnieniu od czeskich kuzynek Zuzana 2 ma na koncie wdrożenie do służby oraz uczestnictwo w działaniach bojowych. Na początku bieżącego roku Zbrojnym Siłom Ukrainy dostarczono ósmy egzemplarz Zuzany 2, a 16 kolejnych zostało zakontraktowanych przez grupę państw zachodnich na potrzeby Kijowa. Materiały zdjęciowe i filmowe z użycia bojowego słowackiej haubicy są niezwykle rzadkie. W listopadzie ubiegłego roku wypłynął pierwszy film z wrakiem zniszczonej Zuzany 2 na lawecie. Według słowackich mediów haubica padła ofiarą rosyjskiego bezpilotowca. Na szczęście nikt nie zginął. Kilka dni przed publikacją niniejszego tekstu wypłynął krótki film, gdzie uwieczniono strzelającą Zuzanę 2. Ze względów bezpieczeństwa nie podano, gdzie i w jakich okolicznościach nakręcono ów materiał.

Choć Zuzana 2 jest konstrukcją nowoczesną, a przy tym dojrzałą (prototyp po raz pierwszy zaprezentowano publicznie w 2013 r. w Brnie), słowacka haubica cieszy się ograniczonym zainteresowaniem wśród nabywców zagranicznych. Ozbrojené sily Slovenskej republiky dysponują 16 egzemplarzami starszych ahs vz. 2000 Zuzana oraz 25 Zuzanami 2. Te ostatnie zostały zamówione w 2018 r., a pierwsze egzemplarze dostarczono trzy lata później. 12 kolejnych vz. 2000 zostało zakontraktowanych przez Grecję, lecz ostatecznie maszyny te trafiły na uzbrojenie sił zbrojnych Cypru.

Z dzisiejszej perspektywy Zuzana vz. 2000 i Zuzana 2 stanowiły interesującą ofertę jeszcze kilka-kilkanaście lat temu, gdy wiele państw Europy Środkowo-Wschodniej ledwo co zaczęło (lub dopiero miało zacząć) całkowitą przesiadkę na amunicję w standardach NATO. Dla państw takich jak Polska Zuzana stanowiła opcję stosunkowo niskiego ryzyka, bo jest głęboką modernizacją znanej i lubianej "Danusi", acz zgodną z zachodnimi standardami. Jednak producentowi nie udało się wstrzelić we właściwy moment ani znaleźć odpowiednio dużego klienta.

By przełamać ten komercyjny impas, inżynierowie Konštrukta-Defence i ZTS-Špeciál poszli za powszechnym kilkanaście lat temu trendem, by haubicę odchudzić i uczynić prostszą w transporcie lotniczym, tym samym zwiększając strategiczną mobilność systemu (brzmi znajomo?). W ten sposób powstała EVA, czyli jedna z najszczuplejszych córek ahs DANA.

Zademonstrowany w 2015 r. prototyp bazował na ciężarówce Tatra 815 w układzie 6x6. Z czasem system przeniesiono na podwozie czteroosiowe. W odróżnieniu od późniejszej Morany, gdzie całkowity zapas amunicji wynosi 45 naboi, a obszerna wieża ma konstrukcję półzamkniętą, EVA posiada otwarty moduł uzbrojenia z lekko opancerzonymi magazynami amunicji o tożsamej konstrukcji, lecz zdecydowanie zmniejszonej pojemności. W gotowości do strzału pozostaje po 12 pocisków i ładunków miotających, a kolejne 12 kompletów znajduje się w zapasie. Jak już wspomniałem, Zuzana 2 dysponuje większą jednostką ognia (40 naboi).

Kluczową zaletą ahs EVA w stosunku do przywołanych wyżej konstrukcji jest jej niższa masa. Słowacka haubica na podwoziu 6x6 dysponuje dopuszczalną masą całkowitą niewiele przekraczającą 20 ton. To czyni tę konstrukcję zdatną do transportu lotniczego maszyną taką jak popularny Lockheed Martin C-130J Super Hercules. Wadą tego rozwiązania jest niekorzystne wyważenie pojazdu. Tak ciężki sprzęt dysponujący tylko jedną osią skrętną, na dodatek poddaną stałemu obciążeniu przez opancerzoną kabinę, stanowi kompromis wobec konfiguracji 8x8 pod względem zdolności do pokonywania przeszkód i grząskiego gruntu. Ceną za drugą przednią oś, która czyni wóz dzielniejszym w terenie, jest dodatkowe 8 ton dopuszczalnej masy całkowitej. To sprawia, że do transportu lotniczego ahs EVA 8x8 wymagana jest maszyna większa niż Super Hercules, bo o ładowności co najmniej takiej jak Embraer C-390 Millenium (ok. 26 ton). Z drugiej strony, wobec zmiany priorytetów wojska oraz wstrzymania programu Drop, w którym miano wyłonić nowe maszyny transportowe dla Wojska Polskiego, rozważania dotyczące zdolności do transportu polskiej artylerii drogą powietrzną można odłożyć na kolejne lata.

Duży dylemat artylerzystów

Wojsko Polskie czeka długi proces decyzyjny dotyczący tego, jak mógłby wyglądać następca Kryla, który pozostał prototypem. O ile wśród komentariatu wciąż wybrzmiewają narzekania na żółwie tempo podejmowania działań przez MON oraz instytucje mu podległe (acz obecnie krytyka zwykle dotyczy zjawiska zgoła odwrotnego), to w tym wypadku pośpiech wydaje się niewskazany, zwłaszcza że w najbliższych latach do wojska trafią tysiące sztuk ciężkiego sprzętu nowej generacji. Niemniej wiele rozwiązań, w tym również takich demonstrowanych w nowoczesnej artylerii rodem z Czech i Słowacji, wskazują, jak mogłaby wyglądać kołowa armatohaubica przyszłości dla Sił Zbrojnych RP.

Wykorzystanie podwozia terenowej ciężarówki w układzie 6x6 lub 8x8 wydaje się wręcz pewnikiem. W tym wypadku zastosowanie rozwiązania tożsamego lub spokrewnionego z dotąd stosowanymi w wojsku pojazdami (choćby Jelczy z typoszeregów 662 lub 882) byłoby logicznym sposobem na redukcję kosztów zakupu, serwisu i utrzymania sprzętu w cyklu życia haubicy. W kontekście kwestii poruszonej przez generała Iwanowskiego istotne jest też to, by nowy pojazd posiadał zbliżoną mobilność po drogach utwardzonych do KTO Rosomak. W opinii autora wysoce prawdopodobna wydaje się także rezygnacja z wymogu zdolności do przerzutu następcy Kryla drogą powietrzną, a przynajmniej przy wykorzystaniu dotychczasowej floty średnich samolotów transportowych (wiele zależy od tego, jak potoczy się program Drop, o ile nie zostanie zarzucony).

To powinno przełożyć się na możliwość zastosowania cięższego opancerzenia kabiny, a potencjalnie też uzbrojenia głównego, by zgodnie z wypowiedzią pułkownika Dalki uczynić ten system bardziej odpornym na ostrzał. Nie należy też wykluczać możliwości modyfikacji obecnych standardów NATO dotyczących artylerii, choćby pod względem pojemności komory nabojowej (która obecnie wynosi 23 litry) albo optymalnej długości lufy (prototyp amerykańskiej ahs XM1299 otrzymał lufę L/58). Zatem obecnie wydaje się, że przyszła kołowa ahs dla Wojska Polskiego mogłaby stanowić konstrukcję istotnie większą i cięższą od dotychczasowego Kryla, być może o masie ponad 30 ton.

Niewiadomą pozostaje koncepcja uzbrojenia głównego, a ściślej mówiąc - ładowania haubicy. O ile zmechanizowany, półsamoczynny układ zasilania amunicją z najnowszych CAESAR-ów stanowi wyraźny postęp wobec prostszych pojazdów z segmentu TMG, to konieczność każdorazowego opuszczania kabiny przez załogę, by oddać strzał, stanowi istotne ograniczenie. Nie tylko wydłuża to czas przejścia z położenia marszowego do wykonania zadania ogniowego, ale też sprawia, że w porównaniu do sprzętu w większym stopniu zautomatyzowanego artylerzyści są bardziej narażeni na ogień kontrbateryjny. Z tej przyczyny niżej podpisany obstaje przy opinii, że przyszłość kołowej artylerii samobieżnej stanowią autonomiczne systemy uzbrojenia na uniwersalnych platformach, zdolnych do integracji z wieloma typami podwozi.

Nie dość, że takie rozwiązanie ułatwia integrację z nowymi nośnikami, to przede wszystkim istotnie zwiększa to bezpieczeństwo obsługi poprzez fizyczną separację załogi haubicy od amunicji (zwłaszcza ładunków miotających). Nie sposób nie wspomnieć także o wydatnym zmniejszeniu obciążenia załogi fizyczną pracą przy obsłudze haubicy. W kontekście konfliktu na pełną skalę ten ostatni aspekt jest nie do przecenienia, lecz jednocześnie należy mieć na uwadze potencjalnie większą awaryjność automatu ładowania od metod mniej zmechanizowanych (jak choćby w gąsienicowym, dysponującym załogową wieżą Krabie).

Wydatną pomocą dla polskich decydentów będą obserwacje dotyczące wykorzystania armatohaubic o trakcji kołowej w wojnie rosyjsko-ukraińskiej. Zbrojnym Siłom Ukrainy przekazano haubice CAESAR, zarówno w oryginalnej konfiguracji 6x6, jak i w podarowanej przez Danię wersji 8x8. Na stanie ZSU znajdują się również co najmniej dwa egzemplarze 2S22 Bohdana, z czego jeden to wielokrotnie pokazywany publicznie prototyp na podwoziu KRAZ 6x6, a drugi stanowi niedawno ujawniony wariant na odmiennej bazie i z nową kabiną. Także szwedzki Archer ma wkrótce dołączyć do walki z rosyjskim najeźdźcą. Biorąc pod uwagę dotychczasową współpracę Polski i Ukrainy w sferze obronności, a zwłaszcza wspólne działania podjęte po lutym 2022 r., nie mam wątpliwości, że bogate doświadczenia artylerzystów ZSU zostaną uwzględnione w potencjalnym następcy Kryla.