ICEX: jak Amerykanie bronią Arktyki

Wojna na Ukrainie - raport specjalny Defence24.pl

Na początku 2021 roku Departament Marynarki Wojennej USA (US Navy) opublikował Blue Arctic, czyli własny 20-letni plan działań na obszarze Arktyki. Zgodnie z nim US Navy dążyć będzie do zapewnia swojej obecności na wszystkich poziomach i rodzajach prowadzonych zadań na wodach arktycznych, a w szczególności tych realizowanych przez siły podwodne.

Według Pentagonu by powstrzymać działania  Federacji Rosyjskiej i innych krajów (głównie Chin) w tym regionie należy doprowadzić do stałego i ścisłego monitorowania działań ich sił z zapewnieniem środków do ewentualnego przerwania (w odpowiednim czasie) funkcjonowania systemu wymiany danych. W sytuacjach szczególnych natomiast doprowadzić do osłabienia lub unieruchomienia wyznaczone obiektów, w tym tych związanych z morską działalność gospodarczą oraz zagwarantować zniszczenie strategicznych atomowych okrętów podwodnych Floty Północnej Federacji Rosyjskiej.

W jaki sposób Waszyngton widzi zabezpieczenie swoich interesów gospodarczych i politycznych na drodze militarnej w Arktyce zapisano między innymi w Narodowej Strategii dla Regionu Arktycznego, Strategii Arktycznej Departamentu Obrony czy Mapie Drogowej Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych. Dokumenty te powstały w wyniku przeprowadzonych badań i analiz, zdobytych już doświadczeń oraz przewidywanych scenariuszy przyszłych zmian. Również w nich szczególną rolę przypisuje się przeprowadzaniu specjalnych ćwiczeń ICEX tzw. „ćwiczeń lodowych" (ICE Exercise). To one zapewniają zdobycie unikalnych zdolności taktycznych i strategicznych związanych z prowadzeniem działań sił podwodnych w Arktyce oraz pozwalają  realizację programów ich rozwoju technologicznego (m.in. program Submarine Arctic Warfare Development, SAWD).

ICEX

Głównym celem ICEX jest rozwój doktryny prowadzenia działań na teatrze arktycznym, gromadzenie danych o jego wodach oraz warunkach fizyczno-geograficznych w tym regionie, monitorowanie tego specyficznego środowiska, testowanie już eksploatowanych i nowych systemów walki, autonomicznych i zdalnie sterowanych pojazdów podwodnych (AUV i ROV), systemów dowodzenia i przekazywania danych, specjalistycznego sprzętu oraz realizacja innych wymaganych zadań.

Zdobyte dane i doświadczenie są wykorzystywane przez dowództwo US Navy do planowania operacji przeciwko wrogim okrętom podwodnym, opracowywania taktycznych metod poszukiwania i niszczenia takich jednostek, obiektów stacjonarnych i AUV, a także do taktycznych metod stawiania min na określonych obszarach Arktyki.

Powszechnie przyjmuje się, że początek tych "ćwiczeń lodowych"  nastąpił gdy, klasyczne (diesel-elektryczne) okręty podwodne USS Tusk (SS-426), USS Bang (SS-385) i USS Tench (SS-426) przeprowadziły wspólne manewry w Zatoce Świętego Wawrzyńca (ICEX-1960). Podczas nich okręty podwodne z silnikiem Diesla wykonywały wynurzanie z przebijaniem się przez pokrywę lodową. Od 1994 roku operacje takie prowadzone są głównie w celach demonstracyjnych lub w wypadku zaistnienia sytuacji awaryjnych.

W sierpniu 1962 roku na Morzu Beauforta okręty podwodne USS Skate i USS Seadragon przeprowadziły ćwiczenia (ICEX-1962) wraz z amerykańskim lodołamaczem USS Burton Island i samolotami patrolowymi stacjonującymi w bazach na Alasce. Podczas nich dokonano praktycznego użycia torped. Od tego momentu już systematycznie przeprowadzano arktyczne kampanie amerykańskich okrętów podwodnych. Z kolei okręty podwodne Wielkiej Brytanii zaczęły regularnie wypływać na Arktykę od 1971 roku.

Doświadczenia zdobyte podczas ćwiczeń okrętów podwodnych z napędem konwencjonalnym i atomowym pokazały, że istniejące wówczas uzbrojenie torpedowe i systemy sonarowe nie mogą być skutecznie wykorzystywane w warunkach morza pokrytego lodem. Również ówczesne Dowództwo US Navy podjęło decyzję o przeprowadzeniu kolejnych specjalnych ćwiczeń w warunkach lodowych. Zostały one ukierunkowane na realizację następujących zadań:

• wypracowanie taktyki działania i koordynacji załóg okrętów podwodnych w różnych sytuacjach operowania pod pokrywą lodową;
• opracowanie metod użycia systemów uzbrojenia i środków technicznych;
• testowanie i rozwoju nowego sprzętu i technologii;
• badanie zachowania się uzbrojenia torpedowego i środków przeciwdziałania hydroakustycznego w warunkach środowiska wodnego z pokrywą lodową;
• wypracowanie wspólnych manewrów i wyznaczania celów z sojuszniczymi okrętami podwodnymi;
• opracowywanie działań przeciwko radzieckim okrętom podwodnym z napędem atomowym i konwencjonalnym w rejonie Arktyki.

Wymienione zadania miały być (i są nadal) realizowane zarówno w ramach pojedynczych, jak i grupowych ćwiczeń/zadań okrętów podwodnych US Navy i Wielkiej Brytanii, a także ćwiczeń specjalnych - krajowych SCICEX (Scientific Ice Expeditions) oraz z partnerami z NATO – ICEX. W sumie odbyło się ponad 97 specjalnych „ćwiczeń lodowych", z których zdecydowana większość polegała na użyciu uzbrojenia torpedowego i sonarowych środków wykrywania. Eksperymentalne strzelania pozwoliły m.in. ocenić i znacznie poprawić możliwości systemów naprowadzania torped Mk48 w wykrywaniu i klasyfikacji celów. Wszystkie kolejne modyfikacje tej torpedy były wielokrotnie testowane pod lodem. Są one odpalane z niepełnym zapasem paliwa w tzw. symulator lub wycofany okręt podwodny, a także w tzw. pole hydroakustyczne. Strzelanie odbywa się z pozycji śledzącej z przewagą zasięgu wykrywania i użycia broni z sytuacji „kontrataku okrętów podwodnych", z „nagłym" wykryciem wrogich okrętów podwodnych, a także poprzez oznaczenie celu z wykorzystaniem zewnętrznych  źródeł danych.

Typowym miejscem przeprowadzania ćwiczeń ICEX jest Morze Beauforta u wybrzeży Alaski, od 100 do 150 mil morskich od linii brzegowej. Okres ich trwania to zazwyczaj marzec lub kwiecień (duża i stabilna pokrywa lodowa, zapewniająca wymagane warunki bezpieczeństwa dla funkcjonowania obozowiska zadaniowego na lodzie).

Zaangażowane siły i instytucje to US Navy Arctic Submarine Laboratory, Applied Physics Laboratory of the University of Washington, Naval Undersea Warfare Center, Naval Ice Centre Centre, Applied Research Laboratory na Pennsylvania State University, jednostki serwisowe US Navy, przedstawicielstwo Brytyjskiej Marynarki Wojennej, Kanadyjskiej Marynarki Wojennej, Norwegii i Japonii.

Doświadczenie i dalsze badania

W celu prowadzenia badań naukowych i opracowania technologii zbierania informacji o parametrach tego specyficznego środowiska na różnych głębokościach (np. o profilach temperatury i zasolenia) projekt badań naukowych w rejonie Arktyki z wykorzystaniem sił podwodnych US Navy przewiduje utworzenie tzw. obozów lodowych i wyprawy amerykańskich okrętów podwodnych na biegun północny. Prace nad projektem w zakresie wykonywania zadań eksperymentalnych i uogólniania informacji koordynuje Arctic Submarine Laboratory przy wsparciu Agencji Zaawansowanych Projektów Badawczych Obrony (Defense Advanced Research Projects Agency, DARPA).

Realizowane podczas  ICEX badania obejmują:

• badanie procesów interakcji między atmosferą, oceanem i lodem;
• rozwój technologii monitorowania tła hydroakustycznego i cech propagacji dźwięku pod lodem;
• wypracowanie działań na rzecz koordynacji załóg okrętów podwodnych w różnych sytuacjach operowania pod lodem;
• ćwiczenie metod użycia uzbrojenia torpedowego, środków przeciwdziałania użyciu takiej broni przez siły przeciwnika oraz stosowania środków technicznych pod lodem;
• ćwiczenia działań przeciwko atomowym i konwencjonalnym okrętom podwodnym potencjalnego przeciwnika pod lodem;
• wypracowanie wspólnego manewrowania i wyznaczania celów do użycia broni przeciw okrętom podwodnym pod lodem;
• testowanie i rozwój nowych urządzeń i technologii, m.in. od 2015 roku uruchomiony został projekt „Opracowanie nowych technologii informacyjno-pomiarowych do wykorzystania w Arktyce" (Future Arctic Sensing Technologies, FAST).

Głównym celem FAST pozostaje rozwój (innowacyjnych) środków technicznych zapewniających możliwość ich efektywnego wykorzystania w warunkach arktycznych. Należą do nich systemy i platformy bezzałogowe (np. platforma uniwersalna typu SHARC), autonomiczne i zdalnie sterowane bezzałogowe pojazdy podwodne, boje dryfujące, stacje dolne itp. Powstanie i rozwój tych systemów związany jest z szeregiem wymagań ze strony US Navy, takich jak:

• długa żywotność baterii/akumulatorów zasilających;
• niski koszt ich eksploatacji;
• prostota i duża szybkość pozyskiwania danych;
• zapewnienie  integracji w ramach sieci informacyjno-pomiarowej.

Należy zaznaczyć, że projekt FAST jest skoordynowany z zadaniami realizowanymi w ramach programu SAWD, US Navy.

Od 2013 roku ćwiczenia ICEX testują Arctic Cap Nowcast/Forecast System (ACNFS) oraz Global Ocean Forecast System (GOFS 3.1. ACNFS i GOFS 3.1), które zapewniają zbieranie danych dotyczących profili temperatur oceanów (zarówno na wodach otwartych, jak i pod lodem) w czasie zbliżonym do rzeczywistego czy temperatury powierzchni morza i stężenia lodu uzyskiwane z satelitów. Oba systemy generują siedmiodniowe prognozy grubości i koncentracji lodu, dryfu lodu, temperatury powierzchni oceanu, zasolenia, prądów oceanicznych oraz około 40 innych dodatkowych danych. Szczególną uwagę w modelowaniu poświęca się ocenie zdolności predykcyjnej „modeli lodowych".  Dostarczane są dane o obszarach, w których mogą tworzyć się lub powiększać obszary „czystej wody", w zależności od stopnia ugięcia lodu wywołanego siłą wiatru działającego na lód. Otrzymane informacje pozwalają amerykańskim i brytyjskim okrętom podwodnym wypłynąć na powierzchnię bez przebijania się przez lód.

Można przypuszczać, że zainteresowanie wykorzystaniem autonomicznych bezzałogowych pojazdów podwodnych i torped małogabarytowych (zmodernizowanych Mk46–Mk54) pod lodem w ćwiczeniach ICEX wymaga prac prowadzonych w ramach programu Hammerhead, mającego na celu stworzenie systemów zwalczania sił podwodnych Federacji Rosyjskiej. Nowa mina Hammerhead ma zaczaić się na dnie morskim i nasłuchiwać charakterystycznych oznak obecności wrogich okrętów podwodnych. Wówczas odpala samonaprowadzającą torpedę, która je niszczy. Ułożone na drodze wrogich okrętów/statków miny morskie mogą spowolnić przepływ przez ważne obszary lub całkowicie uniemożliwić tranzyt.

Podsumowanie

Prowadzone  prace badawcze w Arktyce i same ćwiczenia ICEX są traktowane przez Waszyngton i przede wszystkim US Navy za integralną część szerokiego spektrum działań mających na celu ochronę interesów narodowych Stanów Zjednoczonych. 

Samo podejście organizacyjne do realizacji ICEX opiera się na kompleksowym uwzględnieniu istniejących zdolności do skoordynowanej realizacji zadań w tym regionie i jest ukierunkowane na wielkoskalowe i zintegrowane wykorzystanie będących w dyspozycji innowacyjnych technologii.

Prowadzenie ćwiczeń ICEX w rejonie Arktyki ma charakter praktyczny i zakłada budowanie zdolności US Navy w zakresie efektywnego wykorzystania sił i systemów uzbrojenia, zaawansowanych rodzajów robotów morskich oraz nowoczesnych technologii wymiany danych.