Siły zbrojne w świetle nadchodzących wyzwań [OPINIA]

Niekiedy walka o lepsze jutro kończy się jeszcze gorszym pojutrzem
Władysław Grzeszczyk

Technologia cyfrowa oraz rozwój sztucznej inteligencji będzie oprócz zmian demograficznych oraz mentalnych niosła ze sobą największe oddziaływanie w sferze życia społecznego. Odbije się np. na przejściu z życia realnego do wirtualnego, która w konsekwencji już teraz stwarza nowe zagrożenia oraz choroby cywilizacyjne jak samotność, depresja oraz zachowanie aspołeczne.  Zagrożenia te są kluczowe dla spoistości każdej organizacji, a przede wszystkim sił zbrojnych opartych na strukturze hierarchicznej, zaufaniu oraz przywództwie.   

Dodatkowo jak podaje B. Balcerowicz nowe megatrendy jak globalizacja, rewolucja informatyczna, technologie, demografia, środowisko naturalne, demokracja, kapitalizm, zderzenie cywilizacji spowodują olbrzymie zmiany nie tylko w systemie uzbrojenia  i wyposażenia ale przede wszystkim zmiany strukturalne, doktrynalne, taktyczno-operacyjne, sposobu podległości oraz przyszłej roli i charakteru sił zbrojnych. Zmiany te pod kątem trendów cywilizacyjnych przedstawia poniższy rysunek

Zdefiniowane trendy globalne i regionalne w opracowaniach zarówno międzynarodowych, sojuszniczych czy krajowych wymuszają dzisiaj zmianę roli sił zbrojnych. Aktualnie już mamy do czynienia z  wykorzystaniem sił zbrojnych bardziej w  kierunku zachowania bezpieczeństwa wewnętrznego państwa lub grupy państw dw roli porządkowo- policyjnej, wspierającej swoimi działaniami organy porządkowe. Najdobitniejszym przykładem nowych wyzwań dla sił zbrojnych jest zdefiniowany trend rosnącego radykalizmu społecznego i związany z tym terroryzm oraz narastający terror.  Całkowite przejście do ery informatycznej oraz ograniczenie roli państw narodowych to jeszcze przyszłość, należy jednak podkreślić, że wszelkie zmiany i procesy nie zachodzą punktowo, a rozwijają się równocześnie i poszczególne ery nachodzą na  siebie wzajemnie.

Biorąc pod rozwagę zmiany technologiczne większość analityków i ekspertów wojskowych w swoich rozważaniach sugeruje, że wojny masowe w tym  wielomilionowe armie przechodzą do historii. Dodatkowo potencjał bojowy przestaje już być mierzony liczbą sprzętu i żołnierzy. Współcześnie dużo większe znacznie od klasycznych potencjałów ma elastyczność i szybkość na polu walki poprzez rozpoznanie, informatyczne centra dowodzenia oraz precyzyjne uderzenia często wykorzystujące systemy bezzałogowe i autonomiczne.

Rozpatrując zmiany cywilizacyjne i ich wpływ na siły zbrojne najgorszym czasokresem jest równoległe zachodzenie poszczególnych okresów. Sytuacja taka wymusza utrzymywanie  i szkolenie wojsk w zdawałoby się archaicznym systemie klasycznej wojny z okresu XX wieku jak i podążanie w szybkim tempie za zmianami zwłaszcza w zakresie cyfryzacji, robotyzacji,  automatyzacji oraz wykorzystania tzw. big data i sztucznej inteligencji.  

Standardowym przykładem równoległych czasookresów i utrzymania starć klasycznych o charakterze liniowym był konflikt na wschodniej Ukrainie. Konflikt ten angażował dużą liczbę wojsk po obydwu stronachu. Stan taki wymusił przeobrażenie sił zbrojnych oraz ich potencjału. Zapomniane już tradycyjne działania zbrojne o charakterze liniowym po konflikcie na wschodniej Ukrainie wróciły z powrotem do rozważań analityków i strategów wojskowych. Należy zaznaczyć, że w ostatnich dwóch dekadach wg oceny ekspertów zarówno wojskowości jak stosunków międzynarodowych nie dostrzegano potencjalnego konfliktu na dużą skalę zwłaszcza na starym kontynencie.

W związku z powyższym skupiono się na szkoleniu oraz wyposażaniu wojsk celem udziału w misjach stabilizacyjnych i ekspedycyjnych. Powstał wręcz trend zwłaszcza w armiach Europy Zachodniej do redukcji sprzętu ofensywnego przede wszystkim broni pancernej¹. Po 2014 roku oceny ekspertów zweryfikowały zdarzenia na Ukrainie i zaczęto odtwarzać zdolności sił zbrojnych do klasycznych starć i dla przykładu Holandia zlikwidowała broń pancerną w 2011 r., by w 2015 r. przywrócić czołgi do służby² analogiczny trend dotyczy również Bundeswehry³.   

Pomimo rozważań ekspertów z dziedziny polemologii to wciąż w obecnych scenariuszach treningów oraz ćwiczeń wojskowych dominującym elementem jest wojna o zasoby i surowce naturalne, a działania prowadzone są linearnie. Planiści nie uwzględniają  w swoich scenariuszach ćwiczeń przełomu wejścia nowych okresów cywilizacyjnych. To właśnie charakterystyka oraz określenie przyszłego charakteru wojny czy konfliktu powinno być dominującym wyzwaniem dla strategów i akademii wojskowych. Aktualnie prowadzona wojna na Ukrainie w znakomity sposób pokazuje nakładanie się czasookresów cywilizacyjnych.

Daje przykłady stosowania zmiksowanej techniki łącząc sprzęt z lat 80. wraz z najnowszymi rozwiązaniami technologicznym przede wszystkim w systemach rozpoznania, wsparcia informatycznego, wypracowania decyzji, targetingu przy wykorzystaniu bezzałogowych platform powietrznych oraz rażeniu precyzyjnym na duże odległości. Przy przedłużającym się konflikcie należy się spodziewać coraz większego zastosowania przełomowych technologii. Już teraz widać efekty stosowania najnowszych technologii  w uzyskaniu przewagi, a przede wszystkim odebraniu inicjatywy zarówno operacyjnej jak i strategicznej przeciwnikowi. Wnioski z konfliktu w Górskim Karabachu oraz aktualnego konfliktu na Ukrainie już powinny być przekuwane nie tylko w zmiany strukturalne ale sprzętowe i doktrynalne.  

Z drugiej strony niedostrzeganą lub lekceważoną przez planistów i strategów,  a zarazem najgroźniejszą erą jest tzw. zderzenie cywilizacji i to ona może wywrzeć w najbliższym okresie największe zmiany w siłach zbrojnych.  

Cechami charakterystycznymi dla zderzenia cywilizacji, które już mają wpływ na siły zbrojne, a zwłaszcza na ich fundament, spoistość oraz odporność są zauważane olbrzymie zmiany mentalne i kulturowe. Zmiany te mają swoje podłoże w polaryzacji społecznej wynikającej z globalizacji, asymetrii demograficznej, nierówności ekonomicznej oraz odmiennym światopoglądzie. W takim tyglu rozbieżności społecznych oczekiwań i interesów nie można mówić o wysokich morale personelu organów porządkowych i sił zbrojnych tym bardziej o poświęceniu w celu wyższych wartości narodowych⁴. Aktualnie zwłaszcza w Europie mamy do czynienia z wieloma skrajnymi przykładami radykalizacji w środowiskach mniejszościowych i etnicznych⁵,⁶ oraz w samych siłach zbrojnych „29 żołnierzy Bundeswehry wyznania Allaha zdezerterowało i wyjechało do Syrii,⁷ podobnie było w wielu innych armiach sojuszu NATO i to nie w środowisku mniejszościowym, ale w przypadku radykalnych konwertytów⁸.

Radykalizacja również przebiega w drugą stronę. Dobitnym przykładem jest rosnące poparcie dla partii skrajnie prawicowych oraz przypadek próby zamachu na polityków niemieckich w tym kanclerz Niemiec przez oficera Bundeswehry⁹. Coraz bardziej postępująca polaryzacja społeczna jest i w dalszym ciągu będzie podatnym gruntem do prowadzenia działań hybrydowych w tym skierowanych pośrednio na siły porządkowe i siły zbrojne. Czynniki te będą miały przełożenie na obniżenie sprawności danego państwa oraz kondycję ich sił zbrojnych. Jednym z zauważalnych trendów jest reaktywacja znanych z historii tzw. wojsk zaciężnych, a obecnie prywatnych czy wojsk najemnych. Armie takie mogą realizować zarówno cele polityczno-strategiczne podmiotów państwowych jak i korporacyjne (aktora niepaństwowego). Działania takie podważą zdolności narodowych sił zbrojnych jako gwaranta bezpieczeństwa państwa.   

Niestabilne środowisko bezpieczeństwa nachodzące na siebie poszczególne epoki cywilizacyjne kreują ogromne wyzwanie dla sił zbrojnych zwłaszcza w napiętej sytuacji geopolitycznej, musi ona być przygotowana zarówno na dziś jak i na jutro. Biorąc powyższe pod rozwagę dzisiejsze siły zbrojne oprócz modernizacji istniejącego sprzętu, wprowadzania nowoczesnych zaawansowanych technologii muszą skupić się na urealnieniu potrzeb do wymogów przyszłego pola walki.  Istotnym problemem dla jakości i spójności narodowych sił zbrojnych będzie wzrastająca tendencja trendu pomniejszania roli państw narodowych oraz stopniowa utrata tożsamości narodowej przez jednostki i grupy społeczne. W obliczu przyspieszenia procesów globalizacji ludzie będą w coraz większym stopniu identyfikować się np. z wirtualnymi społecznościami, organizacjami zamiast z podmiotem państwowym. Dotyczyć to będzie w szczególności narodowych sił zbrojnych.   

Podsumowanie

Rozpatrując zdefiniowane trendy w każdej z domen segmentacji otoczenia środowiska bezpieczeństwa, zwłaszcza w domenie geopolitycznej, społecznej i technologicznej można z całą pewnością stwierdzić, że obecnie siły zbrojne stoją przed ogromnymi wyzwaniami. Do najważniejszych wyzwań dla armii w niedalekiej perspektywie czasu stanowić będzie:   narastające zagrożenie konfliktem zbrojnym.

Rywalizacja wschodzących potęg z aspiracjami mocarstwowymi, doprowadzają do próby odebrania hegemoni światowej USA i dążenia do nowego podziału stref wpływów na świecie. Ambicje mocarstwowe, dominacja gospodarczo-ekonomiczna oraz dążenia rewizjonistyczne powodują powstawanie szeregu napięć oraz kreują konflikty lokalne, które mogą z łatwością ewoluować w konflikty o skali regionalnej czy nawet globalnej.  

Nieprzewidywalne skutki wojny na Ukrainie

Nieprzewidywalny rozwój działań zbrojnych na Ukrainie może skutkować rozszerzeniem konfliktu w skali regionalnej, a nawet- w przypadku zaangażowania kolejnych aktorów - do starcia na poziomie globalnym. Rozpatrując jeden ze scenariuszy np. przegranej Ukrainy lub wymuszenie niekorzystnego dla Ukrainy pokoju, może przyspieszyć i eskalować żądania niektórych krajów do rewizji swoich granic np. Bałkany. Ponadto przedłużający się konflikt może doprowadzić do problemów gospodarczych i humanitarnych, a nawet krachu ekonomiczno-gospodarczego określanego jako „Wielki Reset" przy niespotykanej do tej pory skali migracji z południa. W konsekwencji sytuacja taka pogłębi podziały społeczne oraz podważy wsparcie militarno-ekonomiczne udzielane Ukrainie. Może to być również w dalszej perspektywie przyczyną rozpadu dotychczasowych sojuszy i koalicji kreując nowe przeciwstawne bloki polityczno-wojskowe.  

Nowa era zimnej wojny – wyścig zbrojeń o przewagę technologiczną

Biorąc pod uwagę rosnące napięcia, walkę o prymat gospodarczo-ekonomiczny, różnice mentalne i światopoglądowe, czynniki te mogą sprzyjać powstaniu nowej ery stosunków tworząc znany już duch zimnowojennej konfrontacji bloków ideologicznych. Względny pokój w tzw. zimnej wojnie zapewniał wyrównany potencjał w broni nuklearnej i strach przed jej użyciem. Dziś problem stanowi przewaga technologiczna i to ona decydować będzie o pokoju czy konfrontacji. Dlatego obecnie skupia się ogromną uwagę oraz testuje użycie nowych przełomowych technologii. Należy nadmienić, że ogromnym niebezpieczeństwem wybuchu konfliktu grozi zdobycie krótkotrwałej przewagi technologicznej jednej ze stron rywalizacji, a także możliwości techniczno-technologiczne oraz przemysłowo-surowcowe do jej produkcji np. broni elektromagnetycznej i hipersonicznej.   

Szara strefa – działania hybrydowe

Rosnąca polaryzacja społeczna, asymetria demograficzna, nielegalna migracja, terroryzm, wpływ aktora niepaństwowego, kreują ogromne problemy wewnętrzne podmiotów państwowych. Problemy te dotyczą w większości krajów- członków NATO. Już obecnie obserwujemy ogromne zaangażowanie sił zbrojnych w utrzymanie bezpieczeństwa wewnętrznego poszczególnych państw, zarówno strzegących zewnętrznych granic państwowych, pełniących ochronę infrastruktury krytycznej oraz  wspierających służby porządkowe w zachowaniu porządku publicznego oraz w prowadzonych patrolach. Sytuacja taka rodzi olbrzymie napięcia wewnętrzne, radykalizuje wszystkie grup społeczne, w tym w siłach zbrojnych i grozi wybuchem nie tyle zamieszek co nawet buntów i wojen domowych.  

Konkludują,c żyjemy na ogromnej beczce wypełnionej prochem z dołączonym lontem. Tylko od mądrości decydentów, ich przewidywalności i trafnych ocen prognoz rozwoju środowiska bezpieczeństwa można będzie zawdzięczać osłabienie rosnąych trendów lub odwrócenie niektórych z nich. Dla armii pozostaje czas wytężonej pracy nad gotowością zarówno do dnia dzisiejszego jak i na wyzwania nadchodzącego jutra.

1 TVN 24, Celem zaoszczędzenia miliarda euro, siły zbrojne Holandii będą musiały pozbyć się między innymi wszystkich czołgów, 19 samolotów F-16 i 12,3 tysięcy żołnierzy oraz pracowników cywilnych. źródło: (online) Holendrzy rezygnują z czołgów , (dostęp 01.04.2020).

2 Defence 24,Holandia przywraca wojska pancerne. Kolejna brygada pod dowództwem Niemiec, źródło: (online) (dostęp 01.04.2020).

3 ...dzięki realizacji kontraktu z 2017 roku, zakładającego modernizację do standardu Leopard 2A7V 20 istniejących wozów Leopard 2A7, kilkunastu holenderskich Leopardów 2A6NL i ponad 60 Leopardów 2A4 odkupionych od koncernu KMW i przeznaczonych do przywrócenia do służby. Łącznie Bundeswehra ma dysponować około 320 czołgami (dziś jest ich ok. 250), źródło: (online) Niemcy rozbudowują wojska pancerne i wdrażają BMS (ANALIZA) , (dostęp 01.04.2020).

4 Policjantom, dla których władze Berlina chcą zorganizować pomoc psychologiczną, by „odpowiednio interpretowali" rzeczywistość, gdyż codzienne zmagania z przestępczością imigrantów sprawia, że u funkcjonariuszy rodzą się nastroje „skrajnie prawicowe". źródło: (online) (dostęp 12.08.2019).

5 Francja jest największym źródłem zagranicznych dżihadystów dla Iraku i Syrii – do maja 2016 roku przybyło stamtąd do stref konfliktu 2000 osób. Kraj ten ma również poważny problem związany z radykalizacją w więzieniach; według szacunków zostało tam zradykalizowanych 1400 osób. źródło (online) Francuski problem: powracający dżihadyści, radykalizacja w więzieniach (dostęp 12.08.2019).

6 Niemcy: Coraz więcej zradykalizowanych dziewcząt, nawet 13-latek źródło: (online) (dostęp 12.08.2019).

7Bundeswehra szkoli bojowników IS. Parlamentarny Komisarz ds. Sił Zbrojnych: „Islamski fundamentalizm w niemieckiej armii to poważne zagrożenie" źródło: (online) (dostęp 12.08.2019).

8A. Ziemowicz PAP. Komandosi, spadochroniarze, strzelcy. Raport: francuscy żołnierze po stronie dżihadystów źródło: (online) (dostęp 19.12.2019).

9 Defence 24, Żołnierze Bundeswehry planowali zamach. Celem m.in. były prezydent Niemiec Na liście ewentualnych celów zamachu znajdowali się m.in. były prezydent Niemiec Joachim Gauck oraz minister sprawiedliwości Heiko Maas - czytamy w komunikacie. Podejrzani zamierzali zdaniem prokuratury obarczyć odpowiedzialnością za zamach islamskich imigrantów. W tym celu Franco A., udając uchodźcę z Syrii, uzyskał azyl w Niemczech źródło: (online) (dostęp 19.12.2019).