Aż 22 przechwycenia polskich F-16 w ramach PKW Orlik 8

Polskie Siły Powietrzne uczestniczyły w NATO-wskiej misji Baltic Air Policing (BAP), która podlega na nadzorowaniu przestrzeni powietrznej państw bałtyckich, które nie mają własnego lotnictwa myśliwskiego. Dlatego inne państwa Sojuszu rotacyjnie pełnią dyżury, strzegąc przestrzeni powietrznej Litwy, Łotwy i Estonii. Misja rozpoczęła się w 2004 r., wraz z przystąpieniem tych państw do NATO, a kilka lat temu została przedłużona na czas nieokreślony. Do tej pory kontyngenty lotnicze wystawiło 17 sojuszników.

Polscy lotnicy uczestniczyli w 49. zmianie BAP. Dyżury w bazie lotniczej w litewskich Szawlach (lit. Šiauliai) rozpoczęli na początku 2019 r., a 2 maja oficjalnie przekazali obowiązki następcom. Dla polskich Sił Powietrznych była ósma edycja kontyngentu, który nosi kryptonim Orlik i druga wystawiona przez 2 Skrzydło Lotnictwa Taktycznego, którego główną bronią są samoloty wielozadaniowe F-16. Do Szawli poleciały cztery takie maszyny.

Na prośbę Defence24.pl Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych podsumowało czteromiesięczny okres służby PKW Orlik 8. Jak poinformował rzecznik tej instytucji ppłk Piotr Walatek, Polacy wykonali 22 misje Alpha Scramble, czyli takie, gdzie w razie potrzeby dyżurni piloci startują i lecą na spotkanie z podejrzanymi samolotami. Choć z reguły nie dochodzi do walki powietrznej, to taki lot ma charakter misji bojowej.

Tylko dwa razy zdarzyło, by polscy lotnicy dyżurujący w państwach bałtyckich wykonali więcej tego typu misji. W 2017 r., podczas PKW Orlik 7 startów Alpha Scramble było 29, zaś w 2014 r. na piątym "Orliku" – 25. Trzeba przy tym pamiętać, że oba te dyżury przypadły w szczególnym czasie. W 2014 r. Polacy dyżurowali tuż po tym jak Moskwa zajęła Krym i rozpoczęła – za pośrednictwem miejscowych separatystów – walki w Donbasie, czemu towarzyszyło zwiększenie aktywności wojskowej wzdłuż całej zachodniej granicy Federacji Rosyjskiej. Z kolei 2017 r. polski dyżur przypadł m.in. w okresie dużego rosyjsko-białoruskiego ćwiczenia Zapad 2017.

Poza misjami bojowymi każdy kontyngent w ramach BAP wykonuje też starty ćwiczebne nazywane Tango Scramble. W takich sytuacjach samoloty są podrywane w trybie alarmowym, ale nie po to, żeby wyjść na spotkanie maszynom, które nie należą do NATO, lecz po to, żeby się szkolić. Od stycznia do początku maja 2019 r. takich misji Polacy mieli na koncie 119. Łącznie w ramach PKW Orlik 8 samoloty wielozadaniowe F-16 sterowane przez polskich lotników spędziły w powietrzu 597 godzin.

Pod tymi względami ostatnia dyżur w państwach bałtyckich był dla Sił Powietrznych rekordowy. Zbliżoną liczbę misji treningowych odnotowano tylko w latach 2017 i 2014 – odpowiednio 106 i 104. Natomiast w 2017 r. liczba godzin w powietrzu (592) była prawie taka sama, jak w tym roku. Wcześniejsze edycje "Orlika" nie sięgały nawet połowy tej wartości.

Szczegółowe statystyki na temat ośmiu edycji PKW Orlik zawiera poniża tabela:

Źródło: opracowanie Defence24.pl na podstawie danych Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych.

W ósmej zmianie PKW Orlik wzięło udział ok. 140 żołnierzy i pracowników wojska. Większość z nich pochodziła z 31 Bazy Lotnictwa Taktycznego w Poznaniu-Krzesinach. Dowódcą kontyngentu był ppłk pil. Adam Kalinowski. W 2017 r., gdy siódmą zmianę kontyngentu wystawiła ta sama baza, koszty funkcjonowania misji wyliczono na ok. 8 mln zł.

Przez cztery pierwsze miesiące 2019 r. Polska była państwem wiodącym 49. rotacji Baltic Air Policing, ale nie jedynym, które uczestniczyło w tej misji. Polaków wspierali Niemcy, którzy do estońskiej bazy Ämari wysłali Eurofightery (byli tam od września 2018 r., czyli przez dwie zmiany), oraz Portugalczycy, którzy z kolei na początku marca na dwa miesiące przysłali cztery samoloty F-16AM do 22 Bazy Lotnictwa Taktycznego w Malborku.

Oficjalne przekazanie dowodzenia nastąpiło 2 maja. Państwem wiodącym 50. edycji BAP są Węgry, które do Szawli wysłały kontyngent wyposażony w samoloty JAS 39 Gripen. Wsparcie z bazy w Ämari zapewnia brytyjski RAF z samolotami Eurofighter Typhoon. W niedalekiej przyszłości do Szawli mają przylecieć także Hiszpanie na F-18.

Jeśli lotnicy uczestniczący w Baltic Air Policing startują "na bojowo", to wychodzą na spotkanie rosyjskich maszyn, które przemieszczają się w sposób niezgodny z przyjętymi regułami – bez uprzedniego podania planu lotu, z wyłączonymi transponderami, czyli urządzeniami umożliwiającymi identyfikację maszyny, albo bez odpowiadania na próby nawiązania łączności radiowej. W przeszłości NATO odnotowało też przypadki, gdy Rosjanie np. zgłaszali cywilnej kontroli powietrznej lot transportowca Ił-18, podczas gdy po sprawdzeniu okazywało się, że to samolot rozpoznawczy Ił-20, bazujący na tym samym płatowcu.

Z reguły spotkania maszyn NATO-wskich i rosyjskich odbywają się nad międzynarodowymi wodami Morza Bałtyckiego. Przypadki naruszenia przestrzeni powietrznej któregoś z państw NATO przez samoloty rosyjskie, owszem zdarzają się, ale sporadycznie. Dla przykładu, w 2014 r. takich incydentów w regionie Bałtyku było 10, podczas gdy startów bojowych (Alpha Scramble) – 150. Za każdym razem rosyjskie samoloty nad Bałtykiem na krótki czas przekraczały granicę strefy należącej do któregoś z państw a następnie wracały do przestrzeni międzynarodowej.

W marcu dowódca operacyjny gen. dyw. Tomasz Piotrowski, który odpowiada zarówno za kontyngenty zagraniczne, jak i za ochronę granicy państwowej w przestrzeni powietrznej, poinformował Defence24.pl, że rosyjski samolot rozpoznawczy naruszył 4-kilometrowy fragment przestrzeni powietrznej nad wodami międzynarodowymi na Morzu Bałtyckim. Był to obszar zamknięty przez Polskę (zgodnie z międzynarodowymi przepisami) z powodu ćwiczeń na poligonie koło Ustki. Rosyjska maszyna przeleciała przez "narożnik" wydzielonej strefy. Pilot leciał prostym lotem – ani nie zboczył z wcześniejszego kursu, by wtargnąć do zamkniętej strefy, ani nie zrobił nic, by uniknąć przejścia przez ten obszar. Cały incydent trwał nie więcej niż kilka minut.

Na czym polegają przechwycenia?

Na spotkanie niezidentyfikowanego statku powietrznego zawsze wylatuje para myśliwców. Rozkaz samolotom uczestniczącym w misji Baltic Air Policing wydaje Koalicyjne Centrum Operacji Powietrznych w Uedem w Niemczech za pośrednictwem centrum naprowadzania w Kormiałowie (lit. Karmelava); każdorazowo służą tam także nawigatorzy naprowadzania z państw, które wystawiają swoje samoloty do misji.

Przechwycenie polega na tym, że samoloty NATO zbliżają się do wskazanej maszyny, a następnie piloci identyfikują ją wzrokowo. O tym, co dzieje się dalej, decyduje centrum w Uedem. Może ono np. zlecić próbę nawiązania łączności radiowej.

Główny cel misji Baltic Air Policing to patrolowanie i niedopuszczenie do naruszenia przestrzeni powietrznej Estonii, Litwy i Łotwy oraz udzielanie pomocy samolotom wojskowym i cywilnym w sytuacjach awaryjnych występujących podczas lotu.

Rutynowo zmiany składały się z czterech myśliwców z jednego państwa NATO. Wobec konfliktu rosyjsko-ukraińskiego dyżurujący na początku 2014 r. Amerykanie zwiększyli swój kontyngent. Do końca sierpnia 2015 r. jednorazowo w misji uczestniczyły cztery państwa NATO (w tym jedno stacjonujące rotacyjnie w Malborku). Od września 2015 r. równocześnie w państwach bałtyckich stacjonowały dwa państwa Sojuszu. Natomiast od września 2017 r. – z wyjątkiem okresu od września 2018 r. do lutego 2019 r. – udział w misji biorą po trzy państwa równocześnie.