Rakietowy szczyt NATO w Waszyngtonie: Tomahawki do Niemiec, tarcza dla Polski

Jednym z elementów obrony powietrznej jest rotacyjny model IAMD w obszarze euroatlantyckim, „ze wstępnym skupieniem na flance wschodniej”. W ramach tego modelu okresowo systemy obrony powietrznej z państw sojuszniczych mają być rozmieszczane w najbardziej zagrożonych regionach. Przykładowo, holenderska bateria Patriot bierze udział w ćwiczeniach na Litwie.

Obrona przeciwrakietowa w Polsce

We wspomniany model rotacyjny w pewien sposób wpisuje się też rozmieszczenie w Polsce systemów amerykańskich i brytyjskich (a wcześniej czasowo także niemieckich), tym bardziej, że przedstawiciele polskich władz sugerowali, że po szczycie NATO to Sojusz może przejąć odpowiedzialność za obronę hubu logistycznego w Rzeszowie. Sojusznicy deklarują również zwiększenie efektywności systemu IAMD i „podjęcie wszystkich wysiłków w celu odpowiedzi na środowisko bezpieczeństwa”.

Polska jest też bezpośrednio wspomniana w kontekście osiągnięcia przez system obrony przeciwrakietowej NATO (NATO BMD) rozszerzonej gotowości operacyjnej (uwzględniającej również system obrony rozlokowany w Polsce). „Dostawa instalacji Aegis Ashore w Redzikowie, w Polsce, dopełnia istniejące środki w Rumunii, Hiszpanii i Turcji”. Warto dodać, że system Aegis Ashore został zaprojektowany w celu obrony przed ograniczonym atakiem „spoza obszaru Euroatlantyckiego” z Bliskiego Wschodu, szczególnie z Iranu, pociskami balistycznymi lecącymi poza atmosferą ziemską. Jak jednak zauważył analityk PISM Artur Kacprzyk, w tym roku nie zostało to wprost zapisane w deklaracji szczytu (w przeciwieństwie np. do szczytu w Wilnie).

W Polsce system Aegis Ashore wyposażony jest w wyrzutnie pocisków Standard SM-3 Block IIA i radar AN/SPY-1, co do zasady komponenty te służą do obrony przed atakiem na cele poza atmosferą ziemską, wystrzeliwane z określonego obszaru. System można by jednak modyfikować poprzez dodanie sensorów i wyrzutni. Co ciekawe, sojusznicy zadeklarowali dalszy rozwój systemu obrony Europy przed atakiem pociskami balistycznymi. Byłoby dobrze, gdyby objęło to także integrację komponentów z różnych państw (na wzór integracji amerykańskich zestawów Patriot, pocisków CAMM i polskich radarów za pomocą IBCS w budowanym systemie Wisła-Narew), bo amerykański przemysł ma mimo wszystko ograniczone moce produkcyjne. Ponadto w taki sposób można by wykorzystywać najlepsze elementy z USA i Europy, tworząc efekt synergii.

NATO i system obrony

Powstaje też pytanie, czy sojusznicy są gotowi na odpowiedź na rozmieszczenie dodatkowych systemów obrony, gdyby Rosja zdecydowała się rozlokować systemy rakiet balistycznych o zwiększonym zasięgu (wyższym niż Iskandery, lecące na wyższym pułapie). Moskwa sygnalizowała już chęć rozwoju zdolności wykorzystania takich rakiet, dziś na masową skalę stosują je Iran i Korea Północna.

Obecnie bowiem system obrony NATO działa na takiej zasadzie, że obrona przed pociskami krótkiego zasięgu (kilkaset do tysiąca km, wykonujące lot w atmosferze ziemskiej – klasy Iskandera) zapewniana jest przez siły poszczególnych państw. W miarę możliwości działają one w ramach zintegrowanego systemu, za pośrednictwem dowództw narodowych (w Polsce – Centrum Operacji Powietrznych-Dowództwo Komponentu Powietrznego). Są to naziemne systemy SAMP/T (Francja, Włochy) i Patriot (Niemcy, Holandia, Szwecja, Grecja, Polska, Rumunia, Hiszpania oraz US Army Europe) uzupełniane przez okręty o odpowiednich zdolnościach - z reguły w dyżurze bojowym jest tylko niewielka część z nich.

Natomiast system budowany w ramach NATO BMD (będący elementem sił Stanów Zjednoczonych pod dowództwem NATO) służący do przechwytywania rakiet krótkiego, średniego i pośredniego zasięgu (do kilku tysięcy kilometrów, a także pociski krótkiego zasięgu o wykonujące lot poza atmosferą ziemską) to komponenty m.in. w Polsce, Rumunii (Aegis Ashore), Turcji (radar AN/TPY-2 służący do wczesnego ostrzegania) oraz amerykańskie okręty z systemem Aegis.

Te ostatnie mogą zresztą zwalczać zarówno rakiety krótkiego zasięgu (pociskami SM-6) jak i cięższe pociski (SM-3). Co ciekawe, podobne do pewnego stopnia zdolności jak system SM-3 będzie mieć również zestaw Arrow 3, zakupiony przez Niemcy w ramach inicjatywy ESSI (European Sky Shield Initiative). Powstaje pytanie, czy on również zostanie włączony do NATO BMD, a właściwie na jakich zasadach.

Dodajmy jeszcze, że systemy obrony powietrznej i przeciwrakietowej stają się jednym z najwyższych priorytetów (obok amunicji różnych typów) w procesie rozwoju zdolności, zgodnie z planowaniem NATO (NATO Defence Planning Process (NDPP). Wreszcie, w deklaracji przyznano, że obrona przeciwrakietowa wspiera, ale nie może zastępować odstraszania nuklearnego. Wszystko to oznacza, że NATO podejmuje coraz bardziej kompleksowe decyzje w zakresie wzmacniania obrony powietrznej (a także środków rozpoznania, w kontekście planowanej wymiany samolotów AWACS), z coraz większym uwzględnieniem zagrożenia ze strony Rosji.

Tomahawki wracają do Niemiec

W trakcie szczytu NATO władze Niemiec i Stanów Zjednoczonych wydały też wspólny komunikat dotyczący rozmieszczenia zdolności uderzeniowych. USA zamierzają czasowo („epizodycznie”) od 2026 roku rozlokowywać w Niemczech wyrzutnie pocisków Standard SM-6 o zasięgu kilkuset kilometrów oraz Tomahawków o zasięgu 1500 km, w ramach funkcjonującej tam wielodomenowej grupy zadaniowej. Docelowo mają tam zostać rozmieszczone także wyrzutnie lądowych pocisków hipersonicznych.

Deklaracja o rozlokowaniu w Niemczech tych pocisków nie jest zaskoczeniem, bo już pod koniec 2021 roku w Republice Federalnej utworzono 56. Dowództwo Artylerii (56th Artillery Command), mające koordynować rozlokowanie tego rodzaju zdolności. Niemcy i USA potwierdziły jednak wcześniejsze założenia i rozmieszczenie tego rodzaju zdolności.

Na początku będzie to system Typhon (należący do US Army i służący do zwalczania celów lądowych pociskami Tomahawk i SM-6), a następnie także pociski hipersoniczne LRHW, które są obecnie na etapie prac rozwojowych. Zgodnie z amerykańską doktryną wszystkie te pociski mają mieć konwencjonalne głowice i nie ma planów opracowania ich wersji z ładunkami nuklearnymi.

Przygotowanie wszystkich tych systemów to efekt złamania traktatu INF o zakazie stosowania lądowych wyrzutni pocisków średniego zasięgu przez Rosję poprzez rozmieszczenie pocisków manewrujących 9M729, a następnie wypowiedzenia go przez USA w 2019 roku. System Typhon został już w ramach ćwiczeń rozlokowany na Filipinach.

Z kolei inny podobny system, ale wykorzystywany przez US Navy i służący do odpalania rakiet przeciwlotniczych SM-6, był już przez Amerykanów rozlokowywany na Bornholmie w 2023 i 2024 roku. Te pociski nie były jednak objęte nieobowiązującym już traktatem INF (jako przeciwlotnicze).

Dodajmy, że Władimir Putin sugerował, że Rosja zamierza rozwinąć systemy rakietowe pośredniego zasięgu (powyżej 500 a poniżej 5500 km), rzekomo w odpowiedzi na ich rozmieszczenie przez USA. Biorąc pod uwagę, że to Rosja pierwsza złamała traktat INF, oznacza to prawdopodobnie, że prace nad nimi trwają już od dawna, a Moskwa zamierza wykorzystać amerykańskie ćwiczebne rozmieszczenie tych pocisków do „usprawiedliwienia” stałego rozmieszczenia swoich systemów tego typu.

Odstraszanie jądrowe

Jeśli natomiast chodzi o sojusznicze odstraszanie nuklearne, to potwierdzono założenia ze szczytu w Wilnie i koncepcji strategicznej przyjętej na szczycie w Madrycie w 2022 roku. W praktyce oznacza to z jednej strony zobowiązanie do udziału w inicjatywach kontroli zbrojeń i transparentności, z drugiej – stwierdzenie, że jakiekolwiek użycie broni jądrowej przeciwko NATO „fundamentalnie” zmieniłoby charakter konfliktu, a Sojusz posiada zdolności i wolę nałożenia na przeciwnika kosztów, które są nieakceptowalne i znacznie przewyższają koszty użycia broni jądrowej. Można to traktować jako silne zobowiązanie do rozszerzonego odstraszania jądrowego.

Nie należy się więc spodziewać np. rozszerzenia systemu Nuclear Sharing na Polskę, choć takie postulaty padały z polskiej strony. Warte jest natomiast odnotowania, że deklaracja zakłada też „adaptację, gdy będzie to konieczne”, więc NATO pozostawia sobie możliwość modernizowania w większym niż obecnie zakresie swoich środków przenoszenia broni jądrowej, gdyby uznano to za niezbędne. Dziś kluczowym elementem sojuszniczego odstraszania, obok strategicznych sił USA, a w pewnym stopniu, uwzględniając ich narodowy charakter, także Francji i Wielkiej Brytanii, jest system NATO Nuclear Sharing, zakładający przenoszenie bomb B61 przez samoloty lotnictwa taktycznego podwójnego zastosowania (Dual-Capable Aircraft, DCA).

W perspektywie oznacza to przenoszenie zmodernizowanych bomb B61-12 przez myśliwce F-35A, podczas gdy Rosja ma bardziej zdywersyfikowany arsenał niestrategicznej broni jądrowej, obejmujący także różne typy pocisków manewrujących i balistycznych. Na razie nie ma decyzji o jego rozszerzeniu przez NATO, ale taka możliwość pozostaje (być może zostanie wdrożona w odpowiedzi na rozlokowanie przez Rosję rakiet pośredniego zasięgu).

Rakietowy szczyt

Deklaracja szczytu NATO w Waszyngtonie mimo wszystko stanowi pewien istotny postęp, jeśli chodzi o rozwój sojuszniczego systemu obrony przeciwrakietowej. Staje się ona coraz ważniejszym priorytetem, a odpowiednie zdolności mają być rozwijane w koordynacji i z uwzględnieniem zagrożenia ze strony Rosji oraz szczególnych potrzeb państw wschodniej flanki Sojuszu. Należy dać tutaj zastrzeżenie, że jako integralny element obrony powietrznej traktować trzeba zdolność counterforce, a więc do zwalczania środków uderzeniowych przeciwnika i w tym kierunku NATO powinno podejmować szersze działania. Drugim elementem jest oczywiście wdrożenie planów i ich dostosowanie w odpowiedzi na zagrożenia.