Siły Zbrojne Bułgarii

Słabość militarna Bułgarii leży w interesie Federacji Rosyjskiej, a władze w Moskwie nie ukrywają, że dopóki w kraju tym nie ma baz sojuszniczych i broni strategicznej, dopóty nie jest on celem wojsk rosyjskich. To wpłynęło na wcześniejszą decyzję władz bułgarskich o wyrażeniu zgody na przyjęcie tylko batalionu sił natowskich. Jest to raczej wyraz sojuszniczej solidarności niż praktyczny wkład w tworzenie skutecznej linii wysuniętej obrony. Teraz to wszystko powoli się zmienia, a Sofia zdała sobie sprawę z popełnionych błędów choć czasu do ich nadrobienia może być naprawdę niewiele.

Zasadnicza struktura

W skład Sił Zbrojnych Republiki Bułgarii (SZRB, Българска армия) wchodzą Wojska Lądowe, Siły Powietrzne i Marynarka Wojenna. W wypadku zaistnienia konfliktu zbrojnego są one wzmacniane formacjami paramilitarnymi wchodzącymi w skład innych resortów. Obecnie zawodowa armia to ok. 33 tysiące żołnierzy, aktywna rezerwa kolejne 36 tysięcy. Prezydent jest zwierzchnikiem SZRB natomiast generalne kierownictwo sprawuje Minister Obrony Narodowej, a w zakresie dowódczo-operacyjnym i szkoleniowym Szef Sztabu Obrony. Również Prezydent stoi na czele Konsultacyjnej Rady Bezpieczeństwa Narodowego, której głównym zadaniem jest ocena bieżącej sytuacji polityczno-militarnej i opracowywanie zaleceń dla najwyższego kierownictwa państwa na wypadek zaistnienia sytuacji zagrażających bezpieczeństwu państwa. W skład rady wchodzi też premier, Marszałek Sejmu, szefowie resortów - Spraw Zagranicznych, Obrony Narodowej i Spraw Wewnętrznych, a także, na polecenie głowy państwa, właściwi ministrowie (finansów, transportu, zdrowia itp.). Ministerstwo Obrony opracowuje i przedkłada prezydentowi do zatwierdzenia dokumenty dotyczące rozwoju armii, jej codziennej działalności i wszechstronnego wsparcia (w tym innych struktur wchodzących w skład militarnej organizacji państwa), utrzymania SZ na wymaganym poziomie gotowości bojowym, utworzenia rezerwy mobilizacyjnej i użycia wojsk. Dowództwo Obrony jest najwyższym organem kontroli operacyjnej SZ a Szef Sztabu Obrony sprawuje dowództwo poprzez Dowództwo Sił Połączonych i Dowództwo SZ. Dowództwo Sił Połączonych odpowiada za bezpośrednie planowanie użycia armii bułgarskiej, jej gotowość bojową oraz organizację szkolenia operacyjnego i bojowego poszczególnych dowództw i oddziałów. Dowództwo Obrony jest najwyższym organem kontroli operacyjnej SZ. Sama rekrutacja odbywa się na podstawie kontraktu. SZRB aktywnie brały i biorą udział w rożnych operacjach i misjach poza granicami kraju, jak np. misji szkoleniowej NATO – Resolute Support w Afganistanie, operacji KFOR w Kosowie, operacji Sea Guardian na Morzu Śródziemnym, operacji Unii Europejskiej Althea w Bośni i Hercegowinie,operacji Atalanta mającej na celu zwalczanie piractwa na północno-zachodnim Oceanie Indyjskim, misji w Mali, misji obserwacyjnej UE w Gruzji czy ONZ w Liberii. Jeżeli chodzi o finansowanie SZRB to budżet przeznaczony na obronę w 2021 roku wynosił 1.25 miliarda dolarów co odpowiadało 1,56 % PKB. W 2023 roku, planowano go zwiększyć do 2% PKB (faktycznie było to ok. 1,85%). Dopiero w tym roku zaplanowano 2,18% PKB co przekłada się na kwotę 2.325 miliarda dolarów. Szczególną bolączką armii oprócz kwestii finansowych są też rosną braki kadrowe. Liczba wakatów w poprzednim roku wzrosła z 19 do 21%. Szczególnie niepokojące są niedobory wśród oficerów i marynarzy. Co więcej, ochotnicza rezerwa wynosi zaledwie 16% wymaganych sił. Młodzi ludzie nie chcą wiązać się z armią ze względu na niskie zarobki, mało atrakcyjną ścieżkę rozwoju oraz częste zmiany dyslokacji. Za te i inne „problemy” odpowiada również po części aktywna działalność agentury rosyjskiej w tym kraju oraz częste ataki hybrydowe, m.in. w postaci jednostronnego wstrzymania dostaw gazu.

Wojska Lądowe

Сухопътните войски liczą ponad 20 tys. żołnierzy a zasadnicze formacje to dwie brygady zmechanizowane (2. w Starej Zagorze i 61. w Karlowie), 4. pułk artylerii rozmieszczony w Asenogradzie, 11. pułk logistyczny, 101. piechoty górskiej rozmieszczony w Smolian, 55. pułk saperów znajdujący się w pobliżu Dunaju oraz inne pododdziały (batalion rozpoznawczy, batalion zajmujący się PsyOps, jednostka Gwardii Narodowej). Obie brygady zmechanizowane składają się z trzech batalionów zmechanizowanych, dywizjonu artylerii samobieżnej oraz batalionów saperów, obrony powietrznej, logistycznego i kompanii żandarmerii wojskowej. Istnieją jeszcze dwie skadrowane brygady, każda składa się z dwóch batalionów zmechanizowanych, pododdziału szkolnego bez artylerii i sił wsparcia. Pierwsza to Brygada Dowodzenia stacjonująca w Białojewgradzie a druga to jednostka szkolna, stacjonująca w Plewen. W Plowdiw rozlokowano podległą bezpośrednio Dowództwu Połączonemu 68. Brygadę Sił Specjalnych z trzema batalionami i specjalną grupą zadaniową będącą prawdopodobniej odpowiednikiem czwartego batalionu – plus jednostki szkolne i pomocnicze. Ich zasadnicze uzbrojenie to wyrzutnie rakiet taktycznych 9K79 Toczka – cztery jednostki, czołgi T-72 (ok. 90), wozy bojowe BMP-1, BMP-23, MT-LB, BTR-60 (500), systemy artyleryjskie 122 mm 2S1 Goździk, 152 mm D-20 oraz wyrzutnie BM-21 Grad, moździerze 80 mm 120 mm Tundza i Tundza Sani (łącznie ok. 946) oraz przeciwpancerne wyrzutnie Fagot i Konkurs, a także 100 mm armaty przeciwpancerne MT-12 (ok. 648). Obronę przeciwlotniczą komponentu lądowego zapewniają 24 zestawy 9K33 Osa, przenośne MANPADS-y Strieła i Osa oraz dość liczne armaty przeciwlotnicze, w tym co najmniej 128 ZU-23- 2, samobieżne ZSU-23-4 Szyłka i 57 mm armaty holowane S-60. Z zachodniego sprzętu można wymienić 25 samochodów opancerzonych Sand Cat należących do żandarmerii wojskowej i 17 opancerzonych pojazdów patrolowych M1117. Dotychczasowy plan modernizacji prowadzono w ramach programu rozwoju narodowych sił zbrojnych do 2024 roku, który przewidywał optymalizację struktury wojsk, zwiększenie ich zdolności do rozwiązywania problemów w ramach formacji koalicyjnych (wielonarodowych) podczas prowadzonych działań pod przewodnictwem NATO i UE poza granicami kraju oraz zakładał wyposażanie żołnierzy w broń i sprzęt wojskowy produkcji zachodniej. Dlatego jeszcze w 2019 roku planowano pozyskanie 150 nowych kołowych transporterów opancerzonych w układzie 8×8. 90 z nich miało być w wariancie kołowego bojowego wozu piechoty a pozostałych 60 w kilku odmianach specjalistycznych. Podpisanie umowy zaplanowano na początek 2021 roku, ale zostało to odłożone w czasie, głównie ze względu na zbyt wysokie koszty. Ostatecznie jako nowy transporter wybrano KTO Rila w układzie 8x8 opracowany przez przedsiębiorstwo International Armored Group (IAG). Został on po raz pierwszy zaprezentowany na targach IDEX 2021. Ma być produkowany w nowo powstałym zakładzie zbrojeniowym na terenie strefy przemysłowej miasta Burgas.

Rozpoczęto proces modernizacji czołgów T-72 w państwowym koncernem TEREM-Holding. W pierwszej fazie objął on 44 czołgi T-72M i trzy wozy dowodzenia MT-LB. W kolejnej modernizowane będą pozostałe wozy. Bułgarzy pozyskają z Polski moduły oprogramowania Zintegrowanego Systemu Zarządzania Walką – Topaz. Artyleria będzie go używać m.in. do wymiany danych uzyskanych z radiolokacyjnych zestawów rozpoznania artyleryjskiego ARTHUR (Artillery Hunting Radar). W ramach nowego planu modernizacji (na lata 2022-2032) mają być pozyskane bojowe wozy piechoty w liczbie niezbędnej do utworzenia brygady zmechanizowanej (prawdopodobnie na podwoziu kołowym), 155 mm haubice, system obrony przeciwlotniczej czy mobilne wieloprowadnicowe systemy rakietowe.

Siły Powietrzne

Zgodnie ze strategią bezpieczeństwa narodowego mają one za zadanie zapewnić suwerenność powietrzną kraju i chronić jego integralność terytorialną. W systemie zbiorowego bezpieczeństwa NATO i Unii Europejskiej bułgarskie siły powietrzne wchodzą w skład grupy przeznaczonej do udziału we wspólnych operacjach obronnych w ramach sił wielonarodowych, a także do rozwiązywania zadań obrony powietrznej. W czasie pokoju siły powietrzne pełnią służbę bojową w ramach wspólnego systemu obrony powietrznej NATO w Europie pod dowództwem wspólnego Dowództwa Sojuszniczego NATO „Torrejon” (Hiszpania). Z kolei w ramach realizowanych misji są gotowe uczestniczyć w wielonarodowych sojuszniczych i koalicyjnych siłach reagowania pod auspicjami NATO, UE lub ONZ i mogą udostępnić dwa śmigłowce na okres do sześciu miesięcy (bez rotacji). Lotnictwo (ok. 6 tys. żołnierzy) składa się z trzech baz lotniczych i jednej przeciwlotniczej (3. Baza Lotnicza Graf-Ignatiewo, 24. Baza Lotnicza Krumovo, lotnictwo wysunięte w bazie Bezmer), organu dowodzenia, kontroli i obserwacji, sił radiotechnicznych oraz pozostałych formacji wsparcia i zabezpieczenia działań. Lotnictwo taktyczne przeznaczone jest do wykonywania zadań operacyjno-taktycznych samodzielnie lub wspólnie z innymi typami statków powietrznych. Przeciwlotnicze siły rakietowe, będące główną siłą ogniową systemu obrony powietrznej kraju, muszą zapewniać ochronę przed nalotami na obiekty strategiczne i grupy wojskowe na terytorium kraju i w obszarach działań wojsk. Oddziały radiotechniczne mają za zadanie prowadzić rozpoznanie radarowe przestrzeni powietrznej, zbierać i przetwarzać napływające informacje, a także przekazywać w czasie rzeczywistym punktom kontrolnym narodowej obrony powietrznej i zintegrowanej obrony powietrznej NATO informacje o sytuacji powietrznej. W ich składzie mamy dwie eskadry samolotów bojowych (szturmowych i taktycznych), pięć eskadr samolotów pomocniczych (trzy transportowe, dwie szkolne), dwie eskadry śmigłowców (szturmowych i wsparcia bojowego) oraz pięć dywizjonów rakiet przeciwlotniczych. Na wyposażeniu są samoloty bojowe MiG-29 i Su-25 (ok. 24 egzemplarzy), transportowe i szkolne C-27J „Spartan”, An-26, L-410, An-30, PC-9M, L-39, RS-9, Airbus A319 VIP czy lekki transportowy PC12 (32), śmigłowce MI-24, Mi-17, H215M Cougar, lekkie Bell-206 (łącznie 25) oraz 34 wyrzutnie rakiet przeciwlotniczych. Trzeba zaznaczyć, że z maszyn bojowych zdolnych do lotu jest zaledwie kilka a cześć z nich (14 Su-25) przekazano też walczącej Ukrainie. 1. Baza Rakiet Przeciwlotniczych składa się z pięciu dywizjonów - jednego systemu przeciwlotniczego S-300P (dwie wyrzutnie), jednego S-200 (trzy wyrzutnie), dwóch S-125 Newa (osiem wyrzutni) i jednego systemu rakietowego obrony powietrznej K12 KUB (dwie wyrzutnie). W ramach planowanej dotychczas modernizacji Sił Powietrznych skupiano się na optymalizacji struktury organizacyjnej, wyposażanie ich w nowoczesny sprzęt oraz stopniowym wycofywaniu z eksploatacji przestarzałej techniki bojowej i wsparcia działań. Osiągnięto pełną kompatybilności systemu kontroli Bułgarskich Sił Powietrznych z systemem kontroli NATO (Air Command and Control System – ACCS) i włączono go do jednolitego systemu obrony powietrznej sojuszu. Ponadto w ramach rozwiązywania problemów stojących przed zintegrowanym systemem obrony powietrznej jednostki Bułgarskich Sił Powietrznych mają utrzymać w stałej gotowości bojowej niezbędną liczbę maszyn, systemów rakietowych oraz centrum operacyjne, które stanowi odzwierciedlenie ogólnej sytuacji powietrznej dla stanowisk dowodzenia obroną powietrzną NATO. By zastąpić starą flotę maszyn sowieckich początkowo rozważano pozyskanie używanych samolotów F-16 z Portugalii czy nowych JAS-39 Gripen ze Szwecji lub Eurofighterów. Dopiero w 2019 roku podpisano kontrakt z Lockheed Martin na zakup ośmiu samolotów F-16 Block 70. A w 2022 roku dokupiono kolejnych osiem tego typu maszyn.

Pierwsze egzemplarze F-16 miały być dostarczone do 2023 roku, lecz obecnie mowa jest o 2025 roku lub później. Sam przestarzały sprzęt i brak niezbędnego nalotu mają bezpośredni wpływ na obronę przestrzeni powietrznej kraju co spowodowało, że Holandia i Hiszpania wyraziły chęć wsparcia Bułgarii w patrolowaniu jej przestrzeni powietrznej, która od lat objęta jest natowskim programem Air Policing.

Marynarka Wojenna

Składa się ona organizacyjnie z floty, lotnictwa morskiego, oddziałów obrony wybrzeża oraz innych jednostek i pododdziałów. W skład tej pierwszej wchodzi flotylla okrętów patrolowych i pomocniczych (stacjonujących w Warnie, Atii i Burgas). Zasadnicze jednostki to cztery fregaty (jedna typu Koni i trzy typu Wielingen), trzy korwety (jedna typu Tarantul i dwie typu Pauk), dwa okręty patrolowe, trzy niszczyciele min, 17 trałowców, jeden okręt desantowy i jeden okręt pomocniczy. Od 2011 roku kraj ten pozostaje bez okrętów podwodnych, a od lat prowadzone są starania by pozyskać używane jednostki tego typu. W ramach modernizacji floty w Niemczech zamówiono dwie jednostki patrolowe bazujące na projekcie korwety typu Braunschweig. Lotnictwo morskie zostało połączone w odrębną eskadrę śmigłowców ZOP, stacjonującą w 63. Bazie Lotnictwa Morskiego do Zwalczania Okrętów Podwodnych „Czajka” (Warna). Zasadniczy sprzęt to dwa AS565 Panther i pojedynczy AS365 Dauphin. Oddziały obrony wybrzeża reprezentowane są przez nadbrzeżny dywizjon rakietowoartyleryjski, który podlega operacyjnie dowódcy flotylli okrętów patrolowych i pomocniczych. Dotychczasowa modernizacja Marynarki Wojennej prowadzona była zgodnie z ogólnym planem rozwoju SZRB na lata 2015–2020, zgodnie z którym planowano etapową naprawę i częściową modernizację radiolokatorów i wyposażenia nawigacyjnego fregat projektu E-71. Obecnie program modernizacji obejmuje lata 2022-2032, a w części dotyczącej floty skupia się przede wszystkim na pozyskaniu rakiet przeciwokrętowych bazowania nadbrzeżnego i okrętów podwodnych.

Podsumowanie

SZRB na dzień dzisiejszy są wyposażone w przestarzały sprzęt czego wynikiem są wieloletnie wcześniejsze zaniedbania i brak odpowiednich środków finansowych. Sam proces pozyskiwania nowego uzbrojenia obarczony był brakiem przejrzystych regulacji prawnych, które to wydłużały czas i często kończyły się nie rozstrzyganiem przetargów. Konflikt na Ukrainie sprawił, że następują w tym obszarze zmiany co daje szansę na doprowadzenie do końca przetargu na wozy opancerzone, a w przyszłości na radary, śmigłowce oraz inne niezbędne elementy uzbrojenia. Osiągnięcie ponad 2% PKB na obronność do 2024 roku oraz utworzenie celowego Funduszu Inwestycyjnego Modernizacji Sił Zbrojnych, do którego będą trafiać niewykorzystane w ramach roku finansowego środki oraz nadwyżki z budżetu państwa daje podstawy do rozpoczęcia modernizacji na szerszą skalę. Rząd ma podjąć także działania służące przystąpieniu Bułgarii do Funduszu Innowacyjności NATO (NATO Innovation Fund) oraz zapewnieniu jej udziału w akceleratorze NATO (NATO’s Defence Innovation Accelerator for the North Atlantic DIANA). Zmianie uległa też polityka prowadzona wobec Ukrainy. Bułgaria przystąpiła do unijnego porozumienia w sprawie wspólnych zamówień amunicji dla Kijowa. A ponadto rząd tego kraju oficjalnie przyznała, że własne bezpieczeństwo w dużym stopniu zależy od ostatecznego wyniku tej wojny. Zresztą, dostawy dla Ukrainy zapewniły znaczny wzrost eksportu uzbrojenia tego kraju w ostatnim czasie.