MON nie wykorzystał miliarda na zakupy. "Budżet na 2015 rok wykonany w 97%"

Jak poinformował Defence24.pl w przesłanym oświadczeniu Wydział Obsługi Medialnej Ministerstwa Finansów, w 2015 roku Polska wydała na obronę narodową łącznie 37,404 mld zł, czyli o prawie 0,983 mld zł mniej niż planowano. Wykonanie łącznych wydatków obronnych wyniosło więc około 97%.

Istotną częścią nakładów na obronę w 2015 roku były jednak jednorazowe spłaty za myśliwce F-16, wynoszące 5,363 mld zł i zrealizowane w zasadzie w pełnej wysokości. Nie uwzględniane w kwocie wydatków na finansowanie potrzeb obronnych państwa zgodnie z Ustawą o Przebudowie, Modernizacji Technicznej i Finansowaniu Sił Zbrojnych RP z 25 maja 2001 roku, zgodnie z treścią której wydatki obronne na dany rok mają stanowić nie mniej niż 2% PKB roku poprzedniego.

Po odjęciu tej kwoty planowane nakłady na obronę w 2015 roku wyniosły 33,025 mld zł, a wykonanie – 32,041 mld. Wskaźnik realizacji budżetu obronnego oscyluje więc wokół 97%. Pod koniec ubiegłego roku budżet znowelizowano, aby uwzględnić efekty sytuacji zastanej przez nowy rząd. W ramach nowelizacji planowane nakłady na obronę obniżono do 32,815 mld.

Wykonanie wydatków majątkowych, uznawanych za wyznacznik przebiegu procesu modernizacji technicznej, jest jednak istotnie niższe, niż zakładano. Zgodnie z informacjami udostępnionymi przez Ministerstwo Finansów, wydatki majątkowe zostały zaplanowane łącznie w kwocie 13,791 mld zł (13,696 mld po nowelizacji), ale po uwzględnieniu spłat za F-16 zaplanowana kwota wynosiła 8,428  mld zł (8,333 mld po nowelizacji). Z tej kwoty zdołano zrealizować 12,779 mld zł, a jeżeli weźmiemy pod uwagę kwotę wydatków majątkowych zgodną z art. 7 Ust. 3 Ustawy o Przebudowie, Modernizacji Technicznej i Finansowaniu Sił Zbrojnych RP (bez spłat za F-16), wykonano 7,416 mld zł. Realizacja wydatków majątkowych wynosiła więc 88% w stosunku do planu i 89% po nowelizacji.

Wydatki majątkowe obejmują: 1) wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego; 2) wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki

Zdecydowana większość obu kwot – odpowiednio przypada na część budżetu 29 (Obrona Narodowa) – odpowiednio 32,7 mld i 31,75 mld zł oraz 8,412 mld zł i 7,401 mld zł. Pozostałe fundusze, na kwotę ok. 0,3 mld zł, w tym 0,015 mld w wydatkach majątkowych obejmują dział 752 Obrona narodowa w innych częściach budżetu państwa (np. Plan Mobilizacji Gospodarki).

Oznacza to, że w budżecie MON nie wykorzystano ponad miliarda złotych, przeznaczonych na wydatki majątkowe. Nieco większa kwota niewykonania tych nakładów, w stosunku do całego budżetu, może być spowodowana wyższym niż zakładano wykonaniem środków na inne cele, jednak nie wpływa to na ogólną ocenę sytuacji. Udział wydatków majątkowych wyniósł w zrealizowanym budżecie MON 23%, podczas gdy zakładano uzyskanie wyższego poziomu, rzędu 25,5%. Znajdował się jednak powyżej progu wyznaczonego przez przepisy ustawy (20%), formalnie dotyczącego planowanego budżetu.

Większość wydatków majątkowych związana jest z modernizacją techniczną (choć ta kwota obejmuje też np. nakłady na inwestycje budowlane), a ustawowe określenie ich udziału na poziomie co najmniej 20% w planowanym budżecie ma zagwarantować realizację procesu modernizacji. Minister obrony Antoni Macierewicz informował w trakcie posiedzenia Sejmowej Komisji Obrony Narodowej: "Dla zobrazowania państwu problemu – ale tylko dla zobrazowania – chcę powiedzieć, że wydatki na uzbrojenie zrealizowane do połowy listopada w tym roku nie przekraczają 60%." Stąd nowelizacja budżetu, decyzja o zmianach w ustawie była także spowodowana niższymi niż zakładano wpływami z podatku VAT.

Czytaj więcej: Mniej pieniędzy na obronę w 2015 roku. Jach: Wynik zaległości poprzedniego rządu.

W ostatnich miesiącach minionego roku podpisano jednak kilka istotnych umów, dotyczących modernizacji armii, o łącznej wartości nawet czterech miliardów złotych. Obejmują one zakup zestawów przeciwlotniczych Poprad i pocisków przeciwpancernych Spike, a także modernizację czołgów Leopard 2. Wszystkie wymienione kontrakty sygnowano w ramach „Priorytetowych Zadań Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w ramach programów operacyjnych”, a część płatności mogła być wykonana jeszcze w 2015 roku.

Czytaj więcej: Zniesienie granicy długości służby dla szeregowych, trzy brygady OT i reforma dowodzenia. Priorytety MON.

Ponadto, choć wykonanie budżetu MON w 2015 roku było niższe, niż w roku 2014 (98,5% dla całości budżetu i 99,3% dla wydatków majątkowych), to i tak fundusze przeznaczone na obronność zostały wykorzystane w większym stopniu, niż pierwotnie planowane kwoty w latach 2008-2009 i 2012-2013. Wtedy bowiem niewykonanie budżetu wynosiło od 1,38 (2012 rok) do 3,3 mld zł (2013 rok, w stosunku do pierwotnego planu, nie uwzględniając nowelizacji). W 2011 roku resort obrony nie wykorzystał 0,45 mld zł, w 2010 - 0,81 mld zł, a łącznie w latach 2008-2013 – ponad 10 mld zł.

Nowe kierownictwo resortu obrony zdołało więc wykorzystać znaczną część z przewidzianych środków, co w pewien sposób świadczy o sprawności w przejmowaniu odpowiedzialności. Z drugiej strony, niepełne wykonanie wydatków majątkowych może być związane przede wszystkim z opóźnieniem w zawarciu kontraktu na zakup nowych śmigłowców wielozadaniowych, co zgodnie z planami poprzedniego szefostwa MON miało nastąpić najpierw w 2014 a potem w 2015 roku. Opóźnienie w kosztownym zakupie śmigłowców - z uwagi na wątpliwości co do sposobu wyboru oferty, jaka została wskazana przez poprzedni rząd nie pozostało zapewne bez wpływu na wykonanie tegorocznego budżetu MON, choć pomimo tego udało się utrzymać wskaźnik wykonania całego budżetu na dość dobrym poziomie, jednak z miliardową "luką" w wydatkach majątkowych.

Co dalej?

Realizacja wydatków na obronę narodową w 2015 roku dobrze obrazuje sytuację, w której znajduje się obecnie proces modernizacji Sił Zbrojnych. Rozpoczęto bowiem realizację kilku ważnych programów, w dużej mierze opartych o krajowy przemysł – i to pozwoliło na zwiększenie wykonania rocznego budżetu w stosunku do stanu z listopada. Nadal jednak nie podjęto kierunkowych decyzji dotyczących kluczowych projektów, które mają przynieść skokowy wzrost zdolności operacyjnych polskiej armii (obrony powietrznej średniego zasięgu, a także sposobu realizacji modernizacji parku ciężkich pojazdów bojowych oraz śmigłowców Wojska Polskiego).

Oznacza to, że erozja zdolności, szczególnie w obszarze OPL, gdzie możliwości podwyższenia potencjału poprzez modernizację istniejącego sprzętu, nadal postępuje. W obecnej sytuacji pożądane jest więc podjęcie szybkich decyzji kierunkowych dotyczących najważniejszych programów, aby móc rozpocząć proces odbudowy i rozbudowy potencjału Wojska Polskiego. Biorąc pod uwagę ich szacunkowy koszt, a także wydatki związane z budową Obrony Terytorialnej, fundusze przydzielane na zasadzie 2% PKB mogą być niewystarczające, tym bardziej że – jak przyznał sam szef MON Antoni Macierewicz – przygotowany przez poprzednie kierownictwo resortu Plan Modernizacji Technicznej jest niedoszacowany.

Minister obrony narodowej poinformował niedawno, że program modernizacji armii zostanie zrestrukturyzowany, i będzie się skupiał na kilku obszarach priorytetowych - obronie powietrznej, broni pancernej, zdolności do działań w cyberprzestrzeni, obronie terytorialnej oraz zapewnieniu bezpieczeństwa na Bałtyku. Antoni Macierewicz stwierdził przy tym, że będzie on wymagał wyższych wydatków na obronę. Otrzymał jednocześnie zapewnienie premier Beaty Szydło w tym zakresie. 

Szef MON: Rekonstrukcja programu modernizacji. Pięć priorytetów

Zważywszy na skalę potrzeb, zapóźnienie modernizacyjne w obszarze OPL czy obrony przeciwlotniczej, i niepełny charakter PMT (nie obejmował np. zdolności w zakresie cyberbezpieczeństwa czy OT, a także uznawanego przez komentatorów za szczególnie pożądany zakupu nowych myśliwców wielozadaniowych), podwyższenie udziału wydatków obronnych w PKB będzie pożądane nawet, jeżeli część programów dawnego Planu zostanie odsunięta w czasie. Ostatnia deklaracja szefa MON może być odczytywana jako chęć podjęcia kroków w tym kierunku. 

Warto w tym miejscu przypomnieć, że planowany na 2015 rok budżet – wykonany w około 97% - zakładał całkowity udział wydatków obronnych na poziomie ok. 2,27% PKB, włącznie z jednorazowymi spłatami za myśliwce F-16. Niewielkie podwyższenie wskaźnika udziału nakładów na obronę w PKB może więc zostać przeprowadzone bez radykalnej przebudowy systemu finansów publicznych. Jest to konieczne w celu odpowiedniego podniesienia zdolności Sił Zbrojnych do obrony terytorium kraju.

Należy też pamiętać, że ogólny stan finansów publicznych będzie zawsze wywierać wpływ na budżet MON, przez co również z punktu widzenia obronności i zwiększonych potrzeb konieczne jest utrzymywanie budżetu państwa w dobrej kondycji. W planowaniu średnio- i długoterminowym powinno się uwzględniać również potencjalny wpływ negatywnych zmian sytuacji gospodarczej, w tym spowodowanych czynnikami zewnętrznymi, aby budżet obronny, będący w obecnej sytuacji geopolitycznej Polski priorytetem był w miarę możliwości odporny na zmiany koniunktury gospodarczej.