ORP „Ślązak” – taka korweta, jakie możliwości

Historia okrętu ORP „Ślązak” rozpoczęła się 27 listopada 2001 r. podpisaniem umowy 1/BO/2001 pomiędzy Marynarką Wojenną RP a Stocznią Marynarki Wojennej (SMW) w Gdyni o wartości 638,1 mln zł, zlecającej budowę do czerwca 2005 roku prototypowej korwety wielozadaniowej 621/1 projektu 621 w ramach programu „Gawron”. Dzień później, w rocznicę odtworzenia polskich sił morskich, odbyła się na terenie SMW uroczystość symbolicznego położenia stępki okrętu, w której uczestniczyli m.in. ówczesny premier Leszek Miller, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego Marek Siwiec oraz minister obrony narodowej Jerzy Szmajdziński.

Nowa jednostka pływająca miała zostać zbudowana na bazie projektu korwet typu MEKO A-100 opracowanego przez niemiecką stocznię Blohm + Voss z Hamburga. Umowa licencyjna (nr 1465/DT/01), za którą zapłacono 60,8 mln PLN, prawdopodobnie dawała Polsce możliwość zbudowania samodzielnie jeszcze jednej takiej korwety, a wstępne plany zakładały zbudowanie aż siedmiu takich jednostek.

Problemem programu „Gawron” od samego początku było to, że zaczęto go nie mając zagwarantowanych na jego realizację odpowiednich środków finansowych oraz - co gorsza - nie kończąc procesu wyboru jego wyposażenia. W SMW zamówiono więc korwetę nie wiedząc tak naprawdę jak będzie uzbrojona a więc również: ile będzie kosztowała. Dodatkowo, Stocznia Marynarki Wojennej nie miała odpowiednich technologii pozwalającej zrealizować umowę – w tym przede wszystkim na wykonanie poszycia okrętu według niemieckiego projektu (którą wdrożono dopiero w 2005 r.). W 2001 roku zaczęto więc budowę czegoś, czego zrobić po prostu nie było można.

Utrudnieniem dla „Gawrona” było również nie objecie go statusem programu rządowego, w sytuacji gdy sama Marynarka Wojenna nie miała tylu środków, by samodzielnie kontynuować budowę. Ocenia się, że pieniądze przyznane w ramach Planu Modernizacji Technicznej wystarczyłyby na około 75% prac, co i tak jest prawdopodobnie dużym niedoszacowaniem. To niedoszacowanie związane było m.in. z wyjątkowo niekorzystnym i nieprzewidzianym przez MON kursem euro (2 stycznia 2002 roku euro kosztowało 3,55 PLN, 31 grudnia 2002 roku - 4,02 PLN, a 25 czerwca 2003 roku - już 4,47 PLN).

Siedem „Gawronów” zmienia się w jednego „Gawronka”

Wszystko to spowodowało, że prace nad okrętem od samego początku nie przebiegały zgodnie z harmonogramem. Już 26 czerwca 2003 r. zaczął się wielokrotny proces aneksowania umowy, który zaczęto od rezygnacji z opcji budowy kolejnych sześciu jednostek oraz zwolnienia tempa prac – dostosowując je do mniejszego finansowania. Korzystając z tego, że SMW była stocznią państwową można było np. wyłączyć z umowy: zakup turbiny gazowej, którą postanowiono nabyć dopiero po 2007 r. (a więc ponad 6 lat po położeniu stępki, gdy w przypadku korwet odbywa się to około po roku) oraz Zintegrowanego Systemu Walki (ZSW), którego kształtu nie określono zresztą do 2008 roku.

Pozwoliło to obniżyć wartość umowy do poziomu akceptowalnego przez budżet Marynarki Wojennej (do 405,3 mln PLN). W aneksie z 2003 roku uzgodniono dodatkowo, że kadłub (bez ZSW i napędu) będzie gotowy do 31 grudnia 2007 r. Ruszyły prace stoczniowe, ale z powodu braku odpowiednich technologii w ciągu roku wykonano jedynie 15% prac nad kadłubem - przy okazji zamawiając część jego wyposażenia. Rzeczywista budowa platformy ruszyła jednak tak naprawdę dopiero po wdrożeniu technologii spawania cienkich blach w 2005 roku.

To m.in. dlatego w 2006 r., wykonano 5 z 10 bloków kadłuba, które dodatkowo wyposażono w część elementów wielkogabarytowych. Od tego roku zaczęła się więc gwarancja na takie urządzenia jak np. dwa silniki wysokoprężne MTU o mocy 4406 KM każdy, agregaty prądotwórcze, urządzenia sterowe oraz pędnik azymutalny. Wszystkie te podzespoły mają więc obecnie ponad dwanaście lat. Gwarancja produkcyjna skończyła się również na turbinę gazową GE/Avio LM 2500 o mocy 29920 KM, którą zakupiono 22 grudnia 2006 r. we włoskiej firmie Avio S.p.A. za około 7,5 mln euro.

Pozostałe pięć bloków kadłuba powstało w 2007 roku i zaczęło się ich scalanie całości rozpoczynając od sekcji rufowych. Rozpoczęto również montaż nadbudówek. Ocenia się, że prace kadłubowe we wrześniu 2008 roku były ukończone w 80%

Najgorsza sytuacja była ze Zintegrowanym Systemem Walki, który zaplanowano pozyskać dopiero w latach 2009-2010. W tym celu w 2007 roku rozpoczęto postępowanie przetargowe, które rozstrzygnięto pod koniec 2008 roku. Wybrano holenderską firmę Thales Nederland, która miała dostarczyć i zintegrować Zintegrowany System Walki oraz polską spółkę Enamor, która miała zabezpieczyć system łączności, nawigacji i hydroakustyczny. Zadanie to miało kosztować około 800 milionów złotych, ale nie zostało zakończone podpisaniem kontraktu do grudnia 2009 roku, kiedy minął termin ważności ofert. Stało się tak głównie z dwóch powodów.

Po pierwsze, Marynarka Wojenna wcale nie traktowała tego programu jako priorytet i zamiast skupić się na dokończeniu korwety przerzuciła posiadane środki budżetowe na uzbrojenie kadłubów trzech kutrów rakietowych typu Orkan (w ramach programu „Żeglarek”). Po drugie, ówczesny minister obrony narodowej Bogdan Klich ograniczył finansowanie programu „Gawron” i to wcale nie z powodu braku środków finansowych w budżecie MON. W najważniejszych dla tego programu latach 2007-2009 resort obrony nie wykorzystał bowiem ponad 6 miliardów PLN, które przekazano z powrotem do Skarbu Państwa (1,22 mld PLN w 2007 roku, 3,4 mld PLN w 2008 roku i 1,73 mld PLN w 2009 roku).

Decyzje MON i Dowództwa MW pogrążyła ostatecznie program „Gawron” przy okazji ostatecznie doprowadzając do upadłości układowej Stocznię Marynarki Wojennej (co sąd ogłosił 22 grudnia 2009 roku). Niejako bezwładnością trwała jeszcze budowa samego kadłuba. W połowie marca 2009 r. zainstalowano turbinę gazową, natomiast 16 września 2009 r. wykonano pierwsze wodowanie techniczne scalonego kadłuba (nie posiadającego jeszcze nadbudówek). Kilka dni później kadłub ponownie wyciągnięto z wody jednak prace stoczniowe toczyły się coraz wolniej.

W 2010 r. nadzór nad programem „Gawron” przejął nowoutworzony Inspektorat Uzbrojenia. Zgodnie z oficjalnymi danymi stoczniowymi z końca marca 2011 r. kadłub korwety był już całkowicie ukończony, jego wyposażenie było ukompletowane w 80%, natomiast nadbudówka była skończona w 80%. Zakupiono również 95% urządzeń pokładowych, nie licząc tych, które wchodziły w skład Zintegrowanego Systemu Walki.

„Gawron” przemienia się w „Ślązaka”

Budowę korwety „Gawron” przerwała ostatecznie decyzja premiera Donalda Tuska z dnia 24 lutego 2012 r. podjęta na wniosek ówczesnego ministra obrony narodowej Tomasza Siemoniaka. Jej skutki polityczne okazały się jednak na tyle duże, że już pod koniec roku zaczęto się z niej wycofywać. W listopadzie 2012 r. zmieniono nazwę okrętu na „Ślązak” (chociaż SMW nadal realizowała budowę „Gawrona”), a w połowie grudnia popisano z Wykonawcą – Stocznią MW S.A. w upadłości likwidacyjnej aneks 14 do umowy nr 1/BO na budowę korwety Gawron (sprawa była pilna ponieważ umowa ta kończyła się 31 grudnia 2012 r.).

Dokonano wtedy zmiany przedmiotu zamówienia na „Okręt patrolowy w wersji podstawowej typu Ślązak” w zakresie platformy bez ZSW oraz przesunięto termin realizacji umowy z 15 grudnia 2012 r. na 31 marca 2016 r. Przy okazji zwiększono wartość umowy o kwotę 9 028 874,04 zł, do wartości: 494 095 837,81 zł. Na kwotę 9 028 874,04 zł składają się: poniesione przez Wykonawcę koszty konserwacji platformy, ochrona i przechowywanie platformy, ubezpieczenie, wykonane w ciągu ostatnich 12 miesięcy prace kadłubowe.

Czytaj też: Gawron stał się Ślązakiem

W lutym 2013 r. rozpoczęto negocjacje w celu dokończenia budowy patrolowca. Podpisanie kolejnego aneksu do umowy z 2001 roku ze Stocznią Marynarki Wojennej nastąpiło 24 września 2013 r. w obecności premiera Donalda Tuska i ministra Tomasza Siemoniaka, a dwie umowy z dostawcami wyposażenia zawarto 12 grudnia 2013 r.: z Thales Nederland B.V. (na „dostawę sprzętu i oprogramowania oraz integrację z podsystemami zewnętrznymi już zainstalowanymi i tymi, które będą jeszcze instalowane na okręcie”) oraz z Przedsiębiorstwem Badawczo-Produkcyjnym Enamor sp. z o.o. (na „dostawę i instalację Zintegrowanego Systemu Nawigacji wraz z sonarem Vanguard oraz Zintegrowanego Systemu Łączności wraz z urządzeniami kryptograficznymi do elementów Zintegrowanego Systemu Walki oraz urządzeń łączności”).

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez MON „Całkowity koszt budowy wynikający z umowy wraz z aneksami zawartej z SMW S.A. w upadłości likwidacyjnej to 675,97 mln zł.” Z kontraktów tych wynikało, że okręt patrolowy „Ślązak” ma zostać przekazany Marynarce Wojennej w listopadzie 2016 r. Przy ich podpisywaniu popełniono jednak błąd nie wskazując lidera całego programu w związku z powyższym, kiedy doszło do opóźnienia nie wiadomo było tak naprawdę, kto jest winny. Problemem było chociażby to, że dostarczone urządzenia nie pasowały do projektu okrętu, przez co konieczne było wprowadzanie kolejnych zmian konstrukcyjnych oraz przerabianie instalacji.

Rok 2014 poświęcono na dokończenie wyposażenia ogólnookrętowego i pokładowego, instalacji elektrycznej, klimatyzacji i automatyki. Pod koniec roku (w grudniu) przeprowadzono kolejne wodowanie techniczne (sprawdzając rzeczywiste parametry kadłuba), odwrócono okręt i znowu umieszczono go w hali w celu montażu sterów oraz dwóch śrub. Trzecie z kolei, uroczyste wodowanie „Ślązaka” odbyło się 2 lipca 2015 r., już w obecności matki chrzestnej, którą została Maria Waga – wdowa po byłym dowódcy Marynarki Wojennej admirale Romualdzie Waga.

Okręt w październiku jednak ponownie wyciągnięto na ląd (w celu zakończenia montażu urządzeń łączności podwodnej, sonaru oraz przeprowadzenia konserwacje kadłuba), by po raz czwarty umieścić go na wodzie 23 listopada 2015 r. Ministerstwo Obrony Narodowej nie chciało się jeszcze wtedy przyznać, że w programie jest co najmniej kilkunastomiesięczne opóźnienie, pomimo że informował o tym portal Defence24.pl. Do tego opóźnienia przyznano się dopiero w styczniu 2016 r. i - jak się okazało - nie było ono kilkunastomiesięczne ale trzyletnie.

PGZ Stocznia Wojenna kończy budowę „Ślązaka”

Wlokąca się budowa powodowana m.in. zmianami restrukturyzacyjnymi Stoczni Marynarki Wojennej (która ostatecznie została wykupiona za prawie 225 mln PLN przez Polską Grupę Zbrojeniową stając się 9 stycznia 2018 r. spółką PGZ Stocznia Wojenna) doprowadziła do sytuacji, że urządzenia stanowiące wyposażenie bojowe zaczęły tracić swoją gwarancję jeszcze przed rozpoczęciem przez okręt służby. I nie można się temu dziwić biorąc pod uwagę fakt, że np. armata OTO Melara Super Rapid kalibru 76 mm została zamontowana na dziobie okrętu już 15 czerwca 2016 r. O zakresie tego problemu może świadczyć fakt, że zgodnie z informacją przekazaną przez MON w październiku 2015 r. do Defence24.pl, koncern Thales dostarczył już 100% elementów Zintegrowanego Systemu Walki.

 Czytaj też: „Ślązak” otrzymuje radary bojowe. Budowa patrolowca trwa [FOTO]

Ostatnią umową w programie „Gawron/Ślązak” był kontrakt pomiędzy Inspektoratem Uzbrojenia oraz konsorcjum w składzie Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. i PGZ Stocznia Wojenna Sp. z o.o., który zlecał dokończenie budowy korwety patrolowej oraz przeprowadzenie kompletu prób: portowych, morskich oraz zdawczo-odbiorczych. Próby te miały się rozpocząć w lipcu 2018 r. i zakończyć przekazaniem okręty Marynarce Wojennej w marcu 2019 r. Tego terminu również nie dotrzymano i protokoły zdawcze podpisano dopiero 8 listopada 2019 r. Natomiast pierwsze wyjście testowe na morze „Ślązaka” miało miejsce 28 stycznia 2019 r.

Program prac zdawczo odbiorczych był jednak imponujący, ponieważ w ramach realizacji zadań wynikających z programów prób wykonano:

• W zakresie prób stoczniowych na uwięzi HAT (Harbour Acceptance Test) - 217 prób, które zostały zakończone wynikiem pozytywnym;
• W zakresie prób morskich SAT (Sea Acceptance Test) - 121 prób, których realizację również zakończono wynikiem pozytywnym.

W ramach sprawdzeń HAT i SAT wykonano m.in.: 97 prób platformy okrętu realizowanych przez stocznię wraz z jej poddostawcami, a w tym:

• 14 prób układu napędowego systemu CODAG (kombinowany układ silnika diesla i turbiny gazowej - Combined Diesel and Gas Turbine) zastosowanego po raz pierwszy na polskim okręcie;
• 4 próby systemu zarządzania zintegrowaną platformą okrętu IPMS (integrated platform management system) integrującego ponad 5000 punków pomiarowych na okręcie.

W ramach SAT wykonano: 11 prób poligonowych, 7 prób lądowiska oraz 9 prób urządzeń dźwigowych. Firma Enamor - dostawca Zintegrowanego Systemu Łączności i Nawigacji zrealizowała 20 prób, natomiast koncern Thales – dostawca Zintegrowanego Systemu Walki przeprowadził 4 próby ze strzelaniem i z użyciem statków powietrznych. Z sukcesem przeprowadzono także testy systemów sieci teleinformatycznych, systemów wspomagania dowodzenia „Łeba” oraz systemów OPBMAR (obrony przed bronią masowego rażenia).

W czasie próby zdawczo-odbiorczych zrealizowano w sumie 160 testów, dla wykonana których okręt potrzebował 260 dni, w tym 66 dni przebywając w morzu (spędzając poza portem 1077 godzin i przepływając 5481 Mm).

Jak na razie nie ujawniono jeszcze dokładnego, całego kosztu budowy. Wiadomo jednak, że od momentu rozpoczęcia budowy korwety Gawron w 2001 r. do marca 2018 r. wydano na ten okręt 1,1713 miliarda złotych. Była Stocznia Marynarki Wojennej otrzymała z tej sumy pieniędzy - 693 123 210,70 PLN, firma Thales Nederland – 347 348 548,65 PLN, natomiast spółka Enamor Sp. z o.o. – 130 825 007,34 PLN.

Przypomnijmy, że zgodnie z informacją przekazaną sejmowi 7 grudnia 2009 roku przez Sekretarza Stanu MON Czesława Piątasa: w wyniku przeprowadzonych analiz finansowych całkowity koszt budowy prototypu korwety Gawron, wraz z niezbędnym wyposażeniem, określono na poziomie 1,46 mld zł. Kwota ta nie obejmuje kosztów pozyskania amunicji (rakiet i torped). Koszt jednostki ognia tego typu okrętu wynosi około 250 mln zł.

ORP „Ślązak” powód do dumy a nie wstydu

Uroczyste podniesienie bandery na „Ślązaku” nastąpiło 28 listopada 2019 r. Początkowo sądzono, że uroczystość ta zostanie przeprowadzona przy Skwerze Kościuszki w Gdyni, ponieważ jest połączona ze świętowaniem 101 rocznicy odtworzenia Marynarki Wojennej RP. Marynarka Wojenna jakby wstydząca się tego programu zdecydowała jednak, że podniesieniu bandery odbędzie się na imprezie generalnie zamkniętej dla mieszkańców Trójmiasta przy nabrzeżu basenu nr IX, na terenie Portu Wojennego Oksywie.

Taka decyzja była dużym błędem, ponieważ po raz kolejny Marynarka Wojenna separowała się od miasta, w którym okręt stacjonuje. Dodatkowo, samo podniesienie bandery na „Ślązaku” powinno być powodem do dumy, bez względu na to jak przebiegała budowa.

Jeżeli prawdziwe są informacje, że próby zdawczo odbiorcze przebiegały prawidłowo, a wykryte w ich trakcie wszystkie usterki zostały usunięte, to Marynarka Wojenna otrzymuje bardzo nowoczesny okręt, który owszem, nie jest uzbrojony by działać w czasie konfliktu zbrojnego na Bałtyku, ale może wykonywać szereg innych zadań związanych m.in. z nadzorem morskich linii komunikacyjnych, eskortą i ochroną komercyjnych jednostek pływających, patrolowaniem i ochroną torów podejściowych, zwalczaniem zagrożeń asymetrycznych jak również prowadzeniem akcji poszukiwawczo–ratowniczych i operacji humanitarnych.

Okręt jest w tej chwili w składzie Dywizjonu Okrętów Bojowych 3. Flotylli Okrętów i przez najbliższy rok będzie przechodził intensywny cykl szkolenia załogi. Zakłada się, że już na początku 2020 roku korweta patrolowa będzie w pełni operacyjna i będzie mogła wykonywać zadania zgodnie ze swoim przeznaczeniem – np. działając jako „element sił wielonarodowych, zwalczania piractwa i terroryzmu morskiego”. Jeżeli sprawdzi się koncepcja tego okrętu, jego konstrukcja oraz zamontowane na nim wyposażenie to już za pięć lat będzie można myśleć nad przyszłością „Ślązaka”.

Jego konstrukcja pozwala bowiem zamontować na nim w miarę łatwo nowoczesne uzbrojenie rakietowe i zwalczania okrętów podwodnych ZOP, które uzupełni zamontowane obecnie na pokładzie: jedną armatę OTO Melara Super Rapid kalibru 76 mm, dwie armaty Marlin-WS kalibru 30 mm, cztery wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7 mm WKM-Bm oraz cztery przenośne zestawy rakiet przeciwlotniczych „Grom”.

Pomoże w tym rozbudowany daleko ponad obecne potrzeby system obserwacji technicznej (oparty o radar trójwspółrzędny SMART-S Mk2), radar kierowania uzbrojeniem STING-EO Mk2., optoelektroniczny system obserwacji i kierowania ogniem Mirador jak również rozbudowane Bojowe Centrum Informacyjne, które bez problemy przejmie dodatkowe zadania związane np. ze zwalczaniem celów powietrznych za pomocą rakiet przeciwlotniczych krótkiego zasięgu.

Najtrudniejsze będzie rozbudowanie systemu ZOP, ponieważ zamontowany na „Ślązaku” sonar Vanguard służy głównie do unikania przeszkód i min, a nie poszukiwania okrętów podwodnych. Najprostszym rozwiązaniem byłoby po prostu zastosować stację hydroakustyczną z aktywno–pasywną anteną holowaną, dla którego miejsce można wygospodarować na rufowym pokładzie zadaniowym pod lądowiskiem dla śmigłowca.

O wiele łatwiejszy będzie montaż ma ORP „Ślązak” rakiet przeciwokrętowych, dla których na pokładzie zachowano puste miejsce (pomiędzy masztami). Sam system kierowania uzbrojeniem rakietowym będzie można natomiast zaimplementować w oparciu o już istniejący ZSW.

W podobny sposób okręt ORP „Ślązak” został wcześniej przygotowany do montażu rakietowego systemu przeciwlotniczego krótkiego zasięgu. To właśnie dla niego przygotowano bowiem na pokładzie dziobowym, za armatą kalibru 76 mm, specjalną podstawę, wysoką na ponad dwa metry. Miejsce to bez problemu można wykorzystać do wpuszczenia w pokład praktycznie dowolnej wyrzutni pionowego startu VLS (Vertical Launch System) - najlepiej ze startem „zimnym” (nie ma wtedy problemów z usuwaniem gorących gazów ze startujących silników rakietowych).

Korweta patrolowa ORP „Ślązak” ma obecnie długość 95,37 m, szerokość 13,3 m, zanurzenie 4,4 m i wyporność 2200 ton. Układ napędowy CODAG (połączenie dwóch silników wysokoprężnych oraz turbiny gazowej) daje możliwość poruszania się z prędkością około 30 w i zasięg 4500 Mm. Dużą manewrowość zapewnia dodatkowo zastosowanie dziobowego steru strumieniowego Schottel.

Dowódcą korwety ORP „Ślązak” został kmdr ppor. Sebastian Kała.