Wenezuela, USA i "oś zła". Strategiczna rywalizacja na Karaibach

Militaryzacja Karaibów i rosnące zaangażowanie państw spoza regionu pokazują, że Ameryka Łacińska ponownie staje się obszarem strategicznej rywalizacji, której konsekwencje sięgają daleko poza kontynent. W drugiej połowie października 2025 roku reżim wenezuelski podjął strategiczną, bezprecedensową decyzję we współczesnej historii Ameryki Łacińskiej o dalekosiężnych konsekwencjach dla stabilności regionalnej i globalnego układu sił.

Prezydent Nicolás Maduro oficjalnie zwrócił się do Rosji, Chin i Iranu (trzech państw, określanych czasem wraz z Koreą Północną jako „oś zła”) o pilne wsparcie wojskowe oraz technologiczne. To wezwanie należy interpretować nie jako prośbę o standardowe wsparcie, lecz jako strategiczny krok sprowokowany wzmożeniem presji wojskowej Stanów Zjednoczonych w regionie Karaibów. Wenezuela w swoim apelu wskazała konkretne potrzeby, obejmujące remont myśliwców Su-30MK2, dostawy precyzyjnego uzbrojenia, modernizację systemów radarowych oraz pozyskanie technologii dronowych i walki elektronicznej, dążąc do stworzenia systemu odstraszania opartego na wsparciu sojuszników spoza zachodniej hemisfery.

Równolegle Waszyngton wzmocnił swoją obecność morską i powietrzną w basenie Morza Karaibskiego pod pretekstem rozszerzenia działań w ramach operacji antynarkotykowej. W regionie pojawiła się grupa uderzeniowa z lotniskowcem USS Gerald R. Ford, jednostki rozpoznawcze oraz komponent zdolny do precyzyjnych uderzeń. Z perspektywy Caracas, a także Moskwy i Teheranu, taki układ sił nie został odebrany jako rutynowe patrolowanie szlaków, lecz jako przygotowanie do możliwej operacji zbrojnej wymierzonej w kluczową infrastrukturę Wenezueli.

Odpowiedź reżimu Maduro, niosąca za sobą znaczące ryzyko polityczne, miała na celu osiągnięcie strategicznego odstraszania. Jej przesłanie opierało się na założeniu, że każda interwencja zbrojna w Wenezueli mogłaby potencjalnie doprowadzić do bezpośredniego starcia z siłami Rosji, Chin i Iranu, tym samym podnosząc koszt i ryzyko takiej operacji dla Stanów Zjednoczonych.

Kryzys wewnętrzny jako kluczowy czynnik decyzyjny

Aby zrozumieć decyzję władz w Caracas, należy cofnąć się do wewnętrznego wymiaru wenezuelskiego kryzysu. Od połowy ubiegłej dekady kraj znajduje się w stanie trwałego załamania gospodarczego i politycznego. Model naftowy, zbudowany jeszcze przez Hugo Cháveza, załamał się pod ciężarem spadku cen surowców, sankcji i błędów w zarządzaniu państwowym sektorem energetycznym. Produkcja w PDVSA drastycznie spadła, a dochody dewizowe niemal zanikły. Hiperinflacja, braki energii, zapaść służby zdrowia i systemu edukacji pogrążyły społeczeństwo w kryzysie humanitarnym.

Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat ponad siedem milionów obywateli opuściło kraj, co oznacza nie tylko dramat społeczny, lecz także realne osłabienie potencjału państwa, w tym sił zbrojnych, które utraciły znaczną część wyszkolonych kadr i zaplecza technicznego. Wobec upadku instytucji cywilnych reżim Nicolása Maduro zacieśnił kontrolę nad wojskiem, przekształcając je w fundament systemu politycznego. Armia, zamiast być narzędziem obrony państwa, stała się gwarantem trwania autorytarnej władzy. Wyżsi oficerowie objęli kierownicze stanowiska w gospodarce i administracji, otrzymując w zamian za lojalność dostęp do dochodowych sektorów.

Służby bezpieczeństwa takie jak SEBIN (Servicio Bolivariano de Inteligencia Nacional) i DGCIM (Dirección General de Contrainteligencia Militar), podporządkowano zadaniom o charakterze stricte politycznym, a represje wobec opozycji i mediów doprowadziły do faktycznego demontażu społeczeństwa obywatelskiego. W ten sposób Wenezuela stała się państwem, w którym bezpieczeństwo narodowe utożsamiono z bezpieczeństwem władzy. Każde zewnętrzne zagrożenie, militarne czy dyplomatyczne, służy konsolidacji aparatu siłowego i legitymizuje dalsze represje. W takiej strukturze decyzje o polityce zagranicznej i obronnej nie wynikają z interesu narodowego, lecz z logiki przetrwania reżimu. To właśnie system autorytarny, uzależniony od armii i odcięty od społeczeństwa stanowi klucz do zrozumienia, dlaczego Caracas tak aktywnie szuka dziś gwarancji bezpieczeństwa u decydentów z Rosji, Chin i Iranu.

Cele Waszyngtonu na Karaibach

Z perspektywy Waszyngtonu koncentracja sił w rejonie Morza Karaibskiego ma trzy główne cele. Po pierwsze, podniesienie ceny dalszej współpracy Caracas z podmiotami objętymi sankcjami, zwłaszcza z rosyjskimi i irańskimi firmami energetycznymi oraz chińskimi koncernami technologicznymi. Amerykańska obecność miała zademonstrować, że sankcje mogą być egzekwowane również w wymiarze militarnym. Po drugie, była to próba przetestowania zdolności szybkiego rozmieszczenia grupy uderzeniowej w regionie, który przez lata pozostawał poza głównym zainteresowaniem Pentagonu.

Operacja pozwoliłaby sprawdzić logistykę, interoperacyjność i zdolność reagowania na zagrożenia hybrydowe, od przemytu po sabotaż infrastruktury. Po trzecie, ma ona charakter politycznego sygnału. Administracja prezydenta Trumpa chciała jasno pokazać, że w praktyce doktryna Monroe’a ponownie obowiązuje i że w zachodniej hemisferze nie ma miejsca na stałą obecność wojskową państw takich jak Rosja, Chiny czy Iran. Problem w tym, że w Caracas odebrano te działania jako wstęp do interwencji zbrojnej, potencjalnego uderzenia precyzyjnego na kluczową infrastrukturę i blokadę portów. Dla reżimu Maduro, pozbawionego zdolności obronnych i zaplecza technicznego, taki scenariusz oznaczałby konieczność szukania natychmiastowego wsparcia z zewnątrz.

Rosja, Chiny, Iran i ich zróżnicowane role w polityce wenezuelskiego reżimu

Warto podkreślić, że wenezuelska prośba nie stawia Rosji, Chin i Iranu na równi, ponieważ każde z tych państw ma inną, strategiczną funkcję w tworzonej architekturze obrony Wenezueli. Federacja Rosyjska jest jedynym partnerem, który może realnie i szybko zwiększyć zdolności militarne Caracas w zakresie sprzętu i obsługi technicznej.

Od czasów rządów Hugo Cháveza Moskwa dostarczała kluczowy sprzęt, szkoliła personel i utrzymywała systemy, bez których wenezuelskie lotnictwo i obrona powietrzna, oparte na myśliwcach Su-30 i systemach przeciwlotniczych z kręgu postsowieckiego , zaczęłyby się rozpadać z powodu braku części i serwisowania. Dziś Rosja, mimo obciążenia związanego z prowadzoną wojną w Ukrainie, jest w stanie wysyłać zespoły wysoko wykwalifikowanych techników i doradców wojskowych, kluczowe komponenty do utrzymania myśliwców, zaawansowane środki walki radioelektronicznej, a w wariancie politycznym nawet symboliczny kontyngent morski.

Z punktu widzenia odstraszania nie decyduje wielkość kontyngentu, lecz jego status. Potencjalna obecność rosyjskich żołnierzy czy doradców zmienia charakter ataku, bo wiąże go z ryzykiem bezpośredniej konfrontacji z Rosją, państwem dysponującym bronią jądrową.

Z kolei Chiny zapewniają Wenezueli kluczowe wsparcie finansowe, technologiczne i infrastrukturalne. Pekin jako główny kredytodawca Caracas, wielokrotnie udzielał pożyczek spłacanych dostawami ropy, co pozwoliło władzom przetrwać najtrudniejsze lata sankcji. Chińskie przedsiębiorstwa uczestniczyły w modernizacji portów, sieci energetycznych i telekomunikacyjnych, a także w rozwoju systemów nadzoru i cyberbezpieczeństwa, które umocniły kontrolę reżimu nad społeczeństwem oraz infrastrukturą krytyczną.

W sytuacji, gdy Stany Zjednoczone próbują wywierać jednoczesną presję ekonomiczną i militarną, ChRL odgrywa rolę stabilizatora, dostarczając części zamienne, oprogramowanie i systemy łączności pozostające poza zasięgiem zachodnich ograniczeń eksportowych. Pekin nie musi angażować się wojskowo, tylko wystarczy, że wpływa na funkcjonowanie kluczowych sektorów gospodarki i administracji, co czyni państwo Maduro znacznie odporniejszym na zewnętrzną presję i utrudnia jego całkowitą izolację.

Jeżeli chodzi o Iran, to koncentruje się na wzmocnieniu potencjału obronnego Wenezueli poprzez środki asymetryczne. Jako kraj od lat objęty sankcjami ma duże doświadczenie w rozwijaniu i eksploatacji relatywnie tanich, efektywnych rozwiązań wojskowych. Dostarcza Caracas systemy bezzałogowe, amunicję krążącą oraz urządzenia do zakłócania łączności i rozpoznania elektronicznego, a także personel techniczny wspierający ich integrację. Te elementy wpisują się w koncepcję wielowarstwowej obrony. Zamiast budować kosztowny, konwencjonalny system przeciwlotniczy, Wenezuela może podnieść próg wejścia dla przeciwnika przez rozmieszczenie zdolności, które utrudnią prowadzenie operacji zdalnych i zwiększą ryzyko strat. Obecność irańskich ekspertów i technologii sprawia, że ewentualna amerykańska akcja wymagałaby bardziej kompleksowego planowania i wyższego poziomu ryzyka operacyjnego.

Konsekwencje regionalne i globalne

Z punktu widzenia stabilności regionalnej militaryzacja Karaibów, czyli jednoczesna obecność znacznych sił amerykańskich, wenezuelskich jednostek w stanie podwyższonej gotowości oraz rosyjskich i irańskich doradców, znacząco zwiększa ryzyko niezamierzonego incydentu zbrojnego na morzu lub w przestrzeni powietrznej.

W regionie o dużym natężeniu ruchu cywilnego nawet drobny błąd w rozpoznaniu lub komunikacji może doprowadzić do eskalacji. Ewentualna operacja militarna przeciwko Wenezueli w sposób natychmiastowy wywołałaby kolejną falę migracji, stanowiąc poważne wyzwanie nie tylko dla Kolumbii czy Trynidadu i Tobago, ale także dla mniejszych państw karaibskich, których możliwości przyjęcia uchodźców są znacząco ograniczone. Brazylia i Kolumbia, mimo jasnego sprzeciwu wobec reżimu Maduro, prawdopodobnie będą dążyć do deeskalacji, obawiając się rozprzestrzenienia konfliktu na własne terytoria.

Takie stanowisko utrudni Stanom Zjednoczonym budowanie szerszej koalicji regionalnej wymierzonej w Caracas. W wymiarze globalnym działania Wenezueli są korzystne przede wszystkim dla Rosji i Iranu, ponieważ zwiększają presję na Waszyngton w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Utrzymywanie jednoczesnego zaangażowania w Europie, Indo-Pacyfiku i Ameryce Łacińskiej powoduje rozproszenie amerykańskich zasobów i uwagi strategicznej. Dla państw NATO, w tym Polski, istotne jest, że Rosja nadal potrafi inicjować napięcia w regionach odległych od Europy, co w razie kryzysu może ograniczyć zdolność USA do szybkiego reagowania na wschodniej flance sojuszu.

Strategia „maksymalnej presji" i jej efekty

Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Wenezueli w ostatnich latach opierała się na założeniu, że sankcje gospodarcze, izolacja dyplomatyczna i presja wojskowa doprowadzą do załamania reżimu Nicolása Maduro. Celem było wymuszenie zmiany władzy bez bezpośredniej interwencji zbrojnej i przywrócenie w Caracas rządu proamerykańskiego.W praktyce strategia „maksymalnej presji” nie osiągnęła zakładanego celu politycznego. Zamiast osłabić reżim, doprowadziła do jego jeszcze silniejszego powiązania z państwami rewizjonistycznymi, które zapewniły Caracas kapitał, technologie i osłonę polityczną. Prośba Nicolása Maduro o wsparcie militarne ze strony Rosji, Chin i Iranu potwierdza, że system wenezuelski znalazł sposób na obejście amerykańskiej izolacji, budując własne gwarancje bezpieczeństwa w oparciu o partnerów ze Wschodu.

Długofalowo to posunięcie symbolizuje erozję tradycyjnych stref wpływów Stanów Zjednoczonych w Ameryce Łacińskiej i tworzy precedens dla innych państw regionu, które w przyszłości mogą poszukiwać alternatywnych gwarantów bezpieczeństwa poza strukturami panamerykańskimi. Przeniesienie rywalizacji mocarstw na obszar Karaibów zmusza Waszyngton do kosztownej realokacji zasobów wojskowych i politycznych, które mogłyby być wykorzystane w regionach priorytetowych w Europie Wschodniej lub Indo-Pacyfiku.

Rosja i Chiny, stosując ograniczone środki, osiągnęły znaczący efekt strategiczny, zmuszając USA do reakcji w obszarze, w którym tradycyjnie dominowały. W rezultacie utrwala się pozycja reżimu Maduro, rośnie poczucie zagrożenia w całym regionie i pogłębiają się podziały między Stanami Zjednoczonymi a jego kluczowymi partnerami w regionie, takimi jak Brazylia i Kolumbia, które w obecnych warunkach koncentrują się na utrzymaniu stabilności i uniknięciu otwartego konfliktu. Tym samym wenezuelski kryzys militarny staje się miernikiem skuteczności strategii państw antyzachodnich i ich zdolności do podważania dotychczasowego układu bezpieczeństwa w zachodniej hemisferze.