Rosja szykuje strategię długiego marszu w Arktyce

Według NATO Defense College (wrzesień 2025 r.) celem rewizji nie jest kosmetyczna korekta, lecz nadanie Arktyce większego znaczenia w rosyjskiej polityce bezpieczeństwa, gospodarce i narracji suwerennościowej. W tym kontekście warto przypomnieć, że Rada Państwa Federacji Rosyjskiej ros. Gosudarstvennyj sovet) to organ doradczy przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej, utworzony w 2000 roku i od 2020 roku posiadający umocowanie konstytucyjne. Przewodniczącym Rady jest zawsze prezydent. W skład tego gremium wchodzą m.in. gubernatorzy regionów, przedstawiciele parlamentu oraz administracji prezydenckiej. Jedną z jej wyspecjalizowanych struktur jest Komisja ds. Rozwoju Północnej Drogi Morskiej i Arktyki, kierowana przez gubernatora obwodu murmańskiego Andrieja Czibisa. To właśnie ta komisja odgrywa kluczową rolę w przygotowaniach do rewizji strategii arktycznej.

Podstawą obecnie obowiązującej strategii są dwa dokumenty z 2020 roku: Podstawowe Zasady Polityki Państwowej Federacji Rosyjskiej w Arktyce do 2035 roku (5 marca 2020 r.) oraz Strategia Rozwoju Strefy Arktycznej i Zapewnienia Bezpieczeństwa Narodowego do 2035 roku (26 października 2020 r.). Od momentu ich przyjęcia sytuacja międzynarodowa uległa jednak radykalnej zmianie. Po pełnoskalowej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 roku Rosja została objęta sankcjami, które ograniczyły jej dostęp do zachodnich technologii, finansowania i współpracy gospodarczej. W rezultacie — jak podkreśla European Council on Foreign Relations (ECFR) (2025 r.) — rosyjskie elity coraz częściej akcentują potrzebę dostosowania strategii arktycznej do nowych realiów oraz wykorzystania Arktyki jako przestrzeni długofalowej projekcji siły.

Na te zmiany nakładają się procesy klimatyczne i technologiczne. Topnienie pokrywy lodowej, jak zauważa The Moscow Times (2025 r.), otwiera nowe szlaki żeglugowe i pola eksploatacji surowców, czyniąc Arktykę dynamicznym polem rywalizacji ekonomicznej i politycznej. W tym samym czasie — jak pisze Katja Bego (Chatham House, 3 października 2025 r.) — Europa przez lata bagatelizowała powiązania między bezpieczeństwem a gospodarką w Arktyce, skupiając się głównie na projektach środowiskowych i badawczych. Brak zintegrowanej reakcji ze strony UE i NATO stworzył lukę, którą coraz skuteczniej wykorzystują Rosja i Chiny, intensyfikując swoje inwestycje infrastrukturalne w regionie.

Według The Jamestown Foundation (wrzesień 2025 r.) nowa strategia rosyjska, obejmująca okres do 2050 roku, zakłada głębokie zmiany strukturalne. Ministerstwo Rozwoju Dalekiego Wschodu i Arktyki przygotowuje pakiet ustaw przewidujących preferencyjne warunki podatkowe i inwestycyjne dla przedsiębiorstw działających w regionie arktycznym. Jak wskazują ECFR i NATO Defense College, Kreml przekształca swoją politykę arktyczną z modelu eksploracyjno-wydobywczego w kompleksową strategię bezpieczeństwa, gospodarczą i technologiczną. Arktyka ma być traktowana nie jako peryferyjny obszar surowcowy, lecz jako strategiczna przestrzeń projekcji wpływów — gospodarczych, militarnych i symbolicznych.

Brakuje jednak oficjalnych potwierdzeń rosyjskich władz co do zakresu i statusu tych prac, dlatego wątek należy traktować jako niepewny.

Kluczowym elementem pozostaje Północny Szlak Morski (NSR). Zgodnie z rosyjskim prawem morskim z 28 lipca 2012 roku, NSR uznawany jest za „historycznie ukształtowaną narodową komunikację transportową” Federacji Rosyjskiej. ECFR (2025 r.) oraz NATO Defense College wskazują, że Moskwa planuje dalszą rozbudowę portów, floty lodołamaczy i infrastruktury ratowniczej, aby umożliwić całoroczną żeglugę i zwiększyć kontrolę nad ruchem morskim. Jak informuje Bellona (2025 r.), plany przewidują, że do 2050 roku aż 80% komponentów dla floty NSR będzie wytwarzanych w Rosji — element strategii technologicznej samowystarczalności, mającej ograniczyć zależność od importu. Zgodnie z danymi Bellony, do 2036 roku liczba jednostek cargo obsługujących NSR ma wzrosnąć do 51, a do 2050 roku — do 135.

Realizacja tych planów napotyka jednak poważne ograniczenia technologiczne i operacyjne. We wrześniu 2025 r. tankowiec Lynx, nieposiadający klasy lodowej ice-class), utknął na kilka dni w polu lodowym Arktyki — zdarzenie, które obnażyło ryzyka związane z eksploatacją tras morskich przez jednostki nieprzystosowane do warunków lodowych (The Barents Observer, 15 września 2025 r.; gCaptain, 2025). Dodatkowo Rosja zmaga się z opóźnieniami w budowie nowoczesnych lodołamaczy klasy Leader (Projekt 10510), których oddanie przesunięto z 2027 na około 2030 rok. Główny wykonawca, Zvezda Shipbuilding Complex, boryka się z kosztami przekraczającymi planowany budżet oraz ograniczonym dostępem do zachodnich komponentów. Jednocześnie rozwijana jest produkcja lodołamaczy klasy Projekt 22220, które mają zapewnić ciągłość operacji na Północnym Szlaku Morskim.

Po 2022 roku Rosja została w dużej mierze odcięta od współpracy w ramach Rady Arktycznej, a w 2023 roku opuściła Euro-Arktyczną Radę Morza Barentsa, co jeszcze bardziej zwiększyło jej zależność od Chin. W tych warunkach współpraca energetyczna z Pekinem stała się kluczowym filarem rosyjskiej strategii arktycznej. Jak podał Reuters (28 sierpnia 2025 r.), pierwsze ładunki LNG z projektu Arctic LNG 2 dotarły do Chin latem 2025 roku, a minister energetyki Siergiej Cziwilew zapowiedział dalszy wzrost eksportu, w tym z projektu Sachalin-2. Zacieśnienie tej współpracy potwierdza przesunięcie strategicznego ciężaru gospodarczego Rosji w stronę Azji. Jednocześnie The Economic Times informował, że podczas planowanej wizyty Władimira Putina , w grudniu 2025 r. może zostać zawarte „arktyczne porozumienie” z Indiami — jeśli dojdzie do skutku, otworzy to nowe możliwości współpracy w zakresie logistyki i infrastruktury morskiej. Jednocześnie Rosja aktywnie poszukuje inwestorów spoza Zachodu — z państw Globalnego Południa — dla wsparcia projektów infrastrukturalnych w Arktyce (Reuters, marzec 2025). Działania te mają na celu zmniejszenie presji sankcji i wzmocnienie finansowania budowy portów, terminali LNG i zaplecza przemysłowego NSR.

Rosyjska rewizja strategii arktycznej wpisuje się jednocześnie w szerszą dynamikę globalnej „konkurencji polarnej”, w której Chiny stają się partnerem nie tylko gospodarczym, lecz również strategicznym. Jak zauważa James Jay Carafano z GIS Reports Polar Competition, 2025), FR — wcześniej ostrożna wobec chińskiej obecności na Dalekiej Północy — dziś świadomie wykorzystuje tę współpracę do legitymizowania własnych ambicji i przełamywania izolacji.

Tymczasem Europa, choć geograficznie i politycznie związana z Arktyką, przez długi czas nie traktowała jej jako centralnego elementu swojej strategii bezpieczeństwa. Unia Europejska nie aktualizowała swojej strategii arktycznej od 2021 roku — sprzed rosyjskiej inwazji na Ukrainę — a NATO nie posiada odrębnej „strategii arktycznej” jako jednego dokumentu doktrynalnego (kwestie Arktyki ujęto jednak m.in. w Strategic Concept 2022 i planowaniu działań w High North). To strategiczne opóźnienie sprawiło, że Rosja i Chiny wyznaczają dziś rytm zmian w Arktyce, podczas gdy europejskie inwestycje pozostają fragmentaryczne i rozproszone. Jednym z nielicznych projektów mających wzmocnić obecność UE jest planowany podmorski kabel komunikacyjny łączący Europę z Ameryką Północną i Azją Wschodnią — inwestycja o potencjale zarówno cywilnym, jak i wojskowym. Jak ostrzegają analitycy, tego typu infrastruktura może jednak stać się celem działań sabotażowych, co już potwierdzają incydenty w pobliżu Svalbardu i północnej Norwegii.

Równolegle Rosja rozwija własne inwestycje surowcowe i infrastrukturalne w regionie. Przyjęta w kwietniu 2025 roku Strategia Energetyczna Federacji Rosyjskiej do 2050 roku zakłada dywersyfikację paliw oraz rozwój technologii wodorowych i jądrowych, przy czym Arktyka ma pełnić rolę kluczowego zaplecza energetycznego i transportowego. Wystąpienie Władimira Putina w Murmańsku (wrzesień 2025 r.), cytowane przez Financial Times, potwierdziło geopolityczny charakter tych planów — prezydent stwierdził, że rywalizacja w Arktyce zaostrza się, szczególnie ze strony USA i NATO, i zapowiedział, że Rosja „nie dopuści do naruszenia swojej suwerenności” w tym regionie.

Rosyjska ekspansja w Arktyce niesie jednak znaczące ryzyka środowiskowe. The Moscow Times (2025 r.) ostrzega, że intensywna eksploatacja zasobów zwiększa ryzyko katastrof ekologicznych, a brak nowoczesnej infrastruktury ratowniczej może mieć poważne konsekwencje. Z kolei Arctic Today (2025) zwraca uwagę, że wzrost żeglugi na NSR znacząco zwiększy emisje zanieczyszczeń i CO₂, co może pogłębić globalne skutki zmian klimatu. Chatham House (2025 r.) zauważa rosnącą liczbę tankowców tzw. „floty cieni”, które operują w trudnych warunkach arktycznych bez odpowiednich zabezpieczeń, omijając sankcje. Financial Times (2025 r.) poinformował z kolei, że NATO oskarżyło Rosję o wstrzymywanie publikacji danych meteorologicznych z arktycznych stacji, co utrudnia globalne modelowanie klimatu.

Według The Jamestown Foundation i ECFR (2025 r.) nowa strategia Rosji ma nie tylko dostosować się do zmian klimatycznych i geopolitycznych, ale też wzmocnić narrację o „oswajaniu Północy” i wyjątkowej misji cywilizacyjnej państwa. Jeśli uda się jej zreformować przepisy, rozbudować infrastrukturę i utrzymać partnerstwa z Chinami i Indiami bez utraty kontroli, Rosja może znacząco umocnić swoją pozycję w Arktyce — zarówno gospodarczo, jak i strategicznie. Jak jednak zauważa Katja Bego w analizieWhen it comes to Arctic security, Europe must not forget about the economics (Chatham House, 2025), przyszłość Arktyki nie zależy wyłącznie od działań Rosji. Europa, jeśli chce zachować wpływ na kształtowanie sytuacji w regionie, musi zrozumieć nierozerwalne powiązanie bezpieczeństwa i gospodarki oraz działać bardziej strategicznie. Z jednej strony Rosja dysponuje flotą lodołamaczy, kontroluje 53% linii brzegowej Arktyki i rozwija ambicje sięgające połowy XXI wieku. Z drugiej — stoi w obliczu ograniczeń technologicznych, sankcji, ryzyk środowiskowych i presji międzynarodowej. Nadchodząca dekada pokaże, czy rosyjska „strategia długiego marszu” okaże się skutecznym planem działania, czy też pozostanie ambitną wizją, której realizacja napotka bariery trudne do przezwyciężenia.