Jak i dlaczego Wojsko Polskie „gra w wojnę”?

Działania podjęte w 11 DKPanc nie są jednak odosobnione i wpisują się w obserwowane od kilku lat dążenie do większego wykorzystania narzędzia gier wojennych w procesie planowania i szkolenia wojsk. Dążenie to stanowi również znaczący element działań NATO i Sojuszniczego Dowództwa ds. Transformacji (Allied Command Transformation, ACT), obecny w procesie modernizacji i dostosowania państw sojuszu do wymogów zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa i przyszłych wyzwań militarnych w celu zapewnienia spójności i interoperacyjności działań.

Jednym z elementów wpisujących się w ten proces są innowacyjne gry wojenne, które stały się w 2022 r. przedmiotem Inicjatywy Gier Wojennych dla NATO (Wargaming Initiative for NATO, WIN)^[1]. Działania WIN ukierunkowane zostały na dwa obszary:

• tworzenia społeczności wojskowych graczy wojennych;
• wdrażanie kultury gier wojennych w NATO.

W pracach Inicjatywy aktywnie uczestniczy Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, które można uznać za instytucję wiodącą w tym względzie w SZ RP.  Również w CDiS SZ w 2022 r. został wydany pierwszy polski podręcznik stanowiący wprowadzenie do gier wojennych autorstwa płk. M. Wnorowskiego^[2]. Warto zaznaczyć, że na polu gier wojennych aktywne są również środowiska akademickie, zarówno wojskowych (AWL, ASzWoj, LAW, AMW), jak i cywilnych (UW-M). Te oraz inne inicjatywy np. zorganizowane przez WCEO szkolenie „Wykorzystanie planszowych gier wojennych w procesie kształtowania kompetencji przywódczych i dowódczych kadry sił zbrojnych", czy oddolne aktywności podejmowane przez kadrę w pododdziałach wpisują się krok po kroku w ogólny kierunek rozwoju kultury gier wojennych w SZ RP, której gorącym zwolennikiem jest Szef SG WP gen. R. Andrzejczak.

Na miejscu jest więc pytanie, co leży podstaw tych działań i jaką wartość przedstawiają gry wojenne dla SZ RP? Odwołując się do teorii gier wojennych, dzielą się one dwa podstawowe rodzaje: gry analityczne oraz gry edukacyjne.

Gry analityczne (badawcze, naukowo – badawcze) to gry wojenne wykorzystywane w procesie badania lub analizy określonych rozwiązań. Gry tego typu mają szerokie spektrum i mogą obejmować przedsięwzięcia przeprowadzane w celu identyfikacji i badania potencjalnych problemów na szczeblu taktycznym, operacyjnym lub strategicznym, w pełnym spektrum działań np. w procesie planowania działania (gry wsparcia decyzji) w ćwiczeniach dowódczo – sztabowych kadry dowódczej SZ RP. Równie ważnym aspektem gier tego typu mogą być badania w zakresie organizacji i wyposażenia pododdziałów (TOE), nowych systemów uzbrojenia, przełomowych technologii itp.

Gry edukacyjne (szkoleniowe, treningowa), to gry wojenne wykorzystywane w procesie kształcenia do nauczania, doskonalenia, utrwalania i weryfikacji kompetencji. Mogą być przeprowadzane są w celu nauki lub doskonalenia procedur dowodzenia i kierowania w działaniach, realizowanej w ujęciu indywidualnym lub zespołowym np. trening kadry dowódczej SZ RP różnego szczebla w różnych kontekstach sytuacyjnych (tzw. uczenie się przez doświadczenie lub uczenie się przez działanie).

Wykorzystanie gry wojennej może przynieść uzyskanie szeregu benefitów, które między innymi mogą obejmować:

• wypracowanie prawidłowego obrazu działania w kontekście środowiska, czasu i przestrzeni;
• budowanie zespołu oraz koordynacja w czasie działania;
• doskonalenie podejmowania decyzji w warunkach niepełnej informacji;
• zrozumienie i wizualizacja sposobu działania pododdziałów w czasie i przestrzeni w warunkach niepełnej informacji (niepewności) wobec określonego zagrożenia;
• zrozumienie i wizualizacja procesu pozyskiwania i przetwarzania informacji, podjęcia decyzji oraz prowadzenia działań;
• zrozumienie technicznych aspektów procesu dowodzenia;
• rozwijanie wiedzy i umiejętności specjalistycznej na poszczególnych stanowiskach służbowych;
• zrozumienie środowiska operacyjnego;
• zapoznanie się z obszarem geograficznym lub charakterystyką i właściwościami przyszłych prognozowanych zagrożeń;
• przećwiczenie lub zbadanie konkretnego zdarzenia^[3].

Należy jednak podkreślić, że obydwa typy gier często przenikają się wzajemnie. Gry edukacyjne często mają podtekst analityczny i odwrotnie, gry analityczne posiadają konotacje edukacyjne. Uczestnicy dowolnej gry przeprowadzonej w celu poprawy ich zdolności podejmowania decyzji, uzyskają informacje dotyczące pozytywów i negatywów przyjętego wariantu działania (Course of Action, COA), struktur dowodzenia, organizacji i wielkości użytych sił i rodzajów systemów uzbrojenia, zdobędą również pewną wiedzę na temat obszaru prowadzenia operacji. Wypracowane na tej drodze wnioski i obserwacje, będą mieć wartość w przyszłości przy planowaniu i prowadzeniu rzeczywistych operacji w danym środowisku. Analogicznie kadra dowódcza, która uczestniczy w grach analitycznych, z konieczności będzie musiała brać pod uwagę czynniki wpływające na proces decyzyjny, niezależnie od szczebla pododdziału, na którym ma miejsce.

Niezależnie od rodzaju wspólnym mianownikiem dla wykorzystania gier jest optymalizacja. W przypadku W ramach optymalizacji planowania gry wojenne służą do testowania wariantów planu działania podmiotów wykorzystujących grę (COA), a także prognozowania potencjalnych zagrożeń wynikających z działań przeciwnika i sił własnych. W przypadku gier edukacyjnych optymalizacja ukierunkowana jest na doskonalenia umiejętności personelu w zakresie procesu dowodzenia, podejmowania decyzji, zarządzania i zastosowania technik, taktyk i procedur na różnych szczeblach.

Gry wojenne mogą odgrywać ważną rolę w procesie szkolenia kadry SZ RP, dając szereg możliwości w zakresie kształcenia i doskonalenia umiejętności niezbędnych w dowodzeniu i kierowaniu. W tym miejscu należy zastanowić się nad koniecznością wdrożenia narzędzia dedykowanego procesowi szkolenia na szczeblu taktycznym i operacyjnym. Istnieje szereg tego typu narzędzi. W Wielkiej Brytanii do doskonalenia procesu dowodzenia i pracy sztabowej wykorzystywany jest „Camberley Kriegsspiel" (aut. I. Gardiner), zaprojektowana jako narzędzie szkoleniowe do planowania i wykonywania operacji od batalionowej grupy bojowej do poziomu brygady. Gra integralnie zawiera wzorce dokumentów sztabowych używanych w procesie planowania działań, sama rozgrywka realizowana jest na wojskowych mapach topograficznych (1:50000, 1:25000) według uproszczonych reguł, umożliwiających szybkie rozstrzyganie o wyniku działania.

Analogicznym do wymienionego Kriegsspiela jest gra wojenna „Duel Tactique" z Ecole de Guerre-Terre (EdG-T) (aut. A. Bourguilleau, D. Pauchet), która odzwierciedla działania szczebla brygady i dywizji i jest sprzężona z grą logistyczną „Logoops". Na poziomie operacyjnym interesującą propozycją gry, a właściwie systemu gier jest Operational Wargame System (OWS) (aut. T. Barrick) opracowana na Uniwersytecie Korpusu Piechoty Morskiej USA. Odwołując się tylko do wymienionych przykładów konstruktywnych gier wojennych, w opinii autora w Polsce istnieje wystarczające zaplecze w postaci ośrodków akademickich, które umożliwia zaprojektowanie polskiego systemu Kriegsspiel, dedykowanego SZ RP^[4]. Opracowanie i wdrożenie tego typu narzędzia znaczenie wzbogaci proces szkolenia, należy więc dążyć do szybkiej realizacji tego typu projektu.

Dr Paweł Makowiec, Zakład Obrony Terytorialnej Akademii Wojsk Lądowych im. Generała Tadeusza Kościuszki, Wrocław. Przedstawione w tekście opinie nie stanowią oficjalnego stanowiska AWL i są prywatnymi poglądami autora.

^[1] Propozycja tłumaczenia terminu autora. W materiałach NATO używane jest anglojęzyczne określenie „audacious wargaming”, które można dosłownie tłumaczyć jako „śmiałe” lub „zuchwałe” gry wojenne, co odzwierciedla innowacyjną i progresywną rolę gier.

^[2] M. Wronowski, Wargaming. Wprowadzenie do gier wojennych, Wydawnictwo Centrum Doktryn i Szkolenia, Bydgoszcz 2022

^[3] CALL HB 20-06 How to Master Wargaming: Commander and Staff Guide to Improving Course of Action Analysiss. Center for Army Lessons Learned, Ft. Leavenworth 2020, s. 20.

^[4] Ilustracją potencjału może być opracowanie i wdrożenie na potrzeby kursów oficerskich Wojsk Obrony Terytorialnej w Akademii Wojsk Lądowych taktycznej gry wojennej „Piechota lekka", odzwierciedlającej działania taktyczne do szczebla plutonu piechoty lekkiej.