Afryka tworzy siły szybkiego reagowania

Wojna na Ukrainie - raport specjalny Defence24.pl

Biorąc pod uwagę tylko ostatnie wydarzenia, jakie miały miejsce w Mali, Republice Środkowoafrykańskiej i Demokratycznej Republice Konga w latach 2012-2014, decyzja UA o utworzeniu specjalnych jednostek reagowania wydaje się słuszna.

Praktyczną realizację zagadnień związanych z opracowaniem jednolitej strategii prowadzenia operacji pokojowych na kontynencie afrykańskim, utworzeniem struktur kierowniczych African Standby Force (ASPG) oraz określeniem liczebności ich personelu powierzono Radzie Pokoju i Bezpieczeństwa (CMB) Unii Afrykańskiej. Osiągnięto już pewne porozumienia w kwestiach standaryzacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz ujednolicenia szkolenia personelu jednostek pokojowych. Powołano również grupę roboczą Unii Afrykańskiej ds. planowania operacji pokojowych.

ASPG powstało w wyniku niestabilnej sytuacji na kontynencie afrykańskim jaka ma miejsce praktycznie od czasu odzyskiwania przez poszczególne kraje tego kontynentu niepodległości. Jak już wyżej wspomniano jednym z inspiratorów stworzenia ASPG było kierownictwo UA chcące zapewnić skuteczny w działaniu systemu bezpieczeństwa zbiorowego mający dość szybko reagować na pojawiające się sytuacje kryzysowe.

Zadania i struktura sił reagowania z Czarnego Lądu

Funkcjonowanie ASGP reguluje art. 13 protokołu ustanawiającego Radę Pokoju i Bezpieczeństwa Unii Afrykańskiej (z 2003 roku). Dokument ten określa procedurę angażowania kontyngentów poszczególnych państw członkowskich UA w działania na rzecz stabilności regionalnej w Afryce. Afrykańskie siły stabilizacyjne są dowodzone przez Kwaterę Główną (w Addis Abebie, Etiopia), która koordynuje swoje działania z Departamentem Operacji Pokojowych CMS Unii Afrykańskiej.

Do najważniejszych zadań stawianych przed tymi siłami zaliczamy:

• kontrolę nad zmianami sytuacji w krajach zaliczanych do kryzysowych;
• prowadzenie operacji pokojowych, w tym w interesie przywrócenia porządku gwarantowanego przez konstytucję danego państwa;
• prewencyjne rozmieszczenie oddziałów pokojowych w celu zapobieżenia konfliktom oraz stosowanie przymusu wobec walczących stron w celu pokojowego rozwiązywania konfliktu;
• pomoc w rozwiązywaniu konfliktów, w tym w rozbrojeniu i w demobilizacji jego uczestników;
• zapewnienie bezpieczeństwa dla prowadzonych akcji humanitarnych w krajach kryzysowych oraz udzielanie pomocy w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych działalnością człowieka.

Użycie ASPG przewiduje ich wykorzystanie w następujących formatach:

• wojskowe wsparcie doradcze misji politycznej (okres wdrożenia - 30 dni od daty decyzji CMB);
• misja obserwacyjna UA rozmieszczona wspólnie z misją ONZ (do 30 dni);
• niezależna misja obserwacyjna UA (30 dni);
• operacja pokojowa (do 30 dni);
• multidyscyplinarna zintegrowana misja pokojowa (rozmieszczenie komponentu wojskowego – 30 dni, misja pełna – 90 dni);
• przymusowa interwencja wojskowa (rozmieszczenie grupy początkowej - 14 dni).

Sama struktura ASPG obejmuje komponenty wojskowe, policyjne i cywilne. Komponent wojskowy jest tu najliczniejszy i składa się z pięciu brygad regionalnych w stałej gotowości (zgodnie z liczbą regionów afrykańskich/przyjętym w UA warunkowym podziałem terytorialnym kontynentu) oraz systemem baz logistycznych. Za ich powstanie odpowiadają następujące struktury regionalne i polityczne:

• Brygada Północnoafrykańska - Północnoafrykańska Organizacja Rozwoju Możliwości (NARC; kwatera główna w Kairze, Egipt). Kraje uczestniczące: Algieria, Egipt, Libia, Mauretania, Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna (uznana przez Unię Afrykańską), Tunezja;
• Brygada Zachodnioafrykańska - Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS; kwatera główna w Abudża, Nigeria). Kraje uczestniczące: Benin, Burkina Faso, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Republika Zielonego Przylądka, Wybrzeże Kości Słoniowej, Liberia, Mali, Niger, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, Togo;

• Brygada Środkowoafrykańska - Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Środkowej (ECCCA; dowództwo w Yaounde, Kamerun). Kraje uczestniczące: Angola, Burundi, Gabon, Kamerun, Kongo, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa;
• Brugada Wschodnioafrykańska - East African Standby Force (WASPG, dowództwo w Addis Abeba, Etiopia). Kraje uczestniczące: Burundi, Dżibuti, Kenia, Komory, Rwanda, Seszele, Somalia, Sudan, Uganda, Etiopia;

• Brygada Południowoafrykańska - Wspólnota Rozwoju Afryki Południowej (SADC; kwatera główna w Gaborone, Botswana). Kraje uczestniczące: Angola, Botswana, Zambia, Zimbabwe, Lesotho, Mauritius, Madagaskar, Malawi, Mozambik, Namibia, Tanzania, Eswatini, Republika Południowej Afryki.

Jednocześnie powołano NARC i WASPG jako wojskowe organy dowodzenia i kontroli, by na ich bazie formować brygady ASPG, ponieważ organizacje regionalne (Unia Maghrebu Arabskiego, Międzyrządowa Organizacja Rozwoju Afryki Wschodniej) nie mają odpowiednich struktur w swoim składzie.

Aby poradzić sobie z nagle pojawiającymi się sytuacjami kryzysowymi, które wymagają natychmiastowej interwencji w celu zapobiegania śmierci ludności cywilnej, w ramach ASPG funkcjonują Siły Szybkiego Rozmieszczania (RRF).

Podstawy strukturalne RRF tworzy kwatera główna (50 żołnierzy) i trzy taktyczne grupy bojowe (po 1500 ludzi każda), czyli bataliony lekkiej piechoty (850 żołnierzy w każdym) z dołączonymi pododdziałami wsparcia bojowego i logistycznego. Planuje się, że ich formowanie odbywać się będzie kosztem kontyngentów krajów afrykańskich przydzielonych na wniosek UA.

W zależności od intensywności konfliktu do zadań sił szybkiego reagowania należy:

• stabilizowanie sytuacji i prowadzenie operacji pokojowych na obszarach kryzysowych;
• neutralizacja ugrupowań terrorystycznych i powstańczych;
• wzmocnienie kontyngentów pokojowych stacjonujących w strefach walk;
• ochrona ludności cywilnej;
• działania ratownicze w przypadku klęsk żywiołowych.

Czas uzyskania przez RRF gotowości do wysłania do strefy kryzysowej wynosi nie więcej niż 14 dni a czas realizacji zadań do 90 dni. Po tym okresie mają one być zastąpione przez kontyngent pokojowy UA.

Samo przemieszczenie jednostek do strefy konfliktu w ciągu pierwszych 30 dni jest powierzone państwom, które wydzieliły siły do danej operacji. Ale planuje się, że w przyszłości funkcje te zostaną przekazane odpowiednim strukturom Unii Afrykańskiej.

Z kolei wsparcie logistyczne kontyngentów wojskowych przed rozmieszczeniem w strefie konfliktu powierzone jest państwom je udzielającym. Po wkroczeniu na tereny operacyjne, dostawy w ciągu 90 dni realizowane są z regionalnych baz tyłowych rozmieszczonych w Addis Abebie (Etiopia, Afryka Wschodnia), Gaborone (Botswana, Afryka Południowa), Hastings (Sierra Leone, Afryka Zachodnia) i Duala (Kamerun, Afryka Środkowa). W przypadku konieczności przedłużenia czasu trwania operacji zostaną uruchomione możliwości bazy centralnej z Duala.

Komponent policyjny ASPG jest wykorzystywany w wypadku podjęcia decyzji o rozmieszczeniu multidyscyplinarnej, zintegrowanej misji pokojowej. Plany UA przewidują obecność dwóch kompanii (240 osób) do realizacji dwóch misji.

Z kolei komponent cywilny obejmuje pracowników działów administracyjnego, logistycznego i finansowego, a także ekspertów z dziedziny prawa i humanitarnych.

Współpraca międzynarodowa

W 2014 roku Unia Afrykańska zorganizowała szereg międzynarodowych konferencji i spotkań na różnych szczeblach z udziałem przedstawicieli NATO i Unii Europejskiej (UE) w celu zintensyfikowania procesu budowy panafrykańskiego systemu bezpieczeństwa, poprawy sposobów współdziałania między państwami europejskimi i afrykańskimi oraz rozmieszczania ASPG. Podczas tych wydarzeń rozważano perspektywy współpracy strony afrykańskiej z obiema tymi organizacjami poprzez realizację konkretnych działań na rzecz udzielenia pomocy wojskowej i finansowej państwom tego regionu. W tym zakresie państwa członkowskie Sojuszu Północnoatlantyckiego uczestniczą już w szkoleniu, logistyce i wsparciu transportowym sił zbrojnych państw afrykańskich uczestniczących w misjach pokojowych w Demokratycznej Republice Konga, Mali, Republice Środkowoafrykańskiej i Somalii.

Za najbardziej obiecujące obszary partnerstwa eksperci NATO uważają wspólne zabezpieczenie granic i współpracę w ochronie żeglugi handlowej na Morzu Śródziemnym, Czerwonym i Oceanie Indyjskim u wybrzeży Afryki Wschodniej, zwalczanie międzynarodowego terroryzmu i piractwa, zapobieganie i ochronę przed atakami terrorystycznymi.

Równocześnie państwa i organizacje zachodnie, wykorzystując trudności, jakie mają państwa kontynentu w tworzeniu ASPG i dlatego aktywnie promują swoje inicjatywy tworzenia afrykańskich sił pokojowych.

Unia Europejska realizuje np. „Program wspierania pokoju i bezpieczeństwa w Afryce". Natomiast Stany Zjednoczone, pod pretekstem pomocy krajom afrykańskim w szkoleniu i wyposażaniu ich jednostek pokojowych, dążą do kontrolowania szkolenia personelu sił zbrojnych państw kontynentu. Proces ten wspiera amerykańska inicjatywa „Global Peacekeeping Operations". Umiejętności zdobyte przez służby mundurowe są utrwalane podczas wspólnych ćwiczeń pokojowych prowadzonych przez Stany Zjednoczone i inne państwa zachodnie na terytorium Afryki.

Jednocześnie kraje Unii Europejskiej i Stany Zjednoczone podejmują działania w celu rozszerzenia współpracy z państwami afrykańskimi, ale zdaniem zachodnich ekspertów wojskowych ich główne wysiłki mają na celu wzmocnienie ich stałej obecności i wpływów w obszarach szczególnego zainteresowania.

Kierunki dalszego rozwoju

Na obecnym etapie komisja Unii Afrykańskiej zatwierdziła plan rozwoju afrykańskich sił reagowania do 2025 roku. Dokument ten przewiduje wdrożenie pięciu zestawów działań.

Pierwszy obejmuje wypracowanie mechanizmu podejmowania zbiorowej decyzji o użyciu ASPG oraz wydawaniu mandatu na rozmieszczenie misji pokojowej. Odpowiednie organy UA i wspólnoty regionalne są zobowiązane do zmiany narodowych koncepcji użycia Sił Zbrojnych poza granicami kraju do końca tego roku w celu osiągnięcia wymaganej interoperacyjności. Proponuje się też tworzenie grup koordynacyjnych do spraw bezpieczeństwa morskiego i działań przeciwminowych czy formowanie jednostek antyterrorystycznych.

Drugi zestaw zadań dotyczy tworzenia jednolitych organów dowodzenia i planowania działań w ASPG. Priorytetowo planuje się zwrócić uwagę na koordynację kwestii organizacji przerzutu wojsk, zapewnienia im łączności, finansowania i wsparcia logistycznego.

Trzecia grupa precyzuje kwestię rekrutacji i szkolenia bojowego wydzielanych sił. Celem jest zapewnienie niezbędnego poziomu wyszkolenia komponentów wojskowych, policyjnych i cywilnych do efektywnego wykonywania stawianych im zadań oraz koordynacja planów prowadzenia ćwiczeń wielonarodowych.

Czwarty zestaw dotyczy kwestii zapewnienia realizacji zadań przez ASPG zgodnie z zamierzeniami. Jednocześnie planuje się zwrócenie większej uwagi na tworzenie systemu dowodzenia i kierowania, odpowiadającego współczesnym wymaganiom, a także na kontrolę zgodności prowadzonych działań z otrzymanymi mandatami. Dużą wagę przywiązuje się do praktycznego rozwoju strategicznego rozmieszczenia personelu w rejonach operacyjnych.

Piąta grupa działań przewiduje wypracowanie standaryzowanych procedur realizacji operacji ASPG i przekazanie ich uprawnień misjom ONZ.

Realizacja zapisów planu ma na celu wyeliminowanie niedociągnięć utrudniających proces tworzenia ASPG. W szczególności główne kwestie do rozwiązania to:

• niezakończone prace nad podpisaniem memorandum między Unią Afrykańską, organizacjami regionalnymi i państwami członkowskimi w sprawie funkcjonowania ASPG;
• niespójność regionalnych koncepcji użycia Sił Zbrojnych w ogólnej doktrynie ASPG;
• brak wstępnych planów rozmieszczenia ASPG RRF;
• brak jednolitego systemu wymiany danych w ASPG;
• nieracjonalne wykorzystywanie przez państwa-uczestników UA ośrodków szkolenia personelu wojskowego ASPG;
• niewypełnianie przez poszczególnych członków UA zobowiązań dotyczących przygotowania i rozmieszczenia narodowych kontyngentów wojskowych;
• odmowa niektórych państw afrykańskich udostępnienia personelu cywilnego i policyjnego do udziału w ćwiczeniach ASPG;
• niestabilny system finansowania.

Podsumowanie

Bazując na zdobytych już doświadczeniach oraz przewidując możliwość zaistnienia sytuacji kryzysowych w tej bliższej i dalszej przyszłości Unia Afrykańska rozpoczęła długotrwały proces budowy własnego skutecznego narzędzia do zapewnienia bezpieczeństwa na kontynencie. Spektrum przewidzianych do realizacji zadań dla nowych wspólnych sił wysokiej gotowości jest dość szeroki i obejmuje m.in. klasyczne misje pokojowe, stabilizacyjne, humanitarne a nawet zwalczanie terroryzmu.

Celem utworzenia ASPG mam być również pewna stabilizacja sytuacji wojskowo-politycznej w Afryce.

Ale należy pamiętać, że jak w wypadku wielu „ambitnych planów" również w tym przypadku mamy różne liczne trudności, w tym przede wszystkim natury organizacyjnej i finansowej. Dlatego zdaniem wielu ekspertów na obecnym etapie zdolność afrykańskich sił gotowości do realizacji powierzanych im zadań należy ocenić jako niski.