Jak czytamy w komunikacie EDA, podpisane 31 maja porozumienie pozwala na przekazanie Agencji wdrażania Działań Przygotowawczych w zakresie badań obronnych (Preparatory Action on Defence Research – PADR). Podpisanie umowy oznacza „zielone światło” dla rozpoczęcia realizacji pierwszego w historii, zakrojonego na szeroką skalę planu finansowania zdolności obronnych z funduszy Unii Europejskiej.

Europejska Agencja Obrony podkreśla, że sygnowanie porozumienia oznacza, iż EDA „natychmiast” rozpocznie wdrażanie działań przygotowawczych. Zaproszenie do składania ofert zostanie ogłoszone już 7 czerwca. Niemal trzy tygodnie później, bo 27 czerwca zostanie zorganizowany „Dzień Informacyjny” (Information Day). W jego trakcie przedstawiciele przemysłu obronnego i placówek naukowych będą mogli zapoznać się z programem.

EDA oczekuje, że jesienią złożone zostaną propozycje, a już w tym roku będą zawierane pierwsze umowy grantowe. Na początek będą one dotyczyć dwóch obszarów – budowania świadomości sytuacyjnej w środowisku morskim (maritime situation awareness) oraz technologii, które mogą służyć do zmniejszenia masy wyposażenia pojedynczych żołnierzy. Oba obszary mogą znaleźć się w zakresie zainteresowania polskiego przemysłu, i to zarówno państwowego, jak i prywatnego, jak i placówek naukowo-badawczych.

PADR ma być realizowany w latach 2017-2019, łącznie na program przewidziano kwotę 90 mln euro, z czego 25 mln zostanie przeznaczonych na rok 2017. Działania Przygotowawcze mają posłużyć do zbierania doświadczeń dla wdrażania finansowania programów obronnych przez struktury Unii Europejskiej w trakcie nowej perspektywy budżetowej.

Od 2021 roku tylko w ramach finansowania prac badawczych („research window”) – którego dotyczą obecnie rozpoczynane Działania Przygotowawcze – będzie mowa o kwocie 500 mln euro rocznie. Kolejne środki będą dostępne w ramach finansowania osiągania konkretnych zdolności („capability window”), a więc włącznie z wdrażaniem opracowanego sprzętu do sił zbrojnych. W tym wypadku będzie to dofinansowanie projektów realizowanych zarówno przez przemysł, jak i finansowanych przez poszczególne państwa. Fundusz ma być zdolny do uruchomienia kwot rzędu nawet 5 miliardów euro rocznie.

Oba „okna” są elementami Europejskiego Planu Działań na rzecz Obronności - European Defence Action Plan (EDAP). Został on zakomunikowany w grudniu ubiegłego roku przez Komisję Europejską i będzie procedowany przez Parlament Europejski czy Radę UE. Przewiduje się jednak, że do 2021 roku – po uwzględnieniu odpowiednich poprawek – będzie mógł zostać wdrożony. Natomiast Działania Przygotowawcze są wprowadzane już obecnie, na bazie istniejących przepisów i funduszy, znajdujących się w dyspozycji KE – po to, aby móc zebrać doświadczenia, niezbędne przy zarządzaniu projektami wartymi nawet miliardy euro w przyszłej dekadzie.

Czytaj więcej: Plan KE nie poprawi sytuacji europejskiej zbrojeniówki. Offset zostanie utrzymany

Jest to jeden z powodów, dla których Działania Przygotowawcze powinny się znaleźć w obszarze zainteresowania polskiego przemysłu obronnego. Każdorazowo udział w takim programie, przygotowywanie wniosków czy spotkania z przedstawicielami UE pozwalają na nawiązanie doświadczeń, które mogą zaprocentować przy późniejszych staraniach.

Co więcej, kolejne konkursy ogłaszane w danych obszarach w ramach Działań Przygotowawczych (i będących ich „następstwem” instrumentów UE w przyszłej perspektywie) będą wymagały zastosowania rozwiązań, opracowanych w poprzednich programach, a prawa autorskie pozostają u ich wykonawców. Przykładowo, jeżeli najpierw za pieniądze unijne zostanie opracowany materiał do osłon balistycznych, to następny program dotyczący hełmów czy kamizelek będzie wymagał jego zastosowania. A to stawia uczestników poprzednich programów na korzystnej pozycji, a od innych podmiotów w praktyce wymaga podejmowania współpracy z nimi.

Z planów Komisji Europejskiej jednoznacznie wynika, że pula środków na programy obronne, zwłaszcza w przyszłej perspektywie budżetowej, będzie rosnąć. Jeżeli polskie placówki naukowe i firmy nie będą się ubiegać o fundusze UE na obecnym etapie, to po kilku latach rozpoczynanie tego procesu „od zera”, bez wcześniejszych doświadczeń może być znacznie trudniejsze. Fundusze na badania i rozwój, w tym w sektorze obronnym mogą też być istotne dla całej polskiej gospodarki, gdyż po 2020 roku znacznie trudniej będzie uzyskać z UE finansowanie w ramach środków spójności – związanych z wyrównywaniem potencjału rozwojowego.

Omawiane porozumienie zostało podpisane przez Dyrektor Generalną Komisji Europejskiej ds. Rynków Wewnętrznych Lowri Evans, oraz szefa EDA Jorge Domecq, w obecności komisarz ds. rynku wewnętrznego, przemysłu, przedsiębiorczości i MŚP Elżbiety Bieńkowskiej i zastępcy sekretarza generalnego KE Jeana-Erica Paquet. Agencja została wybrana do zarządzania tym programem, gdyż wśród instytucji europejskich wyróżnia się dużym doświadczeniem, jeżeli chodzi o kwestie związane z obronnością.

Komisja jest gotowa do odgrywania swojej roli w pełnym zakresie, włącznie z przekazywaniem funduszy UE i (tworzeniem - red.) ram prawnych w celu wsparcia badań obronnych i zdolności obronnych. To może stanowić przełom. Jednakże, aby to osiągnąć potrzebujemy eksperckich kompetencji EDA.

Sygnowanie porozumienia pozwalającego na rozpoczęcie Działań Przygotowawczych jest przełomowe pod wieloma względami. Po raz pierwszy na szerszą skalę instytucje UE zdecydowały się finansować programy o przeznaczeniu stricte obronnym, choć jeszcze niedawno wzbraniano się w zaangażowania w ten obszar.

Jest to też dowód, że przedstawiciele Unii Europejskiej zdają sobie sprawę z pogarszającej się sytuacji w bezpośrednim otoczeniu UE (wojna na Ukrainie i zagrożenie terrorystyczne) i są gotowi na wdrażanie rozwiązań, które w efekcie będą mogły przyczynić się do podniesienia realnego potencjału obronnego krajów UE i Unii jako całości. Wreszcie, zwraca uwagę krótki czas od podpisania porozumienia do rozpoczęcia Działań Przygotowawczych, co ma mieć miejsce 7 czerwca.

Finansowanie prac badawczo-rozwojowych przez instytucje UE w sektorze obronnym otwiera nowe możliwości dla firm i naukowców. Trzeba też pamiętać, że znaczenie współpracy międzynarodowej w przemyśle będzie tylko rosło, choćby z uwagi na wzrost skomplikowania technologicznego i kosztów rozwoju oraz wdrażania nowoczesnego sprzętu i uzbrojenia. Warto więc, aby również polski przemysł od początku uczestniczył w działaniach podejmowanych przez UE, zyskując niezbędne doświadczenia pozwalające na uzyskanie znacznej puli pieniędzy, przewidywanych na programy obronne w przyszłej perspektywie budżetowej.