Jak bronić się przed zagrożeniami CBRN?

Toksyczne chemikalia przemysłowe i rolnicze można kupić stosunkowo tanio i łatwo a nowoczesna technologia daje wysokie możliwości w procesie ich produkcji. Z kolei broń jądrowa nie jest już dostępna, ale skutki jej użycia są o wiele potężniejsze i przy tym pozostają na lata. Również niektóre kraje dysponujące nią nie są przewidywalne w swoich działaniach, co budzi niepewność co do i możliwości użycia tej broni w różnych formach ataku.

Same ataki z wykorzystaniem broni masowego rażenia dotyczą zarówno wojska, jak i cywili oraz infrastruktury. W różnym stopniu wpływają na ludzi i środowisko, w którym oni żyją. Większość z nas nie zdaje sobie dobrze sprawy, jak wielkie jest to niebezpieczeństwo i może dopiero epidemia koronawirusa SARS-CoV-2 nieco zwiększyła świadomość zagrożeń związanych z użyciem broni masowego rażenia, ale też powstania niebezpieczeństw o podobnym zakresie na przykład w wyniku katastrof naturalnych, przemysłowych lub epidemii.

W ostatnim czasie mieliśmy do czynienia z co najmniej kilkunastoma tego typu incydentami, jakie można kwalifikować jako zagrożenie użycia CBRN (Chemical, Biological, Radiological and Nuclear), nie tylko w stanie wojny, ale też właśnie w wyniku ataków terrorystycznych czy wręcz wypadków. Atak sarinem w metrze w Tokio w 1995 roku, bakterie wąglika uwolnione w USA w pierwszej dekadzie obecnego wieku czy broń chemiczna wykorzystana podczas wojny domowej w Syrii to tylko niektóre przykłady. Ale wystąpiło też wiele „cichych” incydentów w każdym niemal punkcie naszego globu, nie zawsze związanych z celowym działaniem aktorów państwowych lub pozapaństwowych. Każdy taki incydent wiąże się z bardzo dużym ryzykiem, a do neutralizacji lub ograniczenia zagrożenia niezbędne jest między innymi wczesne ostrzeganie, aby móc szybko wdrażać skuteczne środki przeciwdziałania. Zagrożenia z użyciem czynników chemicznych, biologicznych czy radiologicznych są bowiem trudne do wykrycia i identyfikacji, a opóźnienie w odpowiedzi może prowadzić do dużych strat.

Scenariusze zagrożenia

Przytoczmy dwa potencjale scenariusze zagrożeń – wobec cywili i wojska, ale w wypadku zadziałania specjalnego, zaawansowanego systemu monitorowania i wspomagania prowadzenia akcji ratowniczej.

Infrastruktura cywilna

Metro to obiekt narażony na potencjalne zagrożenie. Gdyby na zatłoczonej stacji rozpylono z karnistra środek chemiczny, mógłby on oddziaływać przez dłuższy czas na nieświadomych niczego pasażerów. Załóżmy jednak, że stacja wyposażona w zintegrowane czujniki, które przesyłają dane o wykrytej substancji do systemu Stacjonarnego Wykrywania Obszaru (SAD). W centrum kontroli uruchamiany jest alarm, a centrum sterowania odbiera sygnały

z systemów SAD. Następuje szybki kontakt ze służbami ratowniczymi i koordynowanie samej akcji połączonej z dekontaminacją. Policjanci, którzy zabezpieczają stację są już wyposażeni w osobiste środki ochrony i ręczne czujniki.

Nowe dane automatycznie spływają do zaangażowanych w akcję służb – policji, straży pożarnej, ratownictwa medycznego oraz operatorów metra. W krótkim czasie wydane są też polecenia ewakuacji (w sposób adekwatny do powstałego zagrożenia, dzięki czemu unika się np. niepotrzebnego zatłoczenia sieci komunikacji). W tym czasie ludzie przebywający na stacji zaczynają odczuwać skutki działania środka ataku. Operatorzy w centrum sterowania monitorują sytuację za pomocą sieci kamer, zamykają system wentylacji by powstrzymać rozprzestrzenianie się czynnika chemicznego.

Wszyscy, u których stwierdzono skutki ataku są izolowani i wysyłani na leczenie. Kolejne zespoły medyczne pomagają rannym i zapewniają ich transport. Do akcji wkracza specjalistyczna grupa CBRN w celu pobrania próbek i ich identyfikacji. Ratownicy rozpylają środki odkażające na kanistrze i w jego najbliższym otoczeniu. Następnie umieszczają modułowe czujniki wokół stacji do wzmacniania sieci monitorowania poziomów zagrożenia. Zabezpieczone próbki są wysyłane do dalszych badań.

Atak z użyciem środków bojowych

Atak z użyciem gazu może również zostać przeprowadzony wobec żołnierzy, stąd ważne będzie dysponowanie systemem wczesnego ostrzegania. Załóżmy, że ciężarówka pokonująca zaplanowaną trasę wjeżdża w obszar skażony. Za pomocą zainstalowanego w niej automatycznego systemu wykrywania stwierdza się obecność środka gazowego. Wysyłany jest automatyczny alert i informacja o wstępnym obszarze zagrożenia. Sieć czujników informuje innych żołnierzy o tym fakcie. Ostrzeżenia i raporty wymieniane są z siłami sojuszniczymi za pomocą Systemu Wykrywania Obszarów Dowodzenia (CAD).

Kierowca ciężarówki włącza system nadciśnienia, co powoduje uszczelnienie i zapewnia ochronę ludzi przed zagrożeniem. Inne pododdziały znajdujące się w strefie zagrożenia zakładają sprzęt ochronny i uruchamiają stacje filtrujące w swoich pojazdach. Eksperci CBRN weryfikują dane i wypracowują zadania dla podległych jednostek. Następuje wysłanie do rejonu skażenia specjalistycznego sprzętu i ludzi w celu pobrania próbek. Sama ciężarówka i inny sprzęt znajdujący się w obszarze zagrożonym są odkażone, a trasy przejazdu wyznaczane na nowo. Teren jest monitorowany za pomocą rozmieszczonych w nim czujników DAD (Deployed Area Detection).

System ochrony przed zagrożeniami CBRN Saab

Jednym z rozwiązań, zapewniających tego typu zdolności jest system ochrony przed zagrożeniami CBRN Saab. Oddział firmy z Östersund od wielu lat opracowuje i integruje zaawansowane technologicznie systemy ostrzegania i rozpoznania zagrożeń CBRN. Firma opracowała między innymi system monitorowania i automatycznego ostrzegania oraz raportowania o zagrożeniach CBRN (Automatic Warning and Reporting system - AWR). AWR to elastyczne i modułowe rozwiązanie, które może być zintegrowane z niemal każdym czujnikiem pozycjonowania czy sensorem meteorologicznym, czujnikami detekcji skażeń chemicznych, biologicznych, i radiologicznych. Moduł wsparcia procesu decyzyjnego zapewnia operatorowi możliwość podejmowania szybkich i właściwych decyzji, co ma znaczący wpływ na ograniczenie oddziaływania skutków zagrożeń CBRN. W pełni zintegrowany z wybranym systemem C4I, AWR przeznaczony jest zarówno dla mobilnych stanowisk dowodzenia, obiektów stałych sztabów i dowództw wojsk, jako moduł indywidualnego wyposażenia żołnierza, jak również dla pojazdów opancerzonych i transporterów rozpoznania skażeń.

Przykładem może być opracowany przez firmę Saab zestaw do prowadzenia rozpoznania CBRN (CBRN Reconnaissance Vehicle Kit - CRVK), który jest ekonomicznym rozwiązaniem umożliwiającym sprawną modyfikację standardowego pojazdu poprzez dodanie funkcjonalności rozpoznania skażeń. CRVK posiada funkcję "reach-back", dzięki której ‘chemicy’ mogą zdalnie sterować czujnikami w celu wsparcia zespołu CBRN pracującego w terenie. Identyfikacja substancji może być przeprowadzona do poziomu wstępnego i potwierdzonego w terenie. W ten sposób można stosunkowo szybko stworzyć mobilny transporter rozpoznania skażeń CBRN zapewniający zdolność do detekcji, pobierania próbek i przeprowadzania analiz w terenie.

System AWR jest to uniwersalne oprogramowanie oparte na platformie BMS Safir SDK. Część platformy Safir jest oprogramowaniem typu open source na licencji GNU/GPL. Oprogramowanie open source pozwala na większą niezależność klienta. Dostawcy czujników mogą wybrać, czy chcą dostarczać same czujniki, czy też połączony pakiet czujników i oprogramowania. AWR obsługuje międzynarodowe standardy, takie jak ADatP-3, ATP45 i JC3IEDM. Elementy AWR spełniają standardy ochrony EMC i HPM (przed impulsem elektromagnetycznym i uderzeniem wiązki mikrofalowej).

Oprócz systemu AWR, Saab opracowuje również zestawy do pobierania próbek środków CBRN i toksycznych materiałów przemysłowych TIM. Są to zestawy przeznaczone dla służb ratowniczych, wojska oraz personelu wyznaczonego do pobierania próbek środków chemicznych, biologicznych i radiologicznych CBRN w terenie. Sprzęt spełnia standardy NATO - AEP 66. Zestawy do pobierania próbek są łatwe w użyciu, obejmują oprzyrządowanie i procedury niezbędne do prawidłowego pobierania i oznaczania próbek. Zestaw do pobierania próbek CBRN/TIM jest dostępny w formie plecakowej dla lepszej mobilności, wersji walizkowej twardej, w tym w pojemnikach typu PELI, jak również w wersji rozszerzonej kryminalistycznej z wyposażeniem do oznaczania dowodów, taśmą barierową, znakami zagrożenia obszaru i ręcznym próbnikiem powietrza.

Saab opracował także pojemniki do transportu materiałów niebezpiecznych, które zapewniają bezpieczny transport próbek, środków toksycznych lub materiałów wybuchowych. Pojemniki spełniają normy ADR, RID, IMDG-code, ICAO-TI/IATA wymagane do ich transportowania drogą powietrzną,  lądową w tym kolejową i morską. Zewnętrzna obudowa pojemnika wykonana jest z aluminium ze wzmocnionymi krawędziami, a na zewnątrz znajduje się uchwyt na znak UN. Wnętrze pojemnika wyłożone jest materiałem amortyzującym wstrząsy, chroniącym pojemnik transportowy. Pokrywa jest przymocowana do walizki za pomocą ośmiu zatrzasków. Wewnątrz znajdują się cztery oddzielne przegródki do przechowywania znaków UN, plomb zamykających, dokumentacji przewozowej, dokumentów dotyczących pobierania próbek, instrukcji obsługi i listy akcesoriów. Pojemnik transportowy wykonany jest ze stali nierdzewnej i wyłożony materiałem amortyzującym, specjalnie zaprojektowany do umieszczenia w nim naczynia pomiarowego o pojemności 1 litra lub 250 ml. Wkład zamknięty jest w materiale chłonnym o chłonności 1 litra płynu.

Pojemniki do transportu materiałów niebezpiecznych Saab są na wyposażeniu oddziałów policji, straży granicznej, straży przybrzeżnej, straży pożarnej, laboratoriów stacjonarnych polowych w 14 krajach, stosuje je również Interpol i Organizacja na rzecz zakazu broni chemicznej OPCW.

Ponadto Saab zapewnia kompleksowy pakiet usług szkoleniowych i symulacji CBRN w środowisku syntetycznym obejmującym realistyczne wirtualne dyspersje. Platforma symulacyjna pozwala trenować i symulować różne scenariusze w bardzo realistyczny sposób, efektywne czasowo i kosztowo. Symulacja może wspierać różne potrzeby szkoleniowe, takie jak system symulacji AWR, który symuluje dyspersję środka chemicznego i dostarcza istotne informacje z czujników CBRN. Symulacja pozwala również na dystrybucję dyspersji biologicznych i radiologicznych w powietrzu.

Podsumowanie

Saab z Östersund w Szwecji dostarcza sprawdzone, spełniające wymagania norm NATO rozwiązania w zakresie ochrony i ostrzegania przed skażeniem chemicznym, biologicznym, radiologicznym i nuklearnym, zapewniając swoim użytkownikom pełną świadomość sytuacyjną. System automatycznego ostrzegania i raportowania (AWR), który może być zintegrowany z istniejącymi systemami BMS i C2 na różnego typu platformach znacząco zwiększają poziom ochrony przed zagrożeniami wspierając działania specjalistów służb mundurowych i cywilnych służb ostrzegania kryzysowego w procesie obrony przed bronią masowego rażenia.

Artykuł przygotowany we współpracy z Saab