Powstanie styczniowe- pożyteczny budulec, współczesne wykorzystanie...

Jak zwykle ulega ona uproszczeniu co w zasadzie nie dziwi biorąc pod uwagę, że w niedawnym wydaniu „Faktów” posłowie z różnych opcji politycznych solidarnie nie potrafili wymienić choć jednego z jego przywódców. Tak rażące braki sprowadzają w zasadzie ten kluczowy punkt XIX wiecznych dziejów Europy Środkowo- Wschodniej do poziomu dysputy zwolenników i przeciwników celebrowania narodowej martyrologii. Przy czym zupełnie umyka nam, że to nie klęska definiuje spuściznę Powstania Styczniowego, ale program polityczny jaki ze sobą niosło i jaki może zostać wykorzystany na poczet polityki historycznej i wschodniej prowadzonej obecnie i w przyszłości przez Polskę.

Powstanie Styczniowe- budulec polskiej polityki historycznej

150 lat temu po raz ostatni w historii narody przedrozbiorowej Rzeczpospolitej wystąpiły wspólnie w kolejnej odsłonie dziejowej walki ze spoglądającą łakomie na Europę Środkowo- Wschodnią Rosją. To wielka cenzura dla historii Polaków, Litwinów, Ukraińców i Białorusinów, po której wspólnota jaka między nimi istniała stopniowo topniała pod wschodzącym słońcem nacjonalizmów triumfujących powoli na „skrwawionych ziemiach”¹. Polscy politycy nie za bardzo zdają sobie z tego sprawę, mówiąc o Powstaniu Styczniowym nie mają przed oczami herbu z Orłem Białym, Pogonią i Michałem Archaniołem. Tymczasem tak nośny program polityczny w silnym i nowoczesnym państwie już dawno zostałoby wykorzystany na poczet polityki historycznej². Tym bardziej, że jak widać jest on nadal atrakcyjny.

Polska polityka historyczna- perspektywy na Wschodzie

Na Litwie powoli zaczyna akceptować się historię Wielkiego Księstwa Litewskiego i włączać w obieg dominującej do tej pory nacjonalistycznej wykładni naznaczonej wielką wyrwą pomiędzy czasami księca Witolda a powstaniem XX wiecznej Republiki Litewskiej. Taki stan rzeczy z czasem zrodzi zapewne poczucie wspólnoty własnych dziejów wzmocniony wspólnotą interesów w dobie coraz bardziej asertywnej Rosji. Powstające na Litwie koncepcje „nowolitwinów” i polskojęzycznych „starolitwinów” cechujących się wielkoksiążęcym patriotyzmem i mentalnym oderwaniem od „koroniarzy” moim zdaniem spowoduje, że przestanie się potępiać w tym kraju polskość w czambuł, co stanowi główne paliwo nacjonalizmu osłabiającego wspomniany region w obliczu lokowanych tu interesów Moskwy³. Najlepszym wyznacznikiem pozytywnego trendu nad Wilią jest zresztą ustanowienie przez Sejmas 2013 roku- rokiem Powstania Styczniowego.

Również na Białorusi nowe pokolenie świadomych Białorusinów nie poddających się rusyfikacji przeprowadzanej przez reżim Łukaszenki mocno identyfikuje się ze spuścizna przedrozbiorową⁴. W podobny sposób swoją tożsamość próbuje budować nieliczna opozycja białoruska, która z okazji 150 rocznicy Powstania Styczniowego ogłosiła rok 2013- rokiem Kastusia (białoruska forma imienia Konstanty) Kalinowskiego przywódcy wielkiego zrywu z przed 150 lat na Białorusi. Łukaszenka gorliwie zwalczający takie inicjatywy historyczne nie jest wieczny i w tym kontekście aktywne prowadzenie przez Polskę odpowiedniej polityki historycznej za pomocą własnych mediów na Wschodzie np. Biełstau i formowania młodych Białorusinów na naszych uczelniach może przynieść w przyszłości wielkie owoce naszej polityce wschodniej. Wymaga to jednak wielkiej konsekwencji i zerwania z pokusą obłaskawiania mińskiego dyktatora jako gwaranta niepodległości białoruskiej⁵.

Odcinanie się polskich elit od Powstania Styczniowego może negatywnie wpłynąć na obecną politykę wschodnią

Projekt polityczny Powstania Styczniowego może stanowić również paliwo dla stosunków polsko- ukraińskich. Nawet skrajne elementy tamtejszej sceny politycznej pokroju Swobody podkreślają, że w dzisiejszych czasach w zasadzie jedynym zagrożeniem dla ukraińskości jest Rosja. Również innym partiom włącznie z coraz bardziej skonfliktowaną z Kremlem ekipą „niebieskich” ta optyka jest bliska. To fundament, na którym obszary Europy Wschodniej budowały swoją wspólnotę wolności w przeszłości i jest on aktualny w sferze ideowej także dziś. Ukraina po doświadczeniach Pomarańczowej Rewolucji zaczyna dostrzegać, że Polska to daleki krewny, unijny adwokat a nie czyhająca na potknięcie wroga siła próbująca odzyskać Lwów. Abyśmy tą wiarygodność w oczach Kijowa utrzymali konieczne są pewne kroki. Niektóre jak ostre sprzeciwienie się izolowaniu Ukrainy przez Europę zostały podjęte, inne jak pożyteczna uchwała potępiająca Akcję Wisła przeprowadzoną przez komunistów nie⁶. Ten drugi przykład pokazuje jak wiele w Polsce jest jeszcze do zrobienia, jak bardzo naszemu społeczeństwu i elitom potrzebna jest debata. Storpedowanie uchwały w sprawie Akcji Wisła w przededniu wspólnych obchodów Rzezi Wołyńskiej wynikało bowiem z niezrozumienia własnej historii i obawiam się, że może szybko przełożyć się na teraźniejszość. Polityka historyczna i wschodnia w naszej części świata są bowiem niezwykle ściśle związane i właśnie z tego samego powodu interpretacja Powstania Styczniowego z pozycji klęski a nie programu politycznego będzie miała swoje implikacje w obecnej rzeczywistości.

Piotr A. Maciążek