Relatywizm zasad i nowy porządek międzynarodowy

Tegoroczny "Przegląd Strategiczny" opracowała 18-osobowa komisja składająca się z przedstawicieli instytucji cywilnych oraz wojska, na czele której stanął Arnaud Danjean, w przeszłości pracujący dla Dyrekcji Generalnej Bezpieczeństwa Zewnętrznego (fr. Direction Générale de la Sécurité Extérieure, DGSE), a obecnie eurodeputowany z ramienia prawicowej partii "Republikanie". 

Dokument określany mianem "Białej Księgi w wersji mini" określa obecny stan środowiska bezpieczeństwa, w którym funkcjonuje Francja. Podobnie jak w innych tego typu opracowaniach, autorzy zwracają uwagę na zmiany porządku międzynarodowego prowadzące do osłabienia instytucji multilateralnych i porozumień międzynarodowych. Zmniejszeniu ulega znaczenie organizacji oraz waga reguł prawa międzynarodowego, które są relatywizowane przez podmioty międzynarodowe, co nie sprzyja utrzymaniu stabilności zwłaszcza w obliczu narastających napięć regionalnych oraz wzrostu ryzyka ze strony zagrożeń pozamilitarnych. Według autorów raportu odejście od dotychczasowego multilateralnego systemu międzynarodowego widoczne jest w postępowaniu Chin, Rosji, a także Stanów Zjednoczonych. 

Bardziej niż kiedykolwiek od czasu zakończenia zimnej wojny, nieprzewidywalność jest tym samym dominującą cechą środowiska bezpieczeństwa.

Zdaniem autorów to, między innymi, polityka Rosji prowadzi do "dekonstrukcji europejskiej architektury bezpieczeństwa", wynikającej również z ograniczania środków prawnych i porozumień zapobiegających wybuchowi konfliktu. W efekcie prowadzi to do wzrostu „strategicznej nieprzewidywalności”. Autorzy zwracają także uwagę, że rosnące napięcia wewnątrz Unii Europejskiej, związane ze wzrostem zagrożenia terrorystycznego oraz zagrożeniem w sąsiedztwie UE - zarówno na południu, jak i na wschodzie.

Napięcia (...) są rezultatem różnic w priorytetach bezpieczeństwa, które zależą od tego, czy dane państwo uważa za ważniejsze zagrożenia pochodzące ze Wschodu, czy z Południa.

Obszary specjalnej troski 

Choć Emmanuel Macron deklaruje chęć przywrócenia Francji statusu jednego z głównych graczy w skali globu, to obecność francuskiej armii wskazuje, które obszary są najważniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa V Republiki i ochrony jej interesów. Autorzy dokumentu wymieniają przede wszystkim terytorium francuskie, któremu zagraża głównie terroryzm. W związku z ryzykiem kolejnych ataków z strony dżihadystów powołano operację Sentinelle, w ramach której żołnierze strzegą bezpieczeństwa obywateli na terytorium kraju.

Kolejnym obszarem jest region afrykańskiego Sahelu, gdzie głównym problemem jest działalność organizacji terrorystycznych, czego najlepszym przykładem jest aktywność Boko Haram w tej części świata. W ramach walki z tym zagrożeniem Francuzi utrzymują w Mali swoje wojska w ramach misji Barkhane oraz patronują inicjatywie G5 Sahelu. Podczas lipcowego szczytu G5 szefowie rządów Mali, Mauretanii, Burkina Faso, Nigru oraz Czadu ogłosili powołanie pięciotysięcznych sił do walki z dżihadystami aktywnymi w regionie, dzięki wzmocnieniu operacji transgranicznych, których częstotliwość ma zostać zwiększona. Działania mają obejmować głównie obszary nadgraniczne między Nigrem a Mali, Mali a Mauretanią oraz między Burkina Faso, Nigrem a Mali. 

Czytaj więcej: Francusko - niemieckie wsparcie dla G5 Sahelu. "Przerwać szlak migracyjny"

Francuskie zainteresowanie widoczne jest też na Bliskim Wschodzie, gdzie zaangażowanie militarne jest realizowane w ramach operacji Chammal realizowanej przeciwko tzw. Państwu Islamskiemu oraz w misji UNIFIL realizowanej pod egidą ONZ. Na osobnym miejscu wymieniono również flankę wschodnią NATO. W bazie powietrznej w Amari na Estonii w ramach Wzmocnionej Wysuniętej Obecności stacjonuje 300 żołnierzy. Autorzy raportu podkreślają, że wysłanie w ten obszar francuskich żołnierzy jest efektem rosyjskiej działalności na Ukrainie i - szerzej - w sąsiedztwie środkowoeuropejskich członków Sojuszu.

W dokumencie wymieniono również obszary niosące potencjalne zagrożenia: południowa część obszaru śródziemnomorskiego, Bałkany, Afryka Subsaharyjska oraz Azja. W Przeglądzie znajdziemy również szereg zagrożeń pozamilitarnych, takich jak zmiany klimatu, rywalizacja o surowce energetyczne oraz zagrożenia cyberprzestrzeni.

Cele i interesy

Autorzy dokumentu wymieniają wyzwania strategiczne:

• ochrona terytorium kraju;
• zdolność do odpowiedzi na kryzys w sąsiedztwie Francji;
• utrzymanie przewagi nad niepaństwowymi przeciwnikami Francji działającymi w obszarze jej zainteresowania;
• przyjęcie odpowiedzialności w przypadku konfliktu zbrojnego z innymi państwami.

Czytaj też: Macron o "wspólnej kulturze strategicznej" Europy. Sygnał dla Berlina [KOMENTARZ]

Dokument stwierdza także, że choć w centrum interesów bezpieczeństwa V Republiki jest ochrona jej terytorium oraz obywateli, to nie mogą być one ograniczone to poziomu narodowego, ponieważ Francja nigdy nie tworzy swojej strategii obronności w pojedynkę, czego wyrazem są zobowiązania wobec Unii Europejskiej i NATO. Dla realizacji tych priorytetów niezbędna jest "autonomia strategiczna", stanowiąca wkład w budowanie "europejskiej autonomii strategicznej". Do realizacji tego celu ma z kolei prowadzić Europejski Fundusz Obronny oraz Stała Współpraca Strukturalna. Autorzy Przeglądu zaznaczają jednak, że Francja utrzymuje wiele formatów współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa - oprócz dwóch najważniejszych w ramach NATO oraz UE, w dokumencie wymienione są kraje, z którymi współpraca bilateralna jest najbardziej zaawanasowana: Wielka Brytania, Niemcy, Hiszpania oraz Włochy.

Odstraszanie nuklearne pozostaje podstawą naszej strategii bezpieczeństwa. Chroni Francję przeciwko atakowi wymierzonemu w jej interesy pochodzącemu ze strony państwa - niezależnie od miejsca jego pochodzenia i przybranej formy.

Celem dla Francji w wymiarze europejskim ma być utworzenie na początku kolejne dekady "wspólnej doktryny, zdolności do interwencji wojskowej w wiarygodny sposób oraz wspólne instrumenty budżetowe". Emanacją tego myślenia ma być przedstawiona przez Macrona pod koniec września tego roku Europejska Inicjatywa Interwencyjna (EII), skierowana do zainteresowanych państw posiadających odpowiednie zdolności militarne, aby podjąć wspólne działania wykańczające poza ramy decyzyjne NATO i UE. Francja upatruje również szans dla swojego przemysłu obronnego w uczestnictwie w EFO, jednak i na te współpracę nakłada ograniczenia w zależności od produktywnego sprzętu oraz dziedziny. 

"Zrównoważona i kompletna" armia

Różnorodność zagrożeń oraz ich wzrastająca liczba każe zdywersyfikować potencjał armii tak, aby była w stanie zapobiegać oraz szybko reagować na bieżące wyzwania. Szczególną rolę ma zapewnić "prewencja" z czym wiąże się podejmowanie interwencji w rejonach będących źródłem ryzyka dla bezpieczeństwa Francji. Należy zatem liczyć się z kontynuacją takich misji jak operacja Barkhane czy podejmowania nowych tego typu inicjatyw, szczególnie zważywszy na EII, która ma ułatwić organizację operacji poza ramami UE i NATO.

Niektóre obszary musząc być wzmocnione w pierwszej kolejności, w szczególności związane z wywiadem, rolą Francji jako państwa ramowego oraz takimi, które pozwolą podjąć jej zobowiązania oraz je kontynuować. Konieczne jest też skonsolidowanie działań w ramach komplementarności i połączeń niektórych funkcji strategicznymi .

Warto zwrócić uwagę, że dokument uwzględnia zmianę roli Francji po Brexicie. Decyzja Wielkiej Brytanii o wyjściu ze struktur unijnych czyni z Francji jedyne państwo w UE, które dysponuje potencjałem nuklearnym oraz jedynym członkiem Unii, który zasiada w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. To z kolei daje Francji większe możliwości kształtowania polityki obronnej w ramach Wspólnoty, choć tworzenia "europejskiej autonomii strategicznej" w zamyśle Paryża nie może ograniczać pola działania na arenie międzynarodowej, czego przejawem jest EII. Dbałość o własne interesy jest widoczna również w podejściu do Europejskiego Funduszu Obronnego.

W raporcie dużo miejsca poświęcono zagrożeniom w cyberprzestrzeni oraz potrzebie unowocześnienia tej dziedziny obronności. Ma ta związek z aktywnością rosyjskich hakerów podczas tegorocznej kampanii prezydenckiej oraz wzrastającemu zagrożeniu z innych źródeł.

Wątpliwości rodzi jednak pytanie, czy Francja będzie dysponowała odpowiednim potencjałem dla realizacji swoich celów. Co prawda w 2018 r. armia otrzyma 34,2 mld euro, czyli o 1,8 mld więcej niż w roku obecnym. Z tej sumy 18,5 mld euro ma zostać przeznaczonych na uzbrojenie, 3,6 mld na operacje, a 11,7 na wypłaty dla wojskowych. Zgodnie z planami rządu do 2022 roku wydatki na obronę maja wzrastać co roku o 1,7 mld euro, a natowski cel 2 proc. PKB ma zostać osiągnięty w 2025 r.

Ważne z punktu widzenia elementu prewencji umieszczonego w „Przeglądzie Strategicznym” jest realizacja francuskich misji zagranicznych (fr. opérations extérieures, OPEX), nie tylko zabezpieczających francuskie interesy w Afryce, ale także zwalczających u źródła zagrożenie terrorystyczne. Niedofinansowanie operacji zagranicznych stanowi wyzwanie dla francuskiej armii – na brak środków narzekał były szef sztabu generalnego Francji gen. Pierre de Villiers. Należy jednak zauważyć, że w tym roku ta suma uległa zwiększeniu.

Czytaj też: Francja - Macron i szef sztabu w sporze o budżet armii [KOMENTARZ]

Celem Emmanuela Macrona w polityce zagranicznej jest przywrócenie Francji statusu państwa, zasiadającego przy stole rozmów dotyczących kwestii w skali globalnej, czego nie można osiągnąć bez sprawnej armii, a ta z kolei wymaga dalszego podnoszenia nakładów finansowych, choćby ze względu na potrzebę inwestycji w takich dziedzinach jak cyberbezpieczeństwo, czy walka z zagrożeniem nr 1 dla Francji, czyli terroryzmem. Tym samym tegoroczny "Przegląd Strategiczny" daje przedsmak tego, co znajdziemy w nowej ustawie o planowaniu strategicznym na lata 2019-2025, określającej wydatki Francji w konkretnych dziedzinach obronności.

Lidia Gibadło