Defence24 DAY: Jak wspierać wojskowe innowacje? Bez zdefiniowanych priorytetów nie osiągnie się sukcesu

W słowie wstępnym moderator mecenas Jerzy Aleksandrowicz z EY podkreślił, że ważnym elementem systemu pozyskiwania jest kwestia prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, gdyż mają one wpływ m.in. na uzyskanie autonomii nad pozyskiwanymi systemami oraz na kształtowanie konkurencyjności przedsiębiorstw w przyszłości.

Szybka ścieżka prac B+R

Pierwszy głos zabrał Piotr Koza, dyrektor Departamentu Badań Sieci Badawczej Łukasiewicz, którą tworzą 33 instytuty badawcze. Pierwsze pytanie dotyczyło współpracy Sieci Łukasiewicz z przemysłem zbrojeniowym oraz Ministerstwem Obrony Narodowej i jej formy z punktu widzenia instytutów. Na początku dyrektor Koza podkreślił, że Łukasiewicz został stworzony na potrzeby agregacji zdolności badawczych i tworzenia rozwiązań o wysokich poziomach gotowości technologicznej. W ramach sieci w ostatnich latach dokonał się kolosalny postęp w podejściu do projektów innowacyjnych i realizacji prac badawczo-rozwojowych. Realizowane są m.in. pilotaże zamówień przedkomercyjnych, co jak zaznaczył dyrektor Koza jest ciekawą metodą kupowania czegoś, co jeszcze nie istnieje. Jest to pewna rewolucja w podejściu do realizacji prac badawczych na rzecz przedsiębiorstw.

Jednak w obszarze „defence”, na co zwrócił uwagę dyrektor Koza, projekty strategiczne, w tym obszarze modernizacji wymagają strategicznej koordynacji. Po to w lipcu br. o czym informował również Defence24, Sieć Badawcza Łukasiewicz podpisała porozumienie z MON. Uzgodniono agendę badawczą, w której wyszczególniono dziewięć projektów, w tym trzy kluczowe. Tę formę współpracy dyrektor Koza uznał za gwarantującą realizację projektów rozwojowych docierających do dziewiątego poziomu gotowości technologicznej. I w tych obszarach sieć badawcza Łukasiewicz wydaje się być naturalnym partnerem dla Polskiej Grupy Zbrojeniowej.

Nieodzowna współpraca

Jako drugi głos zabrał gen. bryg dr Karol Dymanowski, dyrektor Departamentu Polityki Zbrojeniowej MON, który zwrócił uwagę na nieodzowność współpracy instytutów badawczych z przemysłem przy rozwoju technologicznym w każdej dziedzinie, a w szczególności w tak strategicznej z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa, jak obronności.

Także Agencja Uzbrojenia będzie musiała współpracować z podmiotami badawczymi, nie tylko krajowymi, ale również zagranicznymi. Współpraca ta będzie konieczna, gdyż know-how sfery naukowej będzie pomagać w urealnianiu wymagań wojska, dostosowaniu ich do możliwości budżetowych i czasowych. Jak podkreślił gen. Dymanowski ten kierunek zdecydowanie trzeba rozwijać.

Oczywiście są też firmy, które samodzielnie realizują pełen zakres prac R&D. Jedną z nich jest Grupa WB, którą reprezentował w trakcie panelu wiceprezes zarządu Adam Bartosiewicz. W 99% wszystkie produkty, opracowania WB są wynikiem wewnętrznych działań. Ich znacząca większość realizowana jest ze środków własnych spółki. Taki sposób prowadzenia prac badawczo-rozwojowych daje firmie większe możliwości w tworzeniu własnych wymagań, w oparciu o wiedzę na temat potrzeb różnych odbiorców, jakim ma sprostać nowy produkt. To ułatwia operowanie na rynkach zagranicznych i tworzenie rozwiązań trafiających w zapotrzebowania różnych odbiorców.

Odnosząc się do polskich warunków prezes Bartosiewicz wskazał na dysfunkcjonalność systemu tworzenia wymagań, których w większości przypadków nie można spełnić oferując istniejące na rynku rozwiązania. Często też polskie wymagania skupiają się na nieistotnych z punktu widzenia końcowego użytkownika detalach, co również komplikuje proces pozyskania danego wyposażenia.

Nawiązując do Agencji Uzbrojenia, której proces tworzenia zajmie kilka lat, prezes Bartosiewicz wysunął postulat, aby zastosować modne w Polsce rozwiązania pomostowe i w tym okresie doskonalenia przyjrzeć się już istniejącym oraz tworzonym wymaganiom i je zracjonalizować.

Nowe otwarcie projektów NCBiR

W trakcie panelu reprezentujący Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, z-ca dyrektora Przemysław Kurczewski miał trudne zadanie odpowiedzieć na pewnego rodzaju zarzuty wobec programów w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności realizowanych przez NCBiR.

Dyrektor Kurczewski, który swoją funkcję pełni od grudnia 2019 r. przyznał, że po dokonanym przeglądzie prowadzonych projektów, stwierdził pewne błędy w „filozofii działania”.

Według dyr. Kurczewskiego resorty, jak MON, czy MSWiA są klientami dla NCBiR, którym powinna być oferowana platforma do zarządzania projektami, na zasadzie relacji odbiorca – dostawca usługi. Stąd zmiana podejścia do relacji Narodowego Centrum z ministerstwem obrony i wypracowanie nowej, także w efekcie częstych spotkań z przedstawicielami resortu obrony.

Jak podkreślił dyr. Kurczewski obecnie nie ma już miejsca na projekty, które nie są potrzebne gestorom, powinny być finansowane tylko te, które mają odbiorcę końcowego – MON, czy MSWiA. Sukcesem ma być funkcjonujący produkt. W realizacji takich projektów naturalnym partnerem NCBiRu jest Sieć Badawcza Łukasiewicz.

Dyrektor Kurczewski zwrócił też uwagę, że NCBiR ma wiele cywilnych ścieżek, w których można realizować inne projekty, także takie o możliwym podwójnym zastosowaniu.

Nawiązując do wypowiedzi przedstawiciela NCBiR, dyrektor Koza, wspomniał prezentowany w trakcie konferencji bezzałogowy pojazd Hunter opracowany przez Łukasiewicz – Instytut PIAP w ramach projektu NCBiR, ale w ramach cywilnej ścieżki finansowanej z europejskich funduszy. Jest to, jak dodał dyrektor Kurczewski, ciekawy kierunek rozwoju projektów o podwójnym zastosowaniu, które mogą też zainteresować MON, czy MSWiA.

Klucz do sukcesu

Wszelkie zdolności, które budujemy na potrzeby człowieka, bazujące w przestrzeni kosmicznej są projektami badawczo-rozwojowymi, innowacyjnymi. Nawet rozwiązania dostępne wymagają „customizacji”. Stąd, co podkreślił płk Marcin Górka, pełnomocnik MON ds. Przestrzeni Kosmicznej ścieżka konkursowa, która jest implementowana w Sieci Badawczej Łukasiewicz, to naturalny proces budowania zdolności kosmicznych.

Ten rodzaj prowadzenia procedur budowy zdolności byłby sposobem na usprawnienie procesu realizacji projektów badawczych.

Istotnym elementem według płk Górki jest również zidentyfikowanie, już na samym początku projektu, użytkownika końcowego. Podobnie ważną kwestią jest identyfikacja tych projektów, które powinny trafić do NCBiR, jako projekty, które na końcu mają skończyć się zdolnością wdrażaną do Sił Zbrojnych.

Płk Górka podkreślił też, że dziś bardziej efektywniejsza byłaby pewna dekompozycja wymagań na konkretne technologie, które powinny być dostępne w kraju, co gwarantuje bezpieczeństwo dostaw. I na podstawie takiej listy tych technologii przygotowywanie projektów dla NCBiR i Sieci Łukasiewicz.

W kolejnym swoim wystąpieniu gen. Dymanowski nie ukrywał, że w obecnie funkcjonującym systemie pozyskania sprzętu są wady i dlatego m.in. zaprezentowany został w trakcie II edycji Defence24 Day projekt Agencji Uzbrojenia. Jednym z elementów zapewniającym prawidłowe jego funkcjonowanie jest właściwe definiowanie potrzeb i priorytetów. Wtedy można współpracując z jednostkami naukowymi i przemysłem osiągać założone cele. Jak podsumował gen. Dymowski wzajemne zrozumienie potrzeb i możliwości jest kluczem do sukcesu.

Międzynarodowa współpraca

Monique Brown dyrektor Lockheed Martin Aeronautics Global Pursuits zaznaczyła, że koncern ma długą historię współpracy z Polską, sięgającą programu pozyskania wielozadaniowych samolotów bojowych F-16. W jej ramach były realizowane projekty offsetowe, w ramach, których polski przemysł pozyskiwał pewne zdolności oraz możliwości długofalowej współpracy. Obecnie dzięki współpracy z polskim resortem obrony oraz przemysłem obronnym przy takich programach jak Wisła Lockheed jeszcze lepiej poznaje nasz przemysł, jego możliwości i potrzeby. To przekłada się na bardziej dostosowaną do krajowych warunków ofertę współpracy

Samolot F-35 jest rzeczywiście najbardziej zaawansowaną platformą na świecie, która powstała dzięki współpracy międzynarodowej. Wszyscy partnerzy tego projektu dokładali do niego swoje „cegiełki” i ponosili ryzyko, w tym finansowe. F-35 to efekt wielu lat prac badawczych nie tylko Lockheeda, ale także jego zagranicznych partnerów.

Według dyrektor Brown Lockheed chciałby również zintensyfikować współpracę z polską stroną także przy F-35, nie tylko w zakresie obsługi samolotów, ale także przy ich produkcji oraz rozwoju. Jest też pole do współpracy przy opracowywaniu nowych możliwości i technologii.

Jak stwierdziła dyrektor Brown, jest wiele opcji współpracy zarówno z polskim przemysłem, jak i ośrodkami badawczymi. Jednak to w jakim wymiarze i z kim będą współpracować, zależy od decyzji polskiej strony.

O współpracy międzynarodowej również z punktu widzenia producenta mówił także prezes Bartosiewicz. Zaznaczył on, że wszędzie na świecie zagraniczni producenci spotykają się z podobną sytuacją, jak w Polsce, czyli lokalnym przemysłem i lokalnymi politykami, którym zależy na rozwoju lokalnego przemysłu, aby powstawały wykwalifikowane kadry.

Model działania Grupy WB, wynikający m.in. z faktu, że nie jest wielką organizacją produkcyjną, polega właśnie na współpracy z lokalnymi wytwórcami, na transferze technologii. A łatwo dostępna technologia, którą producent chętnie się dzieli, jest zawsze poszukiwana na świecie. Prezes Bartosiewicz podał jako przykład takiego modelu aktywności Grupy WB na rynkach zagranicznych, realizowane w 3 – 4 krajach we współpracy z lokalnym przemysłem, projekty małych zdalnie sterowanych stanowisk strzeleckich. Poza łatwością w transferze technologii, atutem WB na który zwrócił uwagę prezes Bartosiewicz, jest wysoki poziom techniczny dostarczanych produktów.

W swoim wystąpieniu prezes Bartosiewicz nawiązał także do ukraińskich doświadczeń Grupy WB, które zmieniają myślenia o wielu obszarach technologii. Stąd większość systemów tworzonych obecnie w WB jest przygotowywana do działania w warunkach bardzo ograniczonych możliwości komunikacyjnych, czyli w warunkach wojny radio-elektronicznej, co jest codziennością na froncie ukraińskim. Jak zauważył prezes Bartosiewicz wiele firm jest jeszcze przed etapem implementacji tych doświadczeń i redefinicji swoich technologii.

Kluczowa zdolność

Pod koniec panelu poruszona została kwestia rozpoznania i platform bezzałogowych, także w odniesieniu do doświadczeń z konfliktu na Ukrainie.

Płk Górka na wstępie swojej wypowiedzi podkreślił, że kwestia rozpoznania jest kwestią podstawową i inicjującą dla Sił Zbrojnych. Budowanie świadomości sytuacyjnej jest pierwszym elementem pozwalającym na zidentyfikowanie zagrożeń i ich przeciwdziałanie.

Stąd m.in. kompleksowy program, który przewiduje wykorzystanie bezzałogowych oraz załogowych platform rozpoznawczych, a także rozpoznania satelitarnego w Siłach Zbrojnych.

Płk Górka dodał także, że w ramach innowacji związanych m.in. z rozpoznaniem a także działaniem w warunkach wojny radio-elektronicznej identyfikowane są nowe technologie w trzech głównych obszarach:
- autonomia, czyli m.in. rozpoznawcze platformy lądowe i powietrzne,
- spektrum elektromagnetyczne, czyli działanie w warunkach zakłócania,
- cyberbezpieczeństwo, czyli m.in. bezpieczeństwo przesyłania danych, sieciocentryczność.

Do tego dochodzi przestrzeń kosmiczna, która jest zdolnością umożliwiającą działanie innych zdolności. Cała działalność sił zbrojnych poczynając od rozpoznania, poprzez precyzyjną lokalizację a kończąc na komunikacji opiera się o zdolności w przestrzeni kosmicznej. Także pełne wykorzystanie możliwości platformy F-35 wymaga np. dostępu do bezpiecznej komunikacji satelitarnej.

W wymienionych trzech obszarach należy w niedalekiej przyszłości, według płk Górki spodziewać się dużych przełomów, które będą zapewne związane z wykorzystaniem techniki kwantowej, zarówno jeśli chodzi o moce obliczeniowe, jak i kryptografię.

O wypowiedź w kwestii platform bezzałogowych, ich współdziałania m.in. z załogowymi samolotami bojowymi, poproszona została również dyrektor Brown, która oczywiście odniosła się do możliwości F-35 w tym zakresie. Ten myśliwiec jest z założenia projektowany do współpracy z platformami bezzałogowymi, takimi jak perspektywiczne systemy oferowane Polsce, w ramach kooperacji przemysłowej. Podkreśliła również, nawiązując do wcześniejszych wypowiedzi kwestie bezpiecznej komunikacji, w tym wykorzystania zdolności w przestrzeni kosmicznej.

Z kolei współdziałające z załogowymi platformami bezzałogowce mają umożliwić jeszcze lepszą świadomość sytuacyjną, poprzez szybszą identyfikację zagrożeń (to know first, to see first), co pozwoli na przeciwdziałanie czy uniknięcie zagrożenia (to avoid first).

Źródła finansowania

Przy opracowywaniu zaawansowanych technologii jedną z kluczowych kwestii jest finansowanie prac badawczych. O możliwości współpracy międzynarodowej w zakresie badań i rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z partnerami z Unii Europejskiej i NATO z punktu widzenia sił zbrojnych zapytany został Gen. Dymanowski.

Współpraca z UE i NATO w ocenie generała to jedna z tych ścieżek, którą trzeba podążać przy rozwoju nowych technologii. Jest to alternatywa zarówno w zakresie finansowani, jak i samych prac badawczych w przypadku braku krajowych partnerów.

W NATO i UE dostrzega się problem innowacyjności i wspólnego rozwijania nowych technologii obronnych w ramach międzynarodowej współpracy. Gen. Dymanowski przypomniał, że 2019 r. ministrowie obrony, a później także głowy państw Sojuszu Północnoatlantyckiego przyjęli mapę drogową innowacyjnych technologii. Jednym z efektów jest przyjęcie strategii wprowadzania nowych technologii w NATO. Także podobne działania podejmowane są w ramach Unii Europejskiej, czego przykładem przytoczonym przez gen. Dymanowskiego jest Europejski Fundusz Obronny i funkcjonujące w jego ramach „okno badawczo-rozwojowe”.

Istotne jest, co podkreślił gen. Dymanowski, znalezienie partnerów, którzy będą chcieli się podzielić nie tylko wiedzą, ale również wkładem finansowym, po to aby na końcu wynieść korzyści z tej współpracy.

O współpracę międzynarodową dotyczącej przestrzeni kosmicznej na koniec panelu zapytany został płk Górka, który zaznaczył, że cały sektor kosmiczny (poza dwoma-trzema krajami) jest oparty na współpracy międzynarodowej. Wśród przykładów takiej kooperacji w ramach Unii Europejskiej płk Górka wymienił m.in. program Copernicus, system nawigacji satelitarnej Galileo, czy planowany do uruchomienia program bezpiecznej rządowej łączności satelitarnej GovSatcom. Dzięki tym inicjatywom Polska może mieć w przyszłości dostęp do konkretnych technologii i być pełnoprawnym uczestnikiem przestrzeni kosmicznej i budować zdolności ważne z punktu widzenia Sił Zbrojnych RP.

Na sam koniec panelu dyrektor Kurczewski podkreślił, że musimy się nauczyć cierpliwości i konsekwencji w działaniach, aby uzyskiwać efekty na miarę F-35, bo odpowiednie zaplecze naukowe posiadamy. Musimy też wiedzieć w czym chcemy być dobrzy.

Końcowe uwagi dyrektora Kurczewskiego wraz z wcześniej podnoszonymi przez prelegentów kwestiami stanowią kluczowe elementy z punktu widzenia realizowania projektów badawczych, których efektem będą konkretne produkty oraz zdolności zgodne z potrzebami odbiorcy, jakim są Siły Zbrojne RP.