Ustawa degradacyjna dzieli obóz władzy, ale MON nie stawia sprawy na ostrzu noża

Chodzi o ustawę "o pozbawianiu stopni wojskowych osób i żołnierzy rezerwy, którzy w latach 1943–1990 swoją postawą sprzeniewierzyli się polskiej racji stanu". Zgodnie z jej przepisami stopnie mieli stracić członkowie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, a także generałowie i admirałowie albo ewentualnie inni żołnierze, którzy w latach 1943-90 – jak to ujęto – "sprzeniewierzyli się polskiej racji stanu". Prezydent Andrzej Duda tę ustawę w ostatni piątek nieoczekiwanie zawetował, czyli – jak mówi konstytucja – skierował do Sejmu do ponownego rozpatrzenia. W środę ten wniosek wpłynął do Sejmu.

Nie brakuje wpływowych polityków PiS, którzy tę decyzję krytykują. Jednak otoczenie prezydenta wzywa obóz rządzący do utrzymania współpracy. MON, gdzie powstały zawetowane przepisy, głos zabrało po raz pierwszy w środę. – Współpraca pomiędzy stroną rządową czy MON a prezydentem dziś układa się bardzo dobrze i nie wydaje mi się, żeby cokolwiek mogło ulec zmianie – powiedział wiceminister Wojciech Skurkiewicz.

Najmocniej prezydencką decyzję skrytykował były szef MON Antoni Macierewicz. To właśnie pod jego kierownictwem resort przygotował projekt ustawy degradacyjnej, który – ze zmianami wprowadzonymi po dymisji Macierewicza – został przyjęty przez rząd i skierowany do Sejmu.

– Można się zastanowić, czy pan prezydent, który jako polityk nie miał możliwości uczestniczenia w Okrągłym Stole, ale powrócił do tej formuły "grubej kreski", wynikającej z Okrągłego Stołu, że pewne osoby, pewna formacja polityczna będzie do śmierci chroniona – powiedział we wtorek Macierewicz w Telewizji Republika. Podkreślił przy tym, że aby odrzucić weto prezydenta potrzeba większości 3/5 głosów w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów. Zdaniem byłego szefa MON oznacza to, że o losach weta decydować będzie opozycja (Macierewicz wymienił PSL i PO), która głosowała przeciw przyjęciu ustawy degradacyjnej.

Macierewicz po raz kolejny ocenił, że ustawa degradacyjna jest ważna dla morale wojska. Bez niej – zdaniem byłego ministra – "został postawiony znak zapytania dla każdego normalnego żołnierza, kto był bohaterem, a kto nie" i "znowu nie można powiedzieć, czy rację mieli ci, którzy walczyli o niepodległość, czy ci, którzy wraz z Sowietami niepodległość Polski niszczyli".

Natomiast szef kancelarii premiera i były wiceszef MON (do marca do grudnia 2017 r.) Michał Dworczyk podkreślił w środę, że jak najszybciej powinien powstać projekt nowej ustawy degradacyjnej. Prezydent, wetując starą ustawę, zapowiedział bowiem, że po Wielkanocy zaprosi przedstawicieli MON, Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, organizacji kombatanckich, osób pokrzywdzonych w stanie wojennym, by przedyskutować, "w jaki sposób załatwić tę trudną sprawę".

Dworczyk, który był jednym z najgorętszych zwolenników przepisów degradacyjnych, w TVP1 powiedział, że weto prezydenta było "nieprzyjemnym zaskoczeniem", "tym większym, że wcześniejsze wypowiedzi urzędników Kancelarii Prezydenta sugerowały, że tzw. ustawa degradacyjna zostanie podpisana". Dodał też, że w obozie rządzącym jest "bardzo wiele osób rozczarowanych" decyzją prezydenta. Jednocześnie zapewnił, że "nie jest to na pewno wydarzenie, które doprowadziłoby do rozłamu na prawicy".

Do krytyków prezydenta należy też szef gabinetu politycznego premiera i jeden z bardziej wpływowych polityków PiS Marek Suski. Tuż po wecie prezydenta powiedział on w Superstacji: "Pan prezydent oczywiście ma prawo wetować ustawy, ale mojego głosu już nie ma". – Prezydent będzie musiał się ciężko napracować, żeby odzyskać mój głos – dodał we wtorek Suski w Radiu ZET. Podkreślił przy tym, że jest to włącznie jego indywidualny głos oraz że ma "wielki żal do pana prezydenta". Zdaniem Suskiego ustawa degradacyjna miała być symboliczną karą dla ludzi, "którzy wzywali Moskwę na pomoc przeciwko Polakom, którzy chcieli wolnej Polski".

MON nie chce stawiać sprawy na ostrzu noża

Kierownictwo MON do środy milczało na temat prezydenckiego weta. Brakowało więc odpowiedzi na pytanie, jak ta sytuacja wpłynie na stosunki resortu ze zwierzchnikiem sił zbrojnych, tym bardziej, że szef MON Mariusz Błaszczak bronił ustawy w Sejmie przed krytyką opozycji. Do tej pory, po objęciu resortu przez obecnego ministra relacje z ośrodkiem prezydenckim ulegały zdecydowanemu ociepleniu, co wyraźnie kontrastowało z czasami, gdy MON kierował Macierewicz.

Pierwsza wypowiedź przedstawiciela MON wskazuje jednak na pojednawcze nastawienie resortu. – Współpraca pomiędzy stroną rządową czy MON a prezydentem dziś układa się bardzo dobrze i nie wydaje mi się, żeby cokolwiek mogło ulec zmianie – powiedział w środę wiceminister obrony Wojciech Skurkiewicz. W Polskim Radiu RDC podkreślał on, że kierownictwo MON nie komentuje weta, bowiem prezydent miał do niego prawo.

Pytany, czy nie łączy kwestii weta z "przyszłością wyborczą, polityczną", Skurkiewicz zaprzeczył. – Tego bym nie stawiał na ostrzu noża. To nie jest pierwszy przypadek, kiedy prezydent wetuje ustawę, którą większość sejmowa przygotowała i przegłosowała i pewnie chyba nie ostatni – powiedział wiceszef MON, który pilotował projekt ustawy w trakcie prac legislacyjnych w Sejmie i Senacie.

Rzecznik prezydenta Krzysztof Łapiński powiedział w środę, że każdy, kto dobrze życzy Polsce i obozowi rządzącemu – prezydentowi i rządowi – nie powinien formułować "ekstremalnych i emocjonalnych stanowisk".

– Na tym świat i polska polityka się nie kończy. Było weto, które prezydent obszernie uzasadnił, można się z tym zgadzać lub nie. Jeżeli przyjmiemy założenie, że to weto zamyka współpracę obozu rządowego z prezydentem, to będzie to bardzo złe założenie – powiedział Łapiński w Radiu ZET. – Pax między chrześcijany, trzeba na spokojnie iść dalej. Jak są pewne kwestie dotyczące prac legislacyjnych, to trzeba je spokojnie omawiać – dodał.

Łapiński podkreślił, że weto do ustawy degradacyjnej nie powinno w żaden sposób przekreślić dobrej współpracy przy innych ustawach.

Głos w sprawie weta zabrała także lider PO Grzegorz Schetyna. Powiedział on w środę, że nie rozumie, skąd wzięło się weto prezydenta do ustawy degradacyjnej. Jednocześnie ocenił, że Duda powinien był zareagować już w trakcie procesu legislacyjnego. – Mówiliśmy, że ta ustawa jest bez sensu, jest bezmyślna, jest odpowiedzialnością zbiorową, ale nic nie wskazywało na to, przez te ostatnie dni w komentarzach urzędników prezydenta, samego prezydenta (...), że on będzie to wetował – powiedział Schetyna.

Argumenty prezydenta i przepisy ustawy

Zawetowana ustawa przewiduje, że członkowie WRON zostaną zdegradowani z mocy prawa, i nakłada na prezydenta obowiązek ogłoszenia w Monitorze Polskim wykazu osób, które utraciły stopień wojskowy.

Prezydent w piątek podkreślił, że nie ma wątpliwości, że należy zdegradować takich generałów jak m.in. Wojciech Jaruzelski i Czesław Kiszczak, ale zaznaczył, że we WRON byli też oficerowie niżsi rangą, którzy znaleźli się tam de facto na rozkaz przełożonych, wśród nich pierwszy polski kosmonauta gen. Mirosław Hermaszewski (wówczas podpułkownik). Ci oficerowie – argumentował prezydent – nie mają możliwości złożenia wyjaśnień ani odwołania się od degradacji. Są też w lepszej sytuacji niż – jak to powiedział Duda – "stalinowscy oprawcy w wojskowych mundurach", w przypadku których ustawa przewiduje możliwość apelacji.

Zwierzchnik sił zbrojnych powiedział też, że w trakcie prac legislacyjnych poprzez swoich ministrów zwracał uwagę, by w ustawie znalazła się możliwość wniesienia środka odwoławczego, czego w przypadku członków WRON zabrakło. Duda odwoływał się też do etyki, wskazując, że nie w ustawie nie przewidziano możliwości obrony dla tych, którzy już nie żyją i nie ma już rodziny ani organizacji kombatanckiej, która by się za nimi wstawiła.

Zawetowana ustawa w odniesieniu do innych niż członkowie WRON wojskowych z lat 1943-90 ustawa skupia się na generałach, admirałach i Marszałkach Polski. Przepisy mówią, że pozbawia się tych stopni wojskowych żołnierzy rezerwy lub osoby, które z racji wieku lub stanu zdrowia nie podlegają już obowiązkowi służby wojskowej, jeżeli sprzeniewierzyli się polskiej racji stanu na cztery wymienione w przepisach sposoby.

Po pierwsze chodzi o kierowanie zwalczaniem polskiego podziemia niepodległościowego w latach 1943-56 lub dokonanie "drastycznych czynów" w trakcie tych działań, po drugie – wydawanie rozkazów użycia broni palnej wobec ludności cywilnej, po trzecie – inicjowanie prześladowań żołnierzy ze względu na wyznawaną religię lub pochodzenie lub dopuszczanie się tych prześladowań, po czwarte, w przypadku wojskowych sędziów i prokuratorów – wydawanie wyroków lub oskarżanie za działalność niepodległościową w latach 1943-56.

Pozbawieni stopni wojskowych mogą być także żołnierze niżsi rangą niż generałowie i admirałowie. Będzie to jednak możliwe tylko "w szczególnie uzasadnionych przypadkach".

Przepisy mówią, że degradacja będzie mogła nastąpić także pośmiertnie. Takiej możliwości do tej pory w polskim prawie nie było (degradację może orzec tylko sąd w razie skazania żołnierza za przestępstwo umyślne, zwłaszcza działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej).

RAL/PAP