Obrona powszechna i kierunek na Zachód. Ukraina z nową Strategią Bezpieczeństwa Wojennego [ANALIZA]

Główne kierunki i zasady

Strategia Bezpieczeństwa Wojennego Ukrainy (Strategia, SBW) została przyjęta dekretem prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego 25 marca 2021 roku. Wejście w życie Strategii automatycznie anulowało działanie dwóch innych dokumentów – Doktryny Wojennej Ukrainy z września 2015 roku i Koncepcji Rozwoju Sektora Bezpieczeństwa i Obrony Ukrainy z marca 2016 roku. Na 24 stronach wyłożone są najważniejsze przesłania obejmujące szeroką tematykę bezpieczeństwa wojennego, które po raz pierwszy w historii Ukrainy jest ujęte nie tylko jako problem militarny.

Na uwagę zasługują elementy koncepcyjne – główne zasady i kierunki budowy systemu obrony. Po pierwsze, są to jednoznaczne deklaracje wyboru geopolitycznego. Z jednej strony, dokument bardzo silnie podkreśla fakt, że bezsprzecznie głównym zagrożeniem dla bezpieczeństwa Ukrainy jest agresywna polityka Federacji Rosyjskiej, a z drugiej priorytetowość kursu na integrację Ukrainy ze strukturami NATO i UE. Wzmianki te powtarzają się w treści wielokrotnie, niekiedy wręcz są nadmiernie eksponowane.

Po drugie, Strategia zakłada, że Ukraina będzie bronić suwerenności i integralności terytorialnej poprzez system obrony powszechnej. Dokument definiuje go jako kompleks działań, których główna treść polega na:

• działaniach prewencyjnych i wytrzymałym oporze wobec agresora na lądzie, morzu i w przestrzeni powietrznej, przeciwdziałaniu w przestrzeni cybernetycznej i narzucaniu swojej woli w przestrzeni informacyjnej;

• wykorzystaniu do odparcia agresji całego potencjału państwa i społeczeństwa (wojskowego, politycznego, gospodarczego, międzynarodowo-prawnego (dyplomatycznego), duchowego, kulturowego itd.);

• zastosowaniu wszystkich form i sposobów walki zbrojnej z agresorem, w tym asymetrycznych i innych działań obronnych przy przestrzeganiu reguł i norm prawa międzynarodowego.

Zasadami, którymi ma kierować się Ukraina przy obronie mają być powstrzymywanie (containment), odporność (resilience) i interakcja (interaction). W ujęciu ukraińskich strategów, „powstrzymywanie” to gotowość do takiej obrony, która zada agresorowi straty zmuszające go do zaniechania ataku (w przypadku działań prewencyjnych) lub odwrotu. Odporność oznacza szybką zdolność do dostosowania się całego systemu obronnego Ukrainy (nie tylko armii, ale całego potencjału państwa) w zależności od zmieniających się okoliczności wojennych. Zaś trzecia zasada – „interakcja”, podkreśla znaczenie koordynacji i synchronizacji działań każdego ogniwa odpowiedzialnego za obronę powszechną oraz współpracę ze społecznością międzynarodową, głównie NATO i UE.

Dokument kładzie nacisk na przyspieszenie reformy SZU oraz pozostałych składowych sił obrony poprzez wdrażanie standardów NATO, przy czym siły obrony powinny być budowane z założeniem ich użycia w sposób mobilny, asymetryczny, sieciocentryczny, wielosektorowy i pośredni, co ma na celu niwelowanie liczebnej i technologicznej przewagi przeciwnika. Dominować powinny również starania o wzmacnianie odporności sił obrony i całego państwa wraz ze społeczeństwem, a także wzmocnienie roli służby dyplomatycznej. Zasady i deklarowane główne kierunki kursu ujęte w Strategii to spory postęp w odniesieniu do poprzedniego dokumentu – Doktryny Wojennej, która była zapewne pisana przez strategów słabo rozumiejących współczesne wyzwania konfliktów hybrydowych. SBW jest w tym kontekście właściwą odpowiedzią na wyzwania dla bezpieczeństwa Ukrainy.

Cele i priorytety

Strategia wyznacza siedem dość ogólnikowych celów: osiągnięcie „wystarczających zdolności obronnych”; budowa silnej obrony terytorialnej (OT); efektywne zarządzanie w sferze obronności opierające się na zasadach euroatlantyckich; profesjonalny skład osobowy Sił Zbrojnych Ukrainy (SZU); wyposażenie armii w nowoczesną technikę i technologie wojskowe; rozwój infrastruktury i logistyki wojskowej; budowa „sił obrony odpowiadających kryteriom nabycia członkostwa w NATO”.

W osiągnięciu wyżej wymienionych celów ma pomóc priorytetyzacja działań – Strategia wskazuje trzy kierunki priorytetowe:

• wprowadzenie połączonego dowództwa odpowiedzialnego za przygotowanie i prowadzenie obrony powszechnej;
• rozwój zdolności instytucjonalnych Ministerstwa Obrony Ukrainy i innych składowych sił obrony;
• budowa zdolności Sił Zbrojnych Ukrainy, Obrony Terytorialnej oraz innych składowych sił obrony do realizacji powierzonych im zadań.

W ramach priorytetu nr 1 (połączone dowództwo) Strategia wymienia dwanaście zadań. Połowa z nich jest albo oczywista, albo ujęta ogólnikowo i deklaracyjnie. Sześć pozostałych zasługuje jednak na uwagę. Pierwsze to zapowiedź budowy kompleksowego systemu analizy zagrożeń wojennych przewidującego ścisłą koordynację organów wywiadowczych. Pozyskiwana i analizowana w ten sposób informacja ma pozwolić na prowadzenie działań wyprzedzających.

Drugim zadaniem jest wmontowanie sił odpowiedzialnych za obronę w ogólny system zarządzania państwem, co ma zapewnić optymalne wykorzystanie potencjału całego państwa, a nie tyko jego militarnej składowej. To istotne, bo odpowiada na sieciocentryczny charakter zagrożeń. Trzecie zadanie polegać ma na synchronizacji treści dokumentów i ich implementacji w kontekście planów obronnych – Strategii, Strategicznego Biuletynu Obronnego oraz programów i planów działalności Gabinetu Ministrów Ukrainy.

Czwarte zadanie, to przyjęcie i realizacja Planu Obrony – dokumentu podlegającego corocznej aktualizacji, którego pełną treść zna zaledwie kilka osób w państwie. Plan Obrony jest kluczowy dla skuteczności obrony kraju i zawiera dokładne wytyczne oraz sposób działania całego systemu obrony kraju, z podziałem kompetencji włącznie. Piątą składową realizacji priorytetu nr 1 jest zapowiedź wyposażenia sił obrony we współczesne systemy informacyjne i technologie kosmiczne oraz automatyzacja procesów zarządzania i cyfryzacja działalności sił obrony. Wreszcie, ostatnie zadanie godne uwypuklenia to zakładane zmiany ustawodawstwa otwierające drogę do odbywania służby wojskowej w rezerwie.

Zdaniem dyrektora platformy eksperckiej New Geopolitics Research Network Mychajło Samusia, mimo ogólnikowego ujęcia tematu, potencjalnie to może być początek rewolucyjnego dla Ukrainy rozwiązania. Zdaniem specjalisty zapisy Strategii sugerują, że władze ukraińskie dojrzewają do budowy trzypoziomowej struktury obronnej składu osobowego: profesjonalne SZU, OT oraz siły rezerwy.

W zakresie realizacji priorytetu nr 2 – rozwój zdolności instytucjonalnych Ministerstwa Obrony Ukrainy i innych składowych sił obrony – Strategia wymienia siedem zadań. Cztery z nich mają charakter ogólnikowy i oczywisty, zaś trzy pozostałe łączy jasny przekaz polegający na przeciwdziałaniu praktykom korupcyjnym w sektorze obronnym.

Trzeci priorytet – budowa zdolności SZU, OT oraz innych składowych sił obrony do realizacji powierzonych im misji – obejmuje 13 zadań. Jednak tylko cztery są warte wymienienia. Pierwsze zadanie zakłada aktualizację doktryn, koncepcji i planów mających odniesienie do planów obronnych. W tym zakresie Kijów chce postawić na umożliwienie szybkich zmian dyslokacji wojsk oraz prowadzenie działań prewencyjnych, asymetrycznych i trudnych do przewidzenia dla agresora. Drugie zadanie zakłada przejście na armię zawodową i rezygnację ze służby zasadniczej wraz z zastąpieniem jej służbą w rezerwie. Trzecie zadanie mówi o wsparciu gotowości technicznej i poprawie uzbrojenia armii. Przy czym nacisk kładzie się na wyposażenie platformami bezzałogowymi, rakietami, systemami obrony przeciwlotniczej i technologiami kosmicznymi. Wreszcie, czwarte zadanie dotyczy wpisania procesów logistycznych w SZU w szerszy kontekst gospodarki krajowej wraz z automatyzacją całego mechanizmu. SBW na ogół dobrze definiuje priorytety dla obronności państwa. Obszary wymienione jako najważniejsze zbiegają się z omawianymi od kilku lat w ukraińskich środowiskach wojskowych i eksperckich potrzebami.

Treść Strategii jednoznacznie świadczy o postępie w pojmowaniu przez ukraińskich strategów okoliczności i zagrożeń wojennych w porównaniu do Doktryny Wojennej Ukrainy z 2015 roku. Znalezienie się w dokumencie wyraźnego wydźwięku sieciocentrycznego charakteru konfliktów wojennych ostatnich lat jest jedyną słuszną opcją. Władze zatwierdziły w zeszłym roku Strategię Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy (SBN), która w ocenie fachowców ma bardzo wysoką wartość. O ile wskazanie w SBN mankamentów jest dość trudnym zadaniem, to SBW zawiera co najmniej kilka nieścisłości. Po pierwsze, wyraźnie brakuje konkretnych informacji w przypadku kilku istotnych elementów.

OT zajmuje ważne miejsce w Strategii, ale brak opisu jej konkretnej roli. Jest zapowiedź budowy armii zawodowej i służby w rezerwie przy rezygnacji ze służby zasadniczej, ale nie wiadomo nic na temat organizacji tych procesów poza tym, że mają się dokonać w „perspektywie krótkoterminowej”. Jest ogólna mowa o działaniach prewencyjnych, ale dokument nie wspomina o możliwości użycia Sił Operacji Specjalnych czy też ostrzałów rakietowych, jako działań prewencyjnych w momencie, gdy początek agresji będzie kwestią dni bądź godzin. Taki jednoznaczny sygnał w dokumencie strategicznym, byłby czytelnym elementem powstrzymywania (odstraszania). Jeszcze jedna luka, to brak jasnej wzmianki o zagrożeniu płynącym od strony terytorium Białorusi. Kilka powyższych przykładów tworzy wrażenie pewnej niedokończoności i rozmytości dokumentu.

Drugim mankamentem jest ogólnikowość w zakresie roli i kształtu poszczególnych rodzajów wojsk. Jest to szczególnie ważne w przypadku Sił Morskich. Co więcej, zaliczenie rozwoju marynarki do priorytetów podlegających realizacji w perspektywie krótkoterminowej świadczy o zaledwie pobieżnym ujęciu tematu. Autorzy dokumentu nie ustrzegli się błędu pomijania tematyki morskiej w szerszym kontekście. Jest mowa o okupacji Krymu i części Donbasu, ale o okupacji znacznej części wód terytorialnych Ukrainy – już nie. Po trzecie, pomimo wielokrotnego w dokumencie powoływania się na sieciocentryczność konfliktów ostatnich lat, brakuje pełnego odzwierciedlenia tego algorytmu w Strategii. Dla przykładu, jest mowa o działaniach prewencyjnych, ale nie wspomina się o operacjach informacyjno-psychologicznych Ukrainy jako o działaniach prewencyjnych, co niejako marginalizuje niewojenne środki obrony.

Ponadto w Strategii ani razu nie użyto terminu „infrastruktura krytyczna” czy też sieci bądź obiekty energetyczne. Jak wiadomo dotychczasowe doświadczenia wojny z Federacją Rosyjską od 2014 pokazują, że elementy te są w centrum uwagi Moskwy. Po czwarte, doniesienia medialne i oceny ekspertów dotyczące kulisów przygotowania Strategii oraz stylu jej tekstu (nie treści), budzą zastrzeżenia techniczne. Dokument, podobnie jak Strategia Bezpieczeństwa Narodowego, był przygotowywany przez ekspertów Narodowego Instytutu Badań Strategicznych. Jednak styl obydwu dokumentów dość silnie się różni. W odróżnieniu od SBN, SBW jest napisana dość chaotycznie, z dużą ilością powtórzeń oraz w niezbyt logicznym „tempie” – niekiedy trudno odnaleźć związek między poszczególnymi częściami dokumentu i przede wszystkim zawartymi w nich elementami. To rzadkość dla ukraińskich dokumentów tak wysokiej rangi.

Dyrektor Centrum Badań nad Armią Konwersją i Rozbrojeniem w Kijowie – Walentyn Badrak, uważa, że część postulatów eksperckich nie została wzięta pod uwagę. SBW była pięciokrotnie redagowana i dokument ostatecznie zaznał sporo zmian, które ogółem należy oceniać jako szukanie miękkich sformułowań. Np. usunięto z niego termin „obrona totalna”, co sugeruje chęć złagodzenia przesłania. Zdaniem eksperta, może to wskazywać, że najwyższe władze Ukrainy jeszcze nie do końca wyzbyły się iluzji co do perspektyw wojny ukraińsko-rosyjskiej. Niewykluczone, że chaos w finalnej wersji SBW, to rezultat zmian dokonanych przez Biuro Prezydenta lub Aparat Rady Narodowego Bezpieczeństwa i Obrony Ukrainy. Niepokojącym sygnałem w tym kontekście jest także fakt braku konsultacji społecznych czy chociażby włączenia do dialogu nt. dokumentu pozarządowych środowisk eksperckich, co w ostatnich latach było praktykowane.

Wnioski

Strategia Bezpieczeństwa Wojennego Ukrainy jest w porównaniu do poprzednich dokumentów wyraźnym krokiem naprzód w definiowaniu zagrożeń dla tego kraju i szukaniu na nie odpowiedzi. Wskazane w SBW główne zasady, kierunki i priorytety budowy systemu obrony są adekwatne do rzeczywistości. Przyjęcie Strategii w takim kształcie otwiera drogę do poprawy skuteczności w reagowaniu na hybrydową agresję wobec Ukrainy, a także udoskonalenia metod powstrzymywania agresora. Obecne w SBW mankamenty nie mają charakteru krytycznego i nie mogą w decydujący sposób wpłynąć na całościową ocenę dokumentu, która jest dość wysoka.

Są zaś zapowiedzią narastania trudności w przełożeniu zapisów Strategii na grunt praktyczny. Miernikami sukcesu SBW będą treści Strategicznego Biuletynu Obronnego i Planu Obrony oraz dalszy przebieg reform sektora bezpieczeństwa. Dotychczasowe fiasko przygotowania Planu Obrony i towarzysząca mu w maju ub. r. dymisja Iwana Aparszyna ze stanowiska szefa Dyrektoriatu ds. Narodowego Bezpieczeństwa i Obrony Biura Prezydenta Ukrainy z późniejszą krytyką Głowy Państwa, świadczą o istnieniu poważnych rozbieżności w spojrzeniu na treść Planu Obrony. Przebieg reform ukraińskiego sektora bezpieczeństwa w ostatnich dwóch latach ma umiarkowanie pozytywny bilans z wyraźnie narastającymi trudnościami

Jednak właśnie większość tych trudności dotyczy co najmniej kilku obszarów zajmujących kluczowe miejsce w SBW. Ponad roczny impas w zakresie przyjęcia ustawy o OT, coraz częstsze sygnały o oporze wobec reform ze strony Ministerstwa Obrony z częstymi oskarżeniami korupcyjnymi, ryzyko zerwania tegorocznego państwowego zamówienia obronnego, skandal wokół próby dostarczenia dla SZU systemu automatyzacji zarządzania „Dzwin” – to tylko kilka przykładów świadczących o tym, że proces wdrażania Strategii nie będzie łatwy.