Wojna o miasta: Jak Ukraina obroniła bramę do Odessy [ANALIZA]

Rosyjskie czołówki zmechanizowano-pancerne dotarły do przedmieść Mikołajowa jeszcze przed upadkiem Chersonia. 20. Dywizja Strzelców Zmotoryzowanych, wykorzystując obwodnicę, ominęła miasto, pozostawiając jego zdobywanie spadochroniarzom z 7. Górskiej Dywizji Powietrzno-Desantowej i parła w stronę Mikołajowa, którego zdobycie było kluczowe dla realizacji planu opanowania Odessy i odcięcia Ukrainy od Morza Czarnego. Jednak strzelcy zmotoryzowani nie zaangażowali się w walki miejskie, pozostając na podejściach do miasta ponieśli  straty od ognia ukraińskiej artylerii. 

Do działań szturmowych przeznaczono dwa pułki spadochroniarzy ze składu 7. dywizji, którzy przemieścili się  pod Mikołajów po szybkim zdobyciu Chersonia. Równocześnie z kierunku północno-zachodniego do przedmieść dotarły siły 34. Brygady Górskiej Strzelców Zmotoryzowanych ze składu 49. Armii Okołowojskowej oraz 126. Brygady Obrony Wybrzeża. Rosjanie starali się doprowadzić do okrążenia miasta, próbując głębokiego oskrzydlenia od północy, w wyniku czego ich siły zostały rozproszone na trzech kierunkach: Stanisław, Posad Pokrowskie i Suworowka. Kilkakrotnie rosyjskie kolumny, przemieszczające się niezabezpieczonymi drogami, wpadły w ukraińskie zasadzki, np. w okolicach Basztanki, ponosząc dotkliwe straty.

W rejonie Mikołajowa ukraińskiemu dowództwu udało się skoncentrować siły składające się z 28. Brygady Zmechanizowanej, 80. Brygady Powietrzno-Szturmowej, 123. Brygady SOT (Siły Obrony Terytorialnej), jednostek ochotniczych, policji oraz niewielkich elementów 36. Brygady Piechoty Morskiej oraz 79. Brygady Powietrzno-Szturmowej. Obronę wzmocniła 59. Brygada Zmechanizowana, która po wyjściu z walki i przegrupowaniu wróciła do Mikołajowa.  

Rosyjskie dowództwo nie doceniło przeciwnika, ponieważ dotąd napotykali relatywnie słaby i często źle zorganizowany opór. Ponadto zawiódł rosyjski wywiad, nieprawidłowo oceniając rozmieszczenie i siły ukraińskich jednostek. 

Przebieg walk

Szturm rozpoczęli rosyjscy spadochroniarze, atakując bazę sił powietrznych Kulbakino, która według oceny wywiadu miała znikomą obronę. W rzeczywistości dostali się w zasadzkę przygotowaną przez ukraińską armię i policję. Straty wyniosły ponad 200 zabitych i rannych. W walkach poległo wielu wysokich rangą rosyjskich dowódców w tym dowódcy 7. Górskiej Dywizji Powietrzno-Desantowej oraz 247. pułku powietrzno-szturmowego. Ponadto Rosjanie wysadzili desant śmigłowcowy operatorów z 10. Brygady Specnaz w rejonie Mikołajowskiego Portu Lotniczego. Desant został całkowicie zniszczony przez żołnierzy z 28. Brygady Zmechanizowanej. Próba zdobycia portu przez rosyjską piechotę morską również zakończyła się niepowodzeniem. Wysoką skutecznością po raz kolejny wykazały się jednostki policyjne uzbrojone w dostarczone z zachodu przeciwpancerne pociski kierowane Javelin. 

Ukraińcy zniszczyli mosty na rzece Inguł i Buch, czym uniemożliwili bezpośrednie ataki na miasto z północy i utrudnili jego oskrzydlenie. Za obronę miasta odpowiadał weteran walk w Donbasie generał Dmytro Marchenko, który sprawnie skoordynował działania brygad zawodowych, obrony terytorialnej, policji i jednostek ochotniczych. Zadanie ułatwiła mu osobista znajomość z wieloma oficerami podległych mu jednostek, którzy również byli weteranami z walk z donbaskimi separatystami. Ponadto miał wsparcie cywilnej administracji miasta, która w odróżnieniu od Chersonia nie opuściła miejsc pracy.

Dzięki temu można było zaangażować tysiące mieszkańców do budowy fortyfikacji. Rosjanie nie byli w stanie wedrzeć się do miasta, co więcej, na północ od Mikołajowa ich siły zostały oskrzydlone przez kontratakujące brygady korpusu rezerwowego 4. zmechanizowaną i 17. pancerną, wsparte 55. Brygadą Artylerii. Ukraińcy kontratakowali również w mieście siłami 28. i 80. brygady, wspartymi obroną terytorialną, zmuszając Rosjan do wycofania się na podejścia do miasta. Rosjanie na dużą skalę używali śmigłowców szturmowych do zapewnienia wsparcia, jednak ich skuteczność spadła ze względu na duże straty spowodowane użyciem przez obrońców ręcznej broni przeciwlotniczej. Ukraińcy do wsparcia powietrznego użyli bezzałogowców Bayraktar, ze zwalczaniem których w początkowym okresie wojny Rosjanie mieli duże problemy. Z kolei Rosjanie ostrzelali miasto pociskami Kalibr. Celem były koszary piechoty morskiej, i w wyniku ataku zginęło ponad 100 żołnierzy z 36. brygady.

Do końca marca 2022 roku Ukraińcom udało się ustabilizować front na kierunku mikołajowskim w odległości kilku kilometrów od miasta. Chersoń został wyzwolony bez walk w wyniku kontrofensywy 11 listopada 2022, a siły agresora wycofały się za Dniepr.

Wnioski z walk o Chersoń i Mikołajów

1. Pomimo wiedzy ukraińskich władz politycznych i wojskowych do koncentracji sił rosyjskich, atak był zaskoczeniem dla dowódców poziomu taktycznego.
2. Ukraińskie siły bezpieczeństwa oraz administracja były zinfiltrowane przez rosyjskie służby specjalne, dzięki czemu Rosjanie znali rozmieszczenie części sił ukraińskich i pól minowych. Możliwe jest również, że dochodziło do aktów sabotażu i dywersji na ukraińskich tyłach. 
3. Rosyjskie uderzenia rakietowe i lotnicze, wyprzedzające atak lądowy, zadały siłom ukraińskim relatywnie niewielkie straty, pomimo że część jednostek znajdowała się nadal w miejscach stałej dyslokacji, a nie w rejonach alarmowych. Dopiero podczas walk agresor użył pocisków dalekiego zasięgu do ataku na koszary i bazy wojskowe. Ukraińcy zlekceważyli zagrożenie, co doprowadziło do ciężkich strat, np. w koszarach piechoty morskiej w Mikołajewie.   
4. Ukraińskie dowództwo rozmieściło siły niezdolne do zorganizowania stałej obrony ze względu na znaczącą przewagę Rosjan na wschodnim brzegu Dniepru, co zagroziło ich odcięciem. Rosjanie usiłowali wykorzystać ukraiński błąd poprzez wysadzenie desantów śmigłowcowych w rejonie mostów. Były one jednak zbyt słabe, a ich działanie nie było skoordynowane z wojskami pancerno-zmechanizowanymi. Doprowadziło to do ich szybkiej likwidacji, pomimo początkowego zaskoczenia i niewystarczającej ochrony mostów. Podobny los spotkał desanty śmigłowcowe podczas walk o Mikołajów. Tym niemniej Rosjanie skutecznie wykorzystywali śmigłowce do przerzutu wojsk. Ponadto działania desantowe, choć zakończone porażką, uniemożliwiły wysadzenie mostu w Chersoniu, co doprowadziło do szybkiego otoczenie miasta i jego zdobycia.   
5. Lotnictwo obu stron działało według doktryny wsparcia bezpośredniego, co w warunkach nasycenia nowoczesnego pola walki lekką bronią przeciwlotniczą doprowadziło do strat kilkunastu samolotów i śmigłowców po obu stronach. Ze względu na wielokrotną przewagę rosyjskich sił powietrznych poniesione straty były znacznie dotkliwsze dla obrońców. Jednak ośmielenie ukraińskich pilotów atakujących przemieszczające się w kolumnach siły agresora „kupiło czas” niezbędny do zorganizowania obrony w głębi.
6. Walki o oba miasta pokazały, jak istotne jest współdziałanie władz wojskowych i administracji cywilnej w organizowaniu obrony. Ponadto uwidoczniły rolę obrony terytorialnej i formacji ochotniczych. W Chersoniu ich działania okazały się całkowicie nieskuteczne, ponieważ miały jedynie formę „pospolitego ruszenia”. Pozbawione wsparcia ciężkiego uzbrojenia i broni przeciwpancernej stały się łatwym łupem dla sił rosyjskich, pomimo wysokiego morale. W Mikołajowie stanowiły element zorganizowanego systemu obrony i wykorzystywane adekwatnie do zdolności bojowych wykazały się skutecznością. Na pokreślenie zasługuje działanie formacji policyjnych, które uzbrojone w nowoczesną ręczną broń przeciwpancerną organizowały zasadzki w terenie zabudowanym, zadając przeciwnikowi dotkliwe straty. Ponadto ukraińscy ochotnicy, stosując taktykę małych pododdziałów, organizowali zasadzki na rosyjskie kolumny przemieszczające się po nieubezpieczonych drogach.
7. Wojska rosyjskie działały według regulaminów taktycznych, które pozbawiały inicjatywy dowódców niższych szczebli dowodzenia. Wymuszało to obecność na pierwszej linii walk oficerów starszych, co doprowadziło do strat wśród rosyjskiego wyższego dowództwa. Ukraińskie brygady, a nawet bataliony miały dużą samodzielność, dzięki czemu ich dowódcy skuteczniej reagowali na szybko zmieniającą się sytuację na polu walki.
8. Ukraińcy dysponowali korpusem rezerwy wysokiej gotowości, dzięki czemu brygady rezerwowe w ciągu kilku dni osiągnęły stan gotowości do działania i mogły włączyć się do walki.    

Walki manewrowe na kierunku chersońsko-mikołajowskim trwały od lutego do końca marca i zakończyły się sukcesem ukraińskim. Pomimo czasowej utraty stolicy obwodu (jedynej, jaką Rosjanie opanowali od początku pełnoskalowej wojny), Ukraińcy nie tylko ustabilizowali obronę, ale zmusili Rosjan do częściowego odwrotu, co kilka miesięcy później znacząco ułatwiło odzyskanie Chersonia.