Armenia i Azerbejdżan na skraju kolejnej wojny?

Pojawiają się liczne raporty o walkach między wojskami Azerbejdżanu i Armenii. Armeńskie ministerstwo obrony mówi, że w nocy z poniedziałku na wtorek rozpoczął się intensywny ostrzał artyleryjskich ich pozycji. Miano używać szeregu środków ogniowych, w tym artylerii ciężkiego kalibru. Strona armeńska oskarżyła Azerbejdżan, że w rejonie nowych walk operowały również bezzałogowe statki powietrzne. Pod ogniem azerbejdżańskich artylerzystów miały znaleźć się pozycje wojsk armeńskich na kierunkach miast Goris, Dżermuk, Kapan, Wardenis, a także wsi Sotk, Artanish, Ishkhanasar. Według Armenii ostrzał był kontynuowany do godzin porannych 13 września i obejmował wspomniane użycie artylerii, ale również wielokalibrowych karabinów maszynowych.

Armenia twierdzi, że ostrzał wojsk Azerbejdżanu obejmuje cele nie tylko wojskowe, ale również jest skierowany na cele stricte cywilne. Swoją wersję wydarzeń władze Armenii miały już przedstawić grupie zagranicznych attaché obrony, akredytowanych w tym kraju. Z taką perspektywą nie zgadzają się władze Azerbejdżanu i mówią o zbrojnej odpowiedzi strony armeńskiej, względem ich kraju. Armenia miała dopuścić się akcji wobec dystryktów Daşkəsən, Kəlbəcər oraz Laçın. Tak czy inaczej kluczowe w eskalacji mają być dwie przestrzenie – rejon Armenii oddzielający eksklawę Nachiczewan od reszty Azerbejdżanu oraz oczywiście Górski Karabach. Nie należy spodziewać się przy tym znacznej ilości przekazów foto i wideo z rejonów walk. Albowiem, już oficjalnie armeńskie ministerstwo obrony wezwało wszystkich obywateli i tym bardziej żołnierzy do zachowania autocenzury i blokowania materiałów z rejonów walk. Doświadczenia wojny z 2020 r., ale też chociażby obecnego konfliktu w Ukrainie motywują wojska walczące do ograniczenia materiałów mogących służyć drugiej stronie do prowadzenia skutecznych analiz na źródłach otwartych OSINT (np. jeśli chodzi o ruchy wojsk, konstrukcję pozycji, etc.).

Należy podkreślić, że według oficjalnego komunikatu ministerstwa obrony Azerbejdżanu, na ich terytorium wkroczyły armeńskie grupy dywersyjno-sabotażowe, wykorzystując przy tym warunki terenowe. Celem prowokacji z 12 września miało być zaminowanie szlaków transportowych sił zbrojnych. Azerbejdżan uznaje, że później podjęte działania zbrojne są odpowiedzią na tego rodzaju operację armeńską. Azerbejdżan informował również o atakach wymierzonych w funkcjonariuszy straży granicznej w dystrykcie Zangilan. Analogicznie do zarzutów ze strony Armenii o ostrzał artyleryjski, również Azerbejdżan twierdzi, że armeńskie siły dokonały ataków na ich pozycje. Uszkodzeniu miały ulec pewne, niesprecyzowane azerbejdżańskie elementy infrastruktury wojskowej, zaznacza się też, iż mogły wystąpić straty osobowe wśród wojsk azerbejdżańskich. W oficjalnych przekazach Azerbejdżanu jest też mowa o zaobserwowanej koncentracji wojsk armeńskich na granicach, co zdaniem władz miało potencjalnie świadczyć o możliwości szerszej prowokacji. Azerbejdżan między wierszami sugeruje więc, że obecne uderzenia mają mieć wartość ataku niejako wyprzedzającego i nie tylko zbrojnej odpowiedzi na (pojawiające się w oficjalnych źródłach Azerbejdżanu) doniesienia o działaniach sabotażowo-dywersyjnych armeńskich wojsk.

Rząd Armenii podkreślił, że stracił przynajmniej 49 żołnierzy w walkach lecz dane mogą w najbliższym czasie ulegać zmianom. Oficjalne czynniki w Azerbejdżanie twierdzą za to, że straty wśród wojsk Armenii mogą oscylować wokół 150-200 zabitych i o wiele większej grupie rannych. Jak wskazał premier Armenii w niektórych miejscach frontu udało się uzyskać stabilizację, ale natarcia sił Azerbejdżanu mają być kontynuowane. Zaś media Azerbejdżanu informują, że nacierającym wojskom udało się oponować kilka strategicznie położonych wzniesień na granicy z Armenią, ma to pozwalać na lepsze koordynowanie ostrzału prowadzonego na szlaki zaopatrzeniowe wojsk armeńskich. Sukcesem miały zakończyć się też uderzenia azerbejdżańskie wymierzone w część jednostek opl Armenii. Strona azerbejdżańska twierdzi, że udało się wyeliminować dwa armeńskie kompleksy S-300. Pamiętać należy, że dla wojny z 2020 r. jednym z kluczowych czynników było sparaliżowanie opl w Góskim Karabachu, co pozwoliło wojskom Azerbejdżanu na operowanie maszynami bezzałogowymi (m.in. słynne Bayraktar TB2, ale też śmigłowcami). Jednocześnie, strona azerbejdżańska odżegnuje się od zarzutów ostrzału celów cywilnych. Podkreślając, że jest to działanie propagandowe Armenii mające ukryć realne przyczyny eskalacji oraz sam przebieg walk. Rano, 13 września pojawiały się informacje o możliwości osiągnięcia porozumienia w sprawie wstrzymania ognia. Jednakże, Azerbejdżan miał stwierdzić, iż porozumienie zostało bardzo szybko zerwane przez działania Armenii. Sytuacja jest dynamiczna i niewątpliwie będzie zmeniała się w przeciągu kolejnych godzin.

Stany Zjednoczone, głosem sekretarza stanu Antony'ego Blinkena wyraziły głębokie zaniepokojenie zaistniałą sytuacją. Apelując jednocześnie o natychmiastowe zakończenie wszelkich operacji militarnych. Premier Armenii Nikol Paszinian, w obliczu obecnej eskalacji odbył już rozmowy telefoniczne z Władimirem Putinem oraz Emmanuelem Macronem. Ten ostatni, analogicznie do Amerykanów podkreślił, że działania zbrojne są niedopuszczalne i cała sytuacja na granicy wymaga uspokojenia. Iran wyraził już wolę mediacji w procesie deeskalacji napięć między Armenią i Azerbejdżanem. Premier Armenii zaapelował również o pomoc Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, bezpośrednio również samej Rosji. Wskazał też na potrzebę poruszenia kwestii eskalacji w relacjach z Azerbejdżanem na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ. Co naturalne, wyrazy wsparcia dla Azerbejdżanu przekazała Turcja. Minister spraw zagranicznych tego kraju Mevlüt Çavuşoğlu powiedział, że Armenia powinna zaprzestać swoich prowokacji. Unia Europejska, głosem Charlesa Michela, przewodniczącego Rady Europejskiej, wyraziła chęć podjęcia wysiłków dyplomatycznych które zablokowałyby dalszą eskalację.

Podkreśla się, że pomimo zakończenia ostatniej wojny o Górski Karabach w między siłami Armenii (w tym należącymi do milicji Górskiego Karabachu) i wojskiem Azerbejdżanu dochodziło cały czas do starć. Obie strony informowały przy tym o stratach osobowych i oskarżały się o eskalację sytuacji w rejonie rozgraniczenia. W 2020 r. doszło do pełnoskalowego konfliktu zbrojnego w Górskim Karabachu, który pozwolił wojskom Azerbejdżanu na uzyskanie pewnych korzyści terytorialnych. Działania zbrojne sił Azerbejdżanu uznano z punktu widzenia militarnego jako istotne do analiz, albowiem obejmowały odpowiednie operowanie siłami artylerii, działaniami systemów bezzałogowych oraz włączeniem w natarcie działań lekkich grup sił operacji specjalnych oraz aeromobilnych. Finalnie, Rosja odegrała rolę stabilizacyjną wprowadzając w rejon wojsko oraz wysyłając również struktury należące do EMERCOMu. Obecne zaangażowanie w agresję na Ukrainę może uniemożliwić ponowne zaangażowanie się w rejonie walk.

Ekspert Defence24, Jarosław Ciślak, dokonał analizy rosyjskiej obecności wojskowej w Armenii przed rozpoczęciem agresji na Ukrainę w lutym 2022 r. Obecnie trudno jest w pełni ocenić, ile sprzętu oraz zasobów ludzkich rosyjskich sił zbrojnych zostało stamtąd wycofanych. Szczególnie, że od dłuższego czasu Kreml stara się wyszukiwać rezerwy sprzętowe i ludzkie nawet z misji prowadzonych poza granicami kraju (np. Syria).

Rosjanie w Armenii Przed rozpoczęciem lutowej agresji Rosji na Ukrainę w Armenii przebywało około 3800 rosyjskich żołnierzy. Nie wiadomo ilu jest dzisiaj ponieważ nie ma pewnych informacji dotyczących rotacji tego kontyngentu. Nie wiadomo czy mocno się zmniejszył i czy również jakiś sprzęt wojskowy wrócił do Rosji.

Rosyjskie wojsko w Armenii zgrupowane jest w 102. Bazę Wojenną (JW Poczta Polowa nr 04436) stacjonującą w miejscowości Giumri. Liczebnością żołnierzy i sprzętu odpowiada ona rosyjskiej wzmocnionej brygadzie zmechanizowanej. W skład 102. Bazy wchodzi batalion czołgów wyposażony w 31 maszyn T-72 oraz trzy lub cztery bataliony zmechanizowane uzbrojone w około 110 bojowych wozów piechoty BMP-2 oraz około 40 transporterów opancerzonych BTR-80A. Baza dysponuje dużym wsparciem artyleryjskim. Składa się na nią dywizjon samobieżnych haubic 122 mm 2S1 Goździk (12 szt.), dywizjon holowanych haubic 152 mm 2A65 Msta-B (12 szt.), dywizjon artylerii rakietowej BM-21 Grad (18 szt.) oraz dywizjon artylerii przeciwpancernej z baterią wozów 9P148 Konkurs na BRDM-2 (9 szt.) i dwiema bateriami armat przeciwpancernych 100 mm MT-12 Rapira. Dywizjon holowanych 2A65 został przetransportowany do Armenii niedawno, prawdopodobnie w 2021 roku.

Do obrony przeciwlotniczej 102. Baza dysponuje swoim 988. Pułkiem Rakiet Przeciwlotniczych, który składa się z dywizjonu wyrzutni S-300W4 i dywizjonu wyrzutni Buk-M1-2.

Rosjanie w Erewaniu mają również swoją 3624. Bazę Lotniczą (JW Poczt Polowa nr 63530) podległą 102. Bazie. Ma ona na uzbrojeniu eskadrę składającą się z 18 samolotów myśliwskich MiG-29 oraz eskadrę śmigłowców transportowo-bojowych Mi-8 (10 szt.).

Dla przypomnienia o specyfice wojny z 2020 r. publikujemy również rozmowę z ekspertami, którzy analizowali ówczesne zmagania wojenne: