Austriacka obrona terytorialna przeciwko koronawirusowi

23 marca 2020 r. na konferencji prasowej z udziałem minister K. Tanner, inspektora Miliz gen.dyw. E. Hamesedera oraz Szefa Sztabu Generalnego gen. R. Briegera zapowiedziano powołanie około 3000 żołnierzy. Podana wielkość stanowiła w przybliżeniu 10% potencjału osobowego komponentu terytorialnego, zaś mobilizacja dotyczyć miała pojedynczych kompanii z poszczególnych batalionów strzeleckich Miliz. Wejście do służby wyznaczono na 4 maja 2020 r., zaś czas służby określono na 90 dni do 31 lipca 2020 r. Gotowość do prowadzenia operacji jednostki miały osiągnąć 18 maja 2020 r. W związku z charakterem kryzysu i sytuacją gospodarczą mobilizacja opierać się miała na dwóch zasadach:

1. bataliony milicyjne wystawią kompanie zbiorcze;
2. mobilizacja dotyczyć będzie wyłącznie osób, które zadeklarują dyspozycyjność.

W ocenie ministerstwa sytuacja kryzysowa nie wymagała zaangażowania większej ilości żołnierzy Miliz i w pełni umożliwiała planowana w przyszłości rotację i przejęcie zadań wsparcia realizowanych w tym czasie przez żołnierzy zawodowych i służby zasadniczej. Ważnym czynnikiem był również zamiar minimalizacji potencjalnych kosztów ekonomicznych, które generowane byłyby przez ewentualną mobilizację żołnierzy sprawujących w życiu cywilnym kluczowe dla gospodarki w okresie kryzysu COVID-19 zawody lub funkcje w obszarze systemu infrastruktury krytycznej państwa.

6 kwietnia 2020 r. BMLVS opublikowało szczegółową listę mobilizowanych kompanii i pododdziałów dowodzenia Miliz. Karty mobilizacyjne (Einberufungsbefehl) rozsyłano od 15 kwietnia 2020 r., termin stawiennictwa w pododdziałach przewidziano na 4 maja 2020 r.

Po mobilizacji każdy z pododdziałów przechodził 14 – dniowe szkolenie przygotowawcze, które uznano za niezbędne w kontekście planowanych zadań wsparcia struktur cywilnych. Szkolenie przygotowawcze prowadzone było w oparciu o kadrę jednostek operacyjnych Bundesheer, do których tradycyjnie przypisany jest każdy z batalionów Miliz np. za szkolenie żołnierzy Miliz – Jägerbataillon Tirol odpowiadał Jägerbataillon 24 z Lienz. Dodatkowym wsparciem w przygotowaniu do służby był również uruchomiony 10 kwietnia 2020 r. kurs e-learningowy dla Miliz, na platformie edukacyjnej SITOS Six, działającej w ramach systemu kształcenia na odległość SZ (Fernausbildung Bundesheer), który powstał przy współpracy z Terezjańską Akademią Wojskową (Theresianische Militärakademie, TherMilAk) oraz Akademią Podoficerską Wojsk Lądowych (Heeresunteroffiziersakademie, HUAk). Zajęcia e – learningowe obejmowały różną tematykę np. kurs pierwszej pomocy czy podstawy działań asystencyjnych.

Zadania, które realizować miały pododdziały Miliz obejmowały szeroko pojęte działania z zakresu wsparcia bezpieczeństwa wewnętrznego w trzech podstawowych obszarach:

1. ochrona i nadzór obiektów różnego typu (Objektschutz und Überwachungsaufgaben);
2. nadzór granicy państwowej w celu zapobiegania nielegalnym migracjom, tzw. zadania asystencyjne (sicherheitspolizeilicher Assistenzeinsatz, sihpolAssE);
3. nadzór granicy państwowej w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się pandemii COVID-19.

Mimo pewnych kontrowersji związanych z powołania żołnierzy komponentu terytorialnego i podważaniem celowości ich zastosowania w tak dużej liczbie wobec zmniejszających się potrzeb wynikających z mniejszego zagrożenia epidemiologicznego i uruchamiania gospodarki, do działania skierowano trzynaście kompanii piechoty (razem około 1400 żołnierzy):

2. 2. Jägerkompanie des Jägerbataillons Wien 1 "Hoch- und Deutschmeister" (2. JgKp JgB W1);
3. 1. Jägerkompanie des Jägerbataillons Wien 2 "Maria Theresia" (1. JgKp JgB W2);
4. 2. Kompanie des Jägerbataillons Tirol (2. JgKp JgB T);
5. 3. Kompanie des Jägerbataillons „Erzherzog Rainer” Salzburg (3. JgKp JgB S);
6. Jägerkompanie Deutschlandsberg Steiermark (JgKp Deutschlandsberg);
7. 1. Kompanie des Jägerbataillons Steiermark „Erzherzog Johann” (1. JgKp JgB ST);
8. 1. Kompanie des Jägerbataillons Niederosterreich (1. JgKp JgB NÖ);
9. Jägerkompanie Tulln Niederösterreich (JgKp Tulln);
10. Jägerkompanie Korneuburg Niederösterreich (JgKp Korneuburg);
11. 2. Kompanie des Jägerbataillons Burgenland (2. JgKp JgB B);
12. 1. Kompanie des Jägerbataillons Kärnten (1. JgKp JgB K);
13. 3. Kompanie des Jägerbataillons Vorarlberg (3. JgKp JgB V);
14. 1. Kompanie des Jägerbataillons Oberösterreich (1. JgKp JgB OÖ).

Uroczysta inauguracja przejęcia służby przez Miliz od jednostek wojsk operacyjnych miała miejsce 18 maja 2020 r. w Bolfras – Kaserne w Mistelbach (NÖ), w których min. K. Tanner symbolicznie przekazała obowiązki jednostkom Miliz na ręce mjr. J. Schlesingera, dowódcy Jägerkompanie Korneuburg.

Zgodnie z początkowym założeniem służba pododdziałów terytorialnych trwać miała do końca lipca. Wobec liberalizacji polityki wewnętrznej i ponownego otwarcia granic, zdecydowano się na skrócenie służby części żołnierzy i w pierwszym etapie, 8 czerwca 2020 r. zdemobilizowano sześć kompanii, łącznie około 600 żołnierzy, z których część zadeklarowała gotowość do dalszej służby. Większe redukcje stanów osobowych uznano za niecelowe, tym bardziej że spodziewano się zwiększenia nacisku migracyjnego na granice Austrii, który kryzys COVID-19 odłożył tylko w czasie. Ostateczna rotacja pododdziałów Miliz i zastąpienie ich w działaniach wsparcia przez żołnierzy zawodowych i służby zasadniczej trwała od 20 lipca 2020 r., demobilizacja nastąpiła z dniem 31 lipca 2020 r.

Wnioski

Mobilizacja pododdziałów Miliz i działania w kryzysie COVID-19 pozwala na wysunięcie szeregu wniosków, które mogą stanowić również materiał porównawczy dla działań Wojsk Obrony Terytorialnej.

Działania Miliz obejmowały przede wszystkim zadania wsparcia w obszarze bezpieczeństwa wewnętrznego:

1. ochrona i nadzór obiektów różnego typu np. ochrona placówek dyplomatycznych;
2. nadzór granicy państwowej;
3. wsparcie kontroli na przejściach granicznych.

Należy zauważyć, że żołnierze pododdziałów terytorialnych w realizacji zadań asystencyjnych nie realizowali działań stricte policyjnych, realizując zadania o charakterze pomocniczym np. ochronę obiektów infrastruktury krytycznej i placówek dyplomatycznych, umożliwiając zwolnienie części funkcjonariuszy policji do zadań priorytetowych. Bundesheer konsekwentnie trzyma się zasady, obowiązującej również w pozostałych krajach grupy DACHL, nieużywania żołnierzy w zadaniach, które w opinii społeczeństwa mogą być interpretowane jako opresyjne np. prowadzenie policyjnej służby patrolowej.

Miliz w ograniczonym zakresie prowadziło wsparcie działań służb sanitarnych:

1. wdrażanie wymagań służb sanitarnych podczas kontroli granicznej;
2. wsparcia służb sanitarnych w zarządzaniu kontaktami osób znajdujących się pod nadzorem sanitarnym, tzw. śledzenie kontaktów (Kontaktpersonen – Management).

Miliz nie realizowała zadań związanych z pomocą i opieką socjalną, zadania tego typu realizowały wyspecjalizowane podmioty publiczne. Należy zauważyć, że pododdziały zawodowe Bundesheer krótkotrwale wsparły system dystrybucji żywności i środków medycznych w centrach logistycznych w krytycznym okresie kryzysu (marzec 2020 r.) np. w magazynach koncernu farmaceutycznego STADA, czy też sieci handlowych REWE i SPAR.

Pododdziały Miliz, przed skierowaniem do służby, przeszły specjalistyczne szkolenie przygotowawcze, co umożliwiło efektywną realizacje postawionych zadań. Jednocześnie dążono do optymalnego wykorzystania cywilnych specjalizacji żołnierzy i oficerów.

BMLVS dążył do minimalizacji kosztów ekonomicznych mobilizacji żołnierzy Miliz, co wiązało się z ubytkiem dużej liczby pracowników i kadry z życia gospodarczego, a co za tym idzie pogłębienia negatywnych skutków kryzysu COVID-19 dla gospodarki państwa.

Działania Miliz w kryzysie COVID-19 ostatecznie ugruntowały specjalizację austriackich sił terytorialnych, które przeznaczone zostały do realizacji szeroko pojętych zadań z zakresu ochrony obiektów infrastruktury krytycznej i ochrony ludności w warunkach destabilizacji sytuacji wewnętrznej państwa. Udowodniły również konieczność istnienia komponentu milicyjnego, niezbędnego dla utrzymania potencjału Bundesheer.

Paradoksalnie, ujawniły też relatywną słabość Miliz, która wynikała z efektów nieudanej reformy Bundesheer. Wdrażany program Miliz – Neu pozbawił pododdziały broni ciężkiej, a zmniejszone środki finansowe uczyniły komponent terytorialny tzw. wojskiem drugiej kategorii, co odbiło się negatywnie na poziomie wyszkolenia żołnierzy i pododdziałów, a także na ich wyposażeniu i poborach. Stało się to w dobie COVID-19 przedmiotem publicznej dyskusji z udziałem mobilizowanych żołnierzy i oficerów Miliz (!). Wagę problemu oddały dobrze słowa bryg. Michaela Schaffera, prezesa Federalnego Związku Stowarzyszeń Milicji (Bundesvereinigung der Milizverbände): „W straży pożarnej byłoby nie do pomyślenia, że ​​ludzie nie ćwiczą. Albo że orkiestra, która nigdy razem nie gra, musi dać koncert.” Wskazywano również na ekonomiczne koszty mobilizacji i służby, która odrywała żołnierzy „od własnych zawodów, aby przez trzy tygodnie szkolić się w zakresie kontroli paszportowej i pomiaru gorączki (!). A następnie wysłać na granice, które za jakiś czas będą znowu otwarte.”

Fala krytyki spowodowała natychmiastową reakcję austriackiego resortu obrony, dla Miliz przeznaczono dodatkowe środki finansowe (200 mln €), a także przewidziano modernizację wyposażenia i uzbrojenia np. nowoczesne środki noktowizyjne, systemy łączności i środki transportu. Inwestycje dotyczyć również mają infrastruktury, co ma mieć istotny wpływ na rzeczywiste zdolności Miliz do realizacji wyznaczonych zadań. Paradoksalnie, w czasie wspólnej konferencji min. K. Tanner i inspektora Miliz gen.dyw. E. Hamesedera 9 lipca 2020 r. dotyczącej pakietu modernizacyjnego, jeden z żołnierzy prezentujących nowe uzbrojenie… zemdlał, co prasa interpretowała jako mimowolną ilustrację rzeczywistego stanu Bundesheer.

dr Paweł Makowiec