Zatopienie Iwanowca – rosyjska mentalność przyczyną katastrofy [ANALIZA]

Od dawna większość specjalistów uważało małe okręty rakietowe projektu 1241 typu Mołnia (według NATO typy Tarantul) oraz ich nowsze wersje (w tym projektu 12411) za źle przygotowane na odparcie ataku z powietrza. Sami Rosjanie zresztą temu nie zaprzeczali tym bardziej, że zadaniem tych jednostek miał być atak na wrogie okręty, a nie obrona.

I to właśnie dlatego stworzono na Mołniach, aż trzystrefowy system zwalczania obcych jednostek pływających. Pierwszą strefę stanowiły rakiety woda-woda, najważniejsze uzbrojenie tych okrętów, dla których przenoszenia one w ogóle powstały. Początkowo były to poddźwiękowe pociski P-21 i P-22 o zasięgu 80 km (takie były stosowane na polskich jednostkach projektu 1241). W kolejnych wersjach Mołni to jednak zmieniano i Iwanowiec, a więc okręt projektu 12411, otrzymał rakiety P-270 Moskit. W odróżnieniu od swoich poprzedniczek leciały one już z prędkością 2-3 Mach i na odległość podobno nawet do 240 km.

Drugą warstwę obrony miała zabezpieczać dziobowa armata Ak-176 kalibru 76 mm, o zasięgu efektywnego strzelania 10 km i szybkostrzelności 120 strzałów na minutę. Ostatnią strefę obrony stanowią dwie sześciolufowe armaty AK-630 kalibru 30 mm o zasięgu skutecznym w odniesieniu do celów nawodnych 5 km i szybkostrzelności (przy użyciu obu zestawów) około 8-10 tysięcy strzałów na minutę

Jest to więc potężna siła ognia, która powinna wystarczyć nawet do zatrzymania większych okrętów, a już na pewno niewielkich dronów nawodnych. Jak się okazało na Iwanowcu, takie założenie było błędne i to z kilku powodów.

Brak rozpoznania

Każdy dowódca okrętu powinien działać w oparciu o rozpoznany obraz sytuacji taktycznej. W autonomicznym tworzeniu takiego obrazu pomagają mu systemy obserwacji technicznej, a więc radary i głowice optoelektroniczne. Teoretycznie „Iwanowiec” miał aż trzy stacje radiolokacyjne. Jedna z nich, Pieczora, powinna być włączona przez cały czas, ponieważ jest to radar nawigacyjny, zapewniający bezpieczeństwo pływania. Jego wadą jest to, że jest to „rosyjski radar nawigacyjny”. O problemach z tym związanych przekonali się marynarze polskiej Marynarki Wojennej, gdy otrzymali te stacje radiolokacyjne razem z okrętami projektu 1241. Na ORP Górnik i ORP Hutnik były to radary typu Kiwacz, a na okrętach ORP Metalowiec i ORP Rolnik były to radary typu Pieczora – takie same jakie zastosowano na Iwanowcu.

Ich zobrazowanie i możliwości były tak słabe, że szybko je wymieniono na radary zachodnie BridgeMaster (Racal-Decca), które nie tylko zapewniały lepsze wykrywanie – szczególnie celów małych, ale „umieszczały” całe zobrazowanie na pokładzie mapy elektronicznej i pozwalały na realizację zadań taktycznych – w tym alarmując o kursie kolizyjnym. Rosjanie takiej wymiany na Iwanowcu nie zrobili, godząc się na obraz na ekranie mniej przyjazny dla operatora.

Teoretycznie nie powinno to sprawiać problemu, ponieważ na okręcie w czasie wojny podstawą działania powinny być radary bojowe, a nie nawigacyjne. Iwanowiec miał dwie takie stacje: obserwacyjną Monolit (z anteną pod kopułą zainstalowaną nad mostkiem) i kierowania uzbrojeniem artyleryjskim MR-123 (zainstalowaną na maszcie). Zadaniem pierwszego kompleksu miało być wykrywanie celów powietrznych i nawodnych, a więc to on powinien odpowiadać za „zauważenie” w odpowiednim czasie ukraińskich dronów.

Było to konieczne, ponieważ radar MR-123 nie służy do wykrywania, ale naprowadzania armat, na wcześniej wskazany cel. Z filmu opublikowanego przez Ukraińców widać jednak wyraźnie, że antena tej stacji radiolokacyjnej była nieruchoma. W takim przypadku naprowadzanie armat mogło się odbywać tylko w trybie zapasowym, z wykorzystaniem celownika optycznego Kołonka (wyniesionego tuż za masztem), a to nie zapewnia odpowiedniej celności.

Jest więc bardzo prawdopodobne, że Rosjanie „beztrosko” pływali sobie koło Krymu nie włączając radarów bojowych, a jedynie korzystając z bardzo prymitywnego radaru nawigacyjnego Pieczora. Kiedy więc już zorientowano się, że drony atakują, nie było czasu na włączenie stacji bojowych. Co więcej najprawdopodobniej nie były włączone również systemy artyleryjskie, a operator Kołonki nie znajdował się na swoim stanowisku.

Co strzelało do ukraińskich dronów?

Rosjanie należą do tych nacji, które wartość okrętów oceniają po ilości luf i rakiet, jakie znajdują się na ich pokładzie. „Iwanowiec” był więc klasyfikowany jako jednostka bardzo niebezpieczna dla przeciwnika i atak dronów nawodnych nie powinien być dla niego żadnym problemem. Tym bardziej, że jednostka ta w odniesieniu do zagrożeń nawodnych wcale nie musiała używać uzbrojenia.

Należy bowiem pamiętać, że kutry projektu 12411 są wyposażone w układ napędowy CODAG (COmbined Diesel And Gas), z dwiema turbinami gazowymi M-70 (o mocy 12 000 KM każda) i dwoma silnikami wysokoprężnymi M510 (o mocy 4000 KM każdy). Pozwala to na poruszanie się z prędkością maksymalną przekraczającą nawet deklarowane 42 węzły (co niejednokrotnie udowodniły polskie okręty projektu 1241). Ukraińskie drony typu MAGURA V5 według oficjalnych danych mają podobną prędkość maksymalną, stąd ostrzeżona Tarantula powinna bez problemu uciec z miejsca ataku po prostu przyśpieszając.

Problem polega na tym, że Iwanowiec najprawdopodobniej nie został „ostrzeżony” przez radary, a ponadto Ukraińcy zorganizowali uderzenie z wielu kierunków, osaczając rosyjski okręt. Oczywiście obraz w podczerwieni z dronów pokazywał nagrzane otwory wylotowe z turbin, co oznacza że zostały one uruchomione, jednak pochylenie przy manewrach wskazuje, że Rosjanie nie zdążyli osiągnąć prędkości maksymalnej. Tym bardziej, że chwilę później jeden z dronów uderzył w rufę, prawdopodobnie unieruchamiając okręt.

Pozostawała więc obrona aktywna z wykorzystaniem artylerii, jednak zatonięcie okrętu świadczy, że była ona nieskuteczna. Przede wszystkim nie korzystano z armaty AK-176. Tymczasem w momencie zagrożenia okręt powinien strzelać ze wszystkiego, co jest dostępne. Nie było to spowodowane nie obsadzeniem Kołonki, ponieważ w wieżyczce armaty AK-176 znajduje własny celownik. I on pozwala na samodzielne prowadzenie ognia.

Zdjęcie z piątego drona, który uderzył w lewą burtę już nieruchomego okrętu pokazuje jednak wyraźnie, że lufa nieruchomej armaty AK-176 jest skierowana do dziobu. Atak był prowadzony od rufy i burt, tak więc nawet po wyłączeniu zasilania, wieża powinna być odwrócona. Nie była, co oznacza, że Rosjanie w ogóle nie użyli swojej „głównej artylerii”.

Nieskutecznie wykorzystywano również armaty AK-630. Jest to system artyleryjski, który w strefie rufowej, przy użyciu obu działek, jest w stanie strzelać z szybkostrzelnością do 10 tysięcy strzałów na minutę. Było to możliwe, ponieważ stanowisko operatora Kołonki znajdowało się za masztem, a więc z pełną obserwacją strefy rufowej. Nieliczne rozbryzgi wody od pocisków pokazują, że armaty AK-630 były wykorzystywane nie w pełnym zakresie i nie od razu.

Ile dronów uderzyło w „Iwanowca”?

Pierwszy dron (Nr 1) który uderzył w „Iwanowca” nie był prawdopodobnie w ogóle ostrzeliwany, a Rosjanie bronili się przed nim tylko zmieniając prędkość oraz kurs. Było to jednak nieskuteczne i ostatecznie nastąpiło uderzenie w rufę. Później Rosjanie już się kompletnie pogubili. Widać to na filmie opublikowanym przez Ukraińców. Składał się on z nagrań zarejestrowanych z pięciu dronów. Pierwsze było z bezzałogowca Nr 1, który nieostrzeliwany, jako pierwszy dogonił „Iwanowca” i uderzył w wylot prawej turbiny na pawęży (film oczywiście się urwał).

Drugie nagranie pochodziło z drona Nr 3, który atakował okręt od lewej burty od strefy rufowej. Zarejestrował on wybuch pierwszego bezzałogowca (Nr 1), a później drugiego (Nr 2), którego nagrania Ukraińcy nie udostępnili. Dron Nr 2 mógł więc uderzyć w prawą burtę „Iwanowca”, albo też eksplodować trafiony przez Rosjan (nie ma nagrań prawej burty okrętu po tej eksplozji). Ten drugi przypadek jest jednak mało prawdopodobny, ponieważ dokładnie w tym samym czasie ostrzeliwany był również bezzałogowiec nagrywający całą sekwencję (Nr 3).

Taki wniosek wynika z faktu, że armata AK-176 byłą „niema”, a dwie armaty AK-630 kierowane z jednej Kołonki nie mogą ostrzeliwać jednocześnie dwóch celów w różnych sektorach. Ukraińcy doskonale o tym wiedzieli i tak poprowadzili atak, by jeden z dronów (Nr 2) doszedł do okrętu, kiedy inny był ostrzeliwany (Nr 3). Chwilę po wybuchu ostrzał ten zresztą się skończył i dron nagrywający całą scenę (Nr 3) doszedł do „Iwanowca” uderzając tym razem w lewy wylot turbiny gazowej.

Otwór ten był już jednak chłodniejszy i znajdował się wyżej, co oznacza, że turbiny już nie działały, a okręt zwolnił lub nawet się zatrzymał (przy dużej prędkości na turbinach, rufa na Mołniach głęboko się zanurza, co było widać przy pierwszym ataku). Czwarte uderzenie (Nr 4) w lewą burtę nie zostało zarejestrowane, ale wiadomo że ono nastąpiło. Film z piątego drona pokazywał bowiem wyraźnie duży otwór tuż pod lewoburtowymi wyrzutniami rakietowymi.

I tu widać po raz kolejny, że atak Ukraińców był dokładnie przemyślany. Najpierw więc uderzyli w napęd, by zastopować Iwanowca (Nr 1 i Nr 3), a później trafiali w burtę (Nr 2, 4, 5 i 6) w takim miejscu, by wywołać eksplozję rakiet „Moskit” w wyrzutniach. Jak się jednak okazało, ani pierwsze uderzenie w prawą burtę (Nr 2), ani pierwsze w lewą (Nr 4) nie wywołał pożądanej eksplozji. Sprawę załatwił więc szósty dron, który jednak tak został pokierowany, by uderzyć w wyrwę wywołaną czwartym (i być może piątym) dronem.

„Szósty”, ponieważ z końcówki filmu wynika wyraźnie, że Ukraińcy próbowali atakować już uszkodzoną, lewą burtę okrętu piątą łodzią (Nr 5) – idącą od strony dziobu, która jeszcze była ostrzeliwana przez Rosjan. Być może ona również wybuchła doprowadzając ostatecznie do wyłączenia systemów uzbrojenia na Iwanowcu. W ten sposób szósty dron już bez problemu podpłynął do okrętu.

Takie, niezakłócone, mierzone uderzenie doprowadziło wreszcie do wybuchu Moskitów. Co ciekawe wielka eksplozja została zarejestrowana przez co najmniej dwa kolejne, ukraińskie drony Nr 7 i Nr 8 (które znajdowały się dwóch różnych odległościach). Oznacza to, że Ukraińcy do ataku na jeden rosyjski okręt wysłali rój dronów składający się co najmniej z ośmiu bezzałogowych łodzi.

Prawdopodobnie sześć z nich trafiło, co w końcu doprowadziło do zatonięcia okrętu. Ostatnia sekwencja ukraińskiego filmu pokazuje już tylko unoszący się wysoko nad wodą dziób Iwanowca, w którym prawdopodobnie zrobiła się poduszka powietrzna (pozostał on nietknięty w czasie ataku). Niestety jest bardzo prawdopodobne, że znajdowali się tam ludzie. W tamtym rejonie okrętu znajduje się bowiem pomieszczenie RTS-u, gdzie w alarmie bojowym pracują operatorzy obu radarów bojowych i systemu walki elektronicznej. Do pomieszczenia tego schodzi się przez właz w pokładzie, zamykany w czasie alarmu bojowego.

Ukraińcy przyznali się, że do ataku na rosyjski okręt użyli dronów MAGURA V5. Są to stosunkowo małe jednostki, o długości 5,5 m i wadze mniejszej niż 1000 kg. Z jednej strony utrudnia to ich wykrycie (tym bardziej, że w budowie kadłuba zastosowano technologie stealth), ale jednocześnie nie pozwalało na zabranie dużej ilości ładunku wybuchowego. Ładunek użyteczny na MAGURA-ch może mieć wagę do 320 kg, jednak trzeba również zabrać odpowiedni zapas paliwa.

Był on potrzebny, ponieważ pułapka zastawiona na Iwanowca została zorganizowana w okolicach jeziora Donuzław na zachodnim Krymie, czyli ponad 250 km od wybrzeża kontynentalnej Ukrainy. Ładunek wybuchowy musiał więc być mniejszy i to tłumaczy, dlaczego do zatopienia małego okrętu wyładowanego rakietami o wyporności zaledwie 440 ton, potrzeba było uderzeń aż sześciu dronów.

Dlaczego Iwanowiec się nie obronił?

Nagrania ujawnione przez Ukraińców nie tłumaczą wszystkiego, co doprowadziło do zatopienia Iwanowca. W oparciu jednak o wcześniejsze ataki ukraińskich dronów, można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że:

• załogi rosyjskich okrętów lekceważą zagrożenie, są najprawdopodobniej zdemoralizowane i działają na morzu bez odpowiedniej gotowości do działań;
• radary zainstalowane na rosyjskich okrętach mają trudności z wykrywaniem niewielkich celów (zbudowanych w technologii stealth) – w tym obiektów nawodnych;
• rosyjskie systemy walki elektronicznej na okrętach są nieprzydatne w odniesieniu do współczesnych zagrożeń (system WRE na Iwanowcu nie był prawdopodobnie w ogóle użyty);
• rosyjskie okręty są generalnie jednorazowego użytku i po wykonaniu zadania (wystrzeleniu rakiet) w normalnym konflikcie zbrojnym mają małą szansę na powrót do bazy;
• baza morska w Sewastopolu przestała pełnić swoją rolę przy permanentnym zagrożeniu ze strony ukraińskich rakiet i dronów;
• Flota Czarnomorska nie ma obecnie znaczenia w toczącej się wojnie z Ukrainą ograniczając się do zadań transportowych i wystrzeliwania rakiet manewrujących – jeżeli zostaną dostarczone przez rosyjski przemysł.

Do tego należy dołożyć bardziej generalne wnioski:

• skuteczność systemów artyleryjskich nie zależy od ilości wystrzelonych pocisków, ale od skuteczności systemów rozpoznania i naprowadzania oraz tego czy amunicja jest programowalna;
• atak dronów w roju stał się standardem, dlatego jednostki z jednym kanałem kierowania ogniem (zwalczającym tylko jeden cel jednocześnie) nie mają dużych szans na skuteczną obronę;
• drony nawodne są bardzo niebezpiecznym środkiem walki, o ile są użyte w odpowiedni sposób i masowo. Na tego rodzaju ataki powinni być więc przygotowani nie tylko Rosjanie na Morzu Czarnym, ale również np. siły koalicyjne na Morzu Czerwonym (zagrożone ze strony Iranu) i polska Marynarka Wojenna na Bałtyku (zagrożenie ze strony Obwodu Królewieckiego).