Ukraiński bóg wojny – stan obecny i przyszłość artylerii SZ Ukrainy

W połowie lat 90-tych XX wieku liczba armat, haubic, moździerzy i wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych będących na uzbrojeniu Ukrainy była imponująca. Jednostki wojsk lądowych miały wówczas na stanie 2490 armat i haubic, 601 moździerzy i 636 wyrzutni rakietowych kalibru 100 mm i więcej. Spośród artylerii lufowej Ukraina dysponowała:

• 644 samobieżnymi haubicami 122 mm 2S1 Goździk;
• 501 samobieżnymi haubicami 152 mm 2S3 Akacja;
• 406 holowanymi haubicami 122 mm D-30;
• 289 holowanymi armatami 152 mm 2A36 Hiacynt-B;
• 224 holowanymi haubicoarmatami 152 mm D-20;
• 186 holowanymi haubicami 152 mm 2A65 Msta-B;
• 99 samobieżnymi armatami 203 mm 2S7 Pion;
• 64 samobieżnymi haubicami 120 mm 2S9 Nona-S;
• 40 samobieżnymi haubicami 152 mm 2S19 Msta-S;
• 24 samobieżnymi armatami 152 mm 2S5 Hiacynt-S;
• 8 holowanymi haubicoarmatami 152 mm MŁ-20;
• 3 holowanymi haubicami 122mm M-30;
• 2 holowanymi haubicami 120 mm 2B16 Nona-K.

Jak widać z powyższego zestawienia, aż 1372 jednostek artylerii lufowej było samobieżnych (czyli 55 %), a pozostałe 1118 holowane (45 %). Ukraińska artylerii była wówczas nowoczesna, zgodna ze standardami artylerii na koniec istnienia ZSRR.

Spośród dużych moździerzy praktycznie wszystkie były kalibru 120 mm. Były to 347 moździerze 2S12 Sani i 252 starsze moździerze PM-38 (oznaczane również jako wzór 38). Tylko dwa pojedyncze moździerze M-160 były większego 160 mm kalibru. Pododdziały zmechanizowane dodatkowo dysponowały dużą liczbą lekkich moździerzy kalibru 82 mm.

Natomiast artyleria rakietowa składała się z:

• 373 wyrzutni 122 mm BM-21 Grad;
• 139 wyrzutni 220 mm 9P140 Uragan;
• 95 wyrzutni 300 mm 9A52 Smiercz;
• 24 wyrzutni 122 mm 9P138 Grad-1;
• oraz 5 starych wyrzutni 130 mm BM-13.

Powyższe liczby zawierają już uzbrojenie 301. Brygady Artylerii przekazanej z dniem 31.12.1992 roku Siłom Zbrojnym Ukrainy ze składu Floty Czarnomorskiej. W 1997 roku w wyniku podziału tej floty pomiędzy Rosję i Ukrainę, tej drugiej przypadło jeszcze trochę środków artyleryjskich. Były to między innymi 12 samobieżnych haubic 2S9 Nona i 36 holowanych haubic D-30.

Armia ukraińska stopniowo zmniejszała swoją liczebność i redukowała struktury organizacyjne. Posiadanie potężnego arsenału artyleryjskiego pozwalało dowództwu swobodnie reorganizować jednostki i wyposażać je w najbardziej przydatne wzory sprzętu wojskowego. Trudno jednak dokładnie określić w jakim stanie technicznym były wówczas posiadane przez Ukrainę systemy artyleryjskie. Przejęte zostały z radzieckich jednostek wojskowych należących do drugorzutowych okręgów wojskowych, czyli Przykarpackiego, Odeskiego i Kijowskiego. Stąd należy przyjąć, iż były stosunkowo w dobrej kondycji. Niestety kolejne lata eksploatacji i potężne braki w finansowaniu ukraińskiej armii doprowadziły do stopniowego wycofywania najstarszych egzemplarzy. Ukraina stała się znaczącym eksporterem poradzieckiego uzbrojenia pochodzącego z własnych magazynów. Eksport ten dotyczył również systemów artyleryjskich. Jeszcze przed rosyjską agresją na Krym, Ukraina eksportowała na przykład:

• haubice 2S1 do Sudanu (11 w 2012 roku), Azerbejdżanu (7 w 2010 roku, 29 w 2009 roku, 18 w 2008 roku), Konga (12 w 2010 roku, 6 w 2000 roku), USA (1 w 2001 roku);
• haubice 2S3 do Azerbejdżanu (10 w 2010 roku, 6 w 2009 roku), Konga (12 w 2010 roku), Gruzji (6 w 2005 roku, 6 w 2004 roku), USA (3 w 2000 roku);
• armaty 2A36 do Turkmenistanu (6 w 2012 roku);
• armaty 2S7 do Gruzji (2 w 2007 roku);
• haubice D-30 do Konga (36 w 2010 roku), Azerbejdżanu (55 w 2007 roku);
• haubice 2S9 do Chin (3 w 2000 roku);
• moździerze PM-38 do Azerbejdżanu (13 w 2006 roku, 72 w 2005 roku);
• wyrzutnie BM-21 do Konga (12 w 2010 roku), USA (4 w 2010 roku), Kenii (6 w 2008 roku), Izraela (1 w 2008 roku), Kenii (5 w 2007 roku), Północnej Macedonii (6 w 2001 roku);
• wyrzutnie 9A52 do Azerbejdżanu (11 w 2005 roku, 1 w 2004 roku).

Przy tak ogromnej liczbie egzemplarzy ukraińskiej artylerii wielkość tego eksportu nie stanowiła istotnego uszczerbku w potencjale bojowym. W pierwszych latach XXI wieku ewidencyjnie w jednostkach wojskowych i składnicach było nadal 2360 sztuk artylerii, 437 sztuk moździerzy i 554 sztuk artyleryjskich wyrzutni rakietowych. Ukraina dysponowała wtedy:

• 600 samobieżnymi haubicami 122 mm 2S1 Goździk;
• 463 samobieżnymi haubicami 152 mm 2S3 Akacja;
• 369 holowanymi haubicami 122 mm D-30;
• 287 holowanymi armatami 152 mm 2A36 Hiacynt-B;
• 215 holowanymi haubicoarmatami 152 mm D-20;
• 185 holowanymi haubicami 152 mm 2A65 Msta-B;
• 99 samobieżnymi armatami 203 mm 2S7 Pion;
• 67 samobieżnymi haubicami 120 mm 2S9 Nona-S;
• 40 samobieżnymi haubicami 152 mm 2S19 Msta-S;
• 24 samobieżnymi armatami 152 mm 2S5 Hiacynt-S;
• 7 holowanymi haubicoarmatami 152 mm MŁ-20;
• 2 holowanymi haubicami 122mm M-30;
• 2 holowanymi haubicami 120 mm 2B16 Nona-K.

 Park moździerzy składał się z:

• 318 moździerzy 120 mm 2S12 Sani (2B11);
• 119 moździerzy 120 mm PM-38 (wzór 38).

Natomiast artyleria rakietowa liczyła:

• 315 wyrzutni 122 mm BM-21 Grad;
• 137 wyrzutni 220 mm 9P140 Uragan;
• 80 wyrzutni 300 mm 9A52 Smiercz;
• 20 wyrzutni 122 mm 9P138 Grad-1;
• 2 wyrzutnie 130 mm BM-13.

Duża cześć z powyższego sprzętu wojskowego była przechowywana w składnicach i bazach. Wiadomo, iż sprzęt wojskowy szczególnie ten pozbawiony prawidłowej konserwacji i obsługi oraz przechowywany w złych warunkach ulega szybkiej degradacji. Trudno jednoznacznie ocenić na ile ukraińska armia w latach poprzedzających wydarzenia z 2014 roku przykładała znaczenie do mobilizacyjnych rezerw przechowywanych w składach. W następnych latach działania zbrojne w zbuntowanych Obwodach Donieckim i Ługańskim spowodowały duże ukraińskie straty zarówno ludzkie jak i sprzętu wojskowego. Zniszczone i ciężko uszkodzone haubice i moździerze systematycznie były wycofywane ze stanu ewidencyjnego. Te mniej uszkodzone trafiały do krajowego przemysłu zbrojeniowego celem remontu. Ukraina praktycznie do dzisiaj nie kupuje nowych i nowoczesnych egzemplarzy artylerii na zachodzie, ani nie produkuje seryjnie nowych wzorów w kraju. Ukraiński przemysł proponuje nowe rozwiązania oraz modernizacje istniejących, ale przeważnie nie trafiają one do masowej produkcji. Dotyczy to również artylerii. Niestety stan ukraińskiego sprzętu artyleryjskiego nie jest chyba obecnie najlepszy. Oczywiście władze wojskowe do tego nie przyznają się, ale mogą o tym świadczyć interwencyjne zakupy poradzieckiego uzbrojenia za granicą. W 2018 roku w Czachach zakupiono 40 używanych haubic 2S1 Goździk, a w 2019 roku jeszcze 16 kolejnych haubic tego typu.

Siły Zbrojne Ukrainy, a przede wszystkim jej jednostki przeznaczone do walki lądowej, przygotowują się obecnie do dwóch typów działań zbrojnych. Jednym jest pełnowymiarowa wojna z agresorem, a drugim przewlekłe walki pozycyjne prowadzone na terenach, które próbują oderwać się od Ukrainy. W obu typach działań artyleria odgrywa co prawda inną rolę, ale zawsze bardzo istotną. Dlatego jednostki artyleryjskie występują na różnych szczeblach organizacji wojsk ukraińskich. Bezpośrednio Dowództwu Wojsk Lądowych podporządkowane są cztery brygady i jeden pułk. Są to:

• 19. Brygada Rakietowa „Święta Barbara” (JW nr A4239) w miejscowości Chmielnicki;
• 43. Samodzielna Brygada Artylerii im. hetmana Tarasa Trjasiła (JW nr А3085) w miejscowości Diwyczky (składająca się z m. in. z 3 dywizjonów artylerii 2S7);
• 27. Brygada Artylerii Rakietowej im. atamana Piotra Kalnyszewskiego (JW nr A1476) w miejscowości Sumy (składająca się m. in. z 3 dywizjonów wyrzutni rakietowych 9P140);
• 107. Brygada Artylerii Rakietowej (JW nr A1546) w miejscowości Krzemieńczuk (składająca się z 4 dywizjonów wyrzutni rakietowych 9A52);
• 15. Kijowski Pułk Artylerii Rakietowej (JW nr A1108) w miejscowości Drohobycz (z dywizjonem artylerii rakietowej 9A52).

19. Brygada Rakietowa jest jednostką uzbrojoną w poradzieckie wyrzutnie rakiet taktycznych Toczka-U. Ocenia się, iż Ukraina nadal dysponuje około 90 wyrzutniami i bliżej nieokreśloną liczbą rakiet. Jest to ogromny potencjał uderzeniowy. Dla porównania Polska jeszcze w czasach Układu Warszawskiego zakupiła tylko cztery takie wyrzutnie i zostały one u nas już dawno wycofane ze służby. Prawdopodobnie z tych 90 wyrzutni w 19. Brygadzie na co dzień eksploatuje się tylko 12 wyrzutni, a reszta stanowi zapas mobilizacyjny. Również w tym przypadku trudno określić, ile z tych wyrzutni nadaje się nadal do bojowego wykorzystania.

Podstawowe siły Wojsk Lądowych Ukrainy zorganizowane są w cztery Dowództwa Operacyjne. Oprócz podporządkowanych im brygad pancernych, zmechanizowanych, piechoty zmotoryzowanej, pułków rakiet przeciwlotniczych, łączności, operacyjnego zabezpieczenia, remontowo-naprawczych każde z dowództw dysponuje swoją brygadą artylerii o rozbudowanej strukturze. Są to:

26. Brygada Artylerii im. generała brygady Romana Daszkiewicza (JW nr A3091) w miejscowości Berdyczów, podległa Dowództwu Operacyjnemu "Północ" i składająca się m. in. z:

• dywizjonu artylerii 2A36;
• dywizjonu artylerii 2A65;
• dwóch dywizjonów artylerii 2S19;
• dywizjonu artylerii 2S5;
• dywizjonu artylerii D-20;
• dywizjonu przeciwpancernego z wyrzutniami 9P149 Szturm-S (na podwoziu gąsienicowym MT-LB).

40. Samodzielna Brygada Artylerii im. wielkiego kniazia Witolda (JW nr А2227) w miejscowości Pierwomajsk, podległa Dowództwu Operacyjnemu "Południe" i składająca się m. in. z:

• dwóch dywizjonów artylerii 2A36;
• dwóch dywizjonów artylerii 2A65;
• dywizjonu przeciwpancernego z baterią wyrzutni 9P149 Szturm-S i armatami przeciwpancernymi MT-12 Rapira.

44. Samodzielna Brygada Artylerii im. hetmana Daniła Apostoła (JW nr А3215) w miejscowości Ternopol, podległa Dowództwu Operacyjnemu "Zachód" i składająca się m. in. z:

• dwóch dywizjonów artylerii 2A36;
• trzech dywizjonów artylerii 2A65;
• dywizjonu przeciwpancernego z baterią wyrzutni 9P149 Szturm-S i armatami przeciwpancernymi MT-12 Rapira.

55. Samodzielna Brygada Artylerii „Sicz Zaporoska” (JW nr A1978) w miejscowości Zaporoże, podległa Dowództwu Operacyjnemu "Wschód" i składająca się m. in. z:

• dwóch dywizjonów artylerii 2A36;
• dwóch dywizjonów artylerii 2A65.

Cztery brygady podległe poszczególnym Dowództwom Operacyjnym mają najbardziej rozbudowaną strukturę organizacyjną, są bardzo silnie uzbrojone i liczą po około 1800-1900 żołnierzy. Brygady i pułk centralnego podporządkowania stanową odwód strategiczny i w czasie pokoju są mniej ukompletowane. 43. Brygada Artylerii liczy około 1700 żołnierzy. Brygady artylerii rakietowej ze względu na mniej liczne obsługi wyrzutni są mniejsze i liczą około 1400 żołnierzy w przypadku 27. Brygady oraz około 800 żołnierzy w przypadku 107. Brygady. 15. Pułk Artylerii Rakietowej jest mniejszą skadrowaną jednostką i w czasie pokoju ma tylko około 500 żołnierzy.

Ukraina dysponuje również jednostkami artylerii poza Wojskami Lądowymi. W składzie Marynarki Wojennej istnieje Dowództwo Piechoty Morskiej (JW nr A2022) w miejscowości Mikołajów. Podlegają mu dwie podstawowe jednostki, czyli 35. i 36. Samodzielna Brygada Piechoty Morskiej. Oprócz nich dowództwo to dysponuje:

• 406. Samodzielną Brygadą Artylerii im. generała brygady Olieksija Ałamazowa (JW nr A 2062) w miejscowości Mikołajów;
• 32. Pułkiem Artylerii Rakietowej w miejscowości Ałtestowe.

Pułk wyposażony jest w wyrzutnie rakietowe 220 mm 9P140 Uragan, natomiast brygada ma bardziej skomplikowaną strukturę. Jej podstawowym uzbrojeniem są 152 mm holowane armaty 2A36 i haubicoarmaty D-20. Obecnie na jej uzbrojenie wchodzą pierwsze zestawy wyrzutni rakiet przeciwokrętowych Neptun. Jeden z dywizjonów tej brygady ma już je na stanie. Pierwsza baterię bojowo-szkolną przekazano do 65. Samodzielnego Dywizjonu Rakiet Nadbrzeżnych (JW nr A 3687) w miejscowości Daczne w dniu 15.03.2021 roku. W czasie uroczystej defilady wojskowej w dniu 24.08.2021 roku z okazji 30-lecia proklamowania niepodległości przez Ukrainę pokazano seryjne wyrzutnie, wozy transportowo-załadowcze, ruchome nadbrzeżne stacje radiolokacyjne wykrywania celów i stanowiska dowodzenia.

Również Dowództwu Wojsk Desantowo-Szturmowych (JW nr A 3771) w Żytomierzu podlega 148. Samodzielny Dywizjon Samobieżnych Haubic (JW nr A 3316) stacjonujący w tej samej miejscowości co dowództwo. Stanowi on odwód tego rodzaju ukraińskich wojsk.

Niższym szczeblem organizacyjnym, na którym występują pododdziały artylerii są samodzielne brygady. Obecnie Ukraina dysponuje:

• 2 brygadami pancernymi;
• 9 brygadami zmechanizowanymi;
• 4 brygadami piechoty zmotoryzowanej;
• 2 górskimi brygadami szturmowymi;
• 1 brygadą powietrzno-desantową;
• 3 brygadami desantowo-szturmowymi;
• 1 brygadą aeromobilną;
• 2 brygadami piechoty morskiej.

W brygadach pancernych etatowo są dwa dywizjony artylerii i jeden dywizjon artylerii rakietowej. Brygady zmechanizowane, brygady piechoty zmotoryzowanej i górskie brygady szturmowe mają podobną artylerię wzmocnioną o dywizjon przeciwpancerny (którego nie ma w brygadzie pancernej). Artyleria występuje również w brygadach wojsk desantowo-szturmowych i piechoty morskiej. Posiadają dywizjony artylerii zarówno lufowej jak i rakietowej. Dodatkowo mają większe nasycenie moździerzami. Wynika to z charakteru działań tych brygad oraz mniejszej masy moździerzy od haubic czy armat. Mniejsza masa połączona z mniejszymi wymiarami ułatwia transport i przemieszczanie moździerzy. Jest to niezmiernie ważne w jednostkach, które przynajmniej w założeniach są „lżejsze” i bardziej manewrowe od brygad wojsk lądowych.

Obecnie liczbę wszystkich systemów artyleryjskich na Ukrainie można szacować na około 1950 armat i haubic, 500 moździerzy i 500 wieloprowadnicowych wyrzutni pocisków rakietowych. Nadal jest to ogromna spuścizna po armii radzieckiej. Bardzo trudno jest oszacować jaka część tego sprzętu jest zdatna do użycia i sprawna technicznie. Wieloszczeblowa organizacja artylerii zarówno w wojskach lądowych jak i w wojskach desantowo-szturmowych oraz piechocie morskiej pokazuje, iż Ukraina nadal przykłada wielkie znaczenie do tego uzbrojenia. Dla porównania w Polsce najwyższym szczeblem jest pułk artylerii występujący w dywizji zmechanizowanej (kawalerii pancernej). Można go porównać do ukraińskiej brygady artylerii wchodzącej w skład dowództwa operacyjnego. Przy czym nasz pułk jest mniejszy. Co prawda polskie dywizjony obecnie liczą po 24 sztuki podstawowego uzbrojenia (trzy baterie po osiem sztuk) i są liczniejsze od ukraińskich liczących przeważnie po 18 sztuk (trzy baterie po sześć sztuk), ale jest ich mniej niż na Ukrainie. Dodatkowo w Polsce nie ma jednostek artyleryjskich szczebla centralnego, mogących stanowić odwód centralny. W polskich brygadach pancernych i zmechanizowanych jest tylko po jednym dywizjonie artylerii. Na tym szczeblu nie ma u nas rakietowych wyrzutni artyleryjskich (są na szczeblu dywizji).

Cała Ukraińska armia liczy obecnie około 100 dywizjonów artylerii. Nawet gdy są one w pełni ukompletowane to w składnicach znajduje się co najmniej 1000 jednostek sprzętu artyleryjskiego. Zapewne stanowią one zapasy przeznaczone do uzupełniania ewentualnych strat bojowych oraz bazę mobilizacyjną dla nowo formowanych na czas wojny jednostek. Ukraina ma skadrowany Korpus Rezerwowy, ale bardzo mało o nim wiadomo. Prawdopodobnie składa się on z mobilizowanych trzech brygad pancernych, dwóch brygad zmechanizowanych, dwóch brygad piechoty oraz dwóch brygad artylerii. Dodatkowa artyleria potrzebna będzie również do mobilizacyjnego rozwinięcia dwóch dodatkowych brygad desantowo-szturmowych i jednej aeromobilnej. Jeśli wojenna struktura tych wszystkich brygad jest zbliżona do struktur analogicznych brygad istniejących w czasie pokoju to w swoim składzie będą miały kolejnych około 30 dywizjonów artylerii.

Potężna artyleria Sił Zbrojnych Ukrainy jest jednym z ważniejszych elementów obrony tego niepodległego państwa. Niestety artyleria ta jest coraz starsza i będzie wymagała coraz większych środków finansowych na jej konserwację, remonty i utrzymanie. Jeszcze więcej będzie kosztowała jej wymiana na nowe i nowoczesne wzory już zachodniej lub krajowej produkcji. Istotnemu wzmocnieniu wymagają również systemy rozpoznania, dowodzenia i łączności. Większość systemów dowodzenia artylerią opiera się jeszcze na radzieckich pojazdach, których wyposażenia ma już bardzo dużo lat i jest przestarzałe. Oczywiście aby skutecznie działać na współczesnym polu walki w pierwszej kolejności muszą one zostać wymienione. Niezbędne jest również wprowadzenie na szerszą skalę amunicji inteligentnej. To również stanowi poważny problem, ponieważ ze względu na używane kalibry wymaga albo systematycznego opracowywania jej w kraju lub zakupu na poradzieckim rynku.

Innym rozwiązaniem jest przejście np. z kalibru 152 mm na 155 mm i zakup takiej amunicji razem z armatami czy haubicami. Ze względu na liczbę ukraińskich jednostek, a co za tym idzie wspomnianą liczbę systemów artyleryjskich ich wymiana w stosunku jeden do jeden pochłonęłaby astronomiczne kwoty. Widać to choćby po Wojsku Polskim, które systematycznie wymienia swoją artylerię, ale ze względu na koszty jest to proces bardzo powolny. Z tego względu Ukraina już niedługo stanie przed pilną potrzebą wyboru drogi jaką pójdzie w tej dziedzinie. Jest tu oczywiście pole do współpracy z polskim przemysłem obronnym. Możemy Ukrainie zaproponować zarówno systemy artyleryjskie jak Krab, Rak, Kryl czy systemy dowodzenia jak Topaz. Niestety dotychczasowe efekty polskich starań eksportowych na tamtejszy rynek nie są imponujące ani zadawalające. Nie powoduje to oczywiście, że powinniśmy zaprzestać proponować swojego uzbrojenia Ukrainie. Wręcz odwrotnie. Należałoby zdecydowanie zwiększyć naszą promocję i marketing na Ukrainie, może nawet połączoną z ofertą kredytów eksportowych.