Od Migów do patrolowych Bryz. 30 lat gdyńskich skrzydeł [RAPORT]

W połowie lat 80-tych XX wieku kryzys sprzętowy polskiego lotnictwa wojskowego najgłębiej dotknął lotnictwo morskie. O ile w tamtych latach Wojska Lotnicze otrzymały ponad 100 samolotów myśliwsko-bombowych Su‑22 i zaczęły przygotowywać się do wprowadzania maszyn nowej generacji MiG‑29, a Wojska Obrony Powietrznej Kraju 72 samoloty myśliwskie MiG‑21bis, to w lotnictwie morskim panował zastój. Pod koniec 1986 roku Szefostwu Lotnictwa MW (będącego częścią Dowództwa MW) podlegały następujące jednostki:

• 7.Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego MW w Siemirowicach z 39 samolotami myśliwsko-szturmowymi Lim‑6bis, 7 szkolno-bojowymi SBLim‑2, 3 szkolno-treningowymi TS‑11 Iskra oraz 1 transportowym An‑2;
• 15.  Eskadra Lotnictwa Rozpoznawczego MW w Siemirowicach z 9 samolotami rozpoznawczymi SBLim‑2A i 2 samolotami SBLim‑2, 2 szkolno-treningowymi TS‑11 oraz 1 transportowym An‑2;
• 16.  Pułk Lotnictwa Specjalnego MW w Darłowie z 11 śmigłowcami ZOP Mi‑14PŁ, 4 ratowniczymi Mi‑14PS, 6 samolotami An‑2 i 9 śmigłowcami ratowniczymi Mi‑2RM;
• 18.  Eskadra Lotnictwa Łącznikowego MW w Gdyni Babich Dołach z 2 samolotami szkolno-treningowymi TS‑11, 5 samolotami An‑2, 7 śmigłowcami ratowniczymi Mi‑2RM, 1 śmigłowcem dowodzenia Mi‑2D oraz 2 transportowymi Mi‑2T.

Ówczesne lotnictwo morskie było rozbudowane organizacyjnie (2 pułki i 2 eskadry) i sprzętowo, lecz większość statków powietrznych była już mocno przestarzałych. Nowe i stosunkowo nowoczesne były wtedy praktycznie tylko śmigłowce Mi‑14. Już w czerwcu 1983 roku ówczesny dowódca Zjednoczonych Sił Zbrojnych Państw Stron Układu Warszawskiego rekomendował, aby polskie lotnictwo morskie do końca 1985 roku zakupiło dla 7. Pułku – 20 samolotów myśliwsko-bombowych Su‑22M4, a w latach 1986-1990 kolejnych 16 tego typu (tak by w pełni ukompletować 36‑samolotowy pułk) oraz dla 15. Eskadry – 10 samolotów myśliwsko-rozpoznawczych Su‑22M4R (oznaczenie z 1983 roku). Sytuacja gospodarcza Polski tamtych lat i pozyskanie ponad 100 samolotów Su‑22 dla Wojsk Lotniczych przekreśliły realność tych rekomendacji. W tej sytuacji szef Sztabu Generalnego WP swoim zarządzeniem nr 062/Org. z dnia 23 listopada 1987 roku, a w ślad za nim dowódca MW rozkazem nr 0182 z dnia 24 grudnia 1987 roku polecił wycofać z eksploatacji do 31 grudnia 1987 roku jedną eskadrę samolotów Lim‑6, a pozostałe dwie w nie wyposażone do 30 czerwca 1988 roku. Równocześnie do 30 czerwca 1988 roku rozformowano 16. Pułk Lotnictwa Specjalnego MW w Darłowie oraz 15. Eskadrę Lotnictwa Rozpoznawczego MW w Siemirowicach. Cały sprzęt ich lotniczy zorganizowano w 7. Pułk Lotnictwa Specjalnego MW, który powstał z przeformowanego 7. Pułku Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego MW.

Zmiany polityczne w Polsce i rozwiązanie UW lotnictwo morskie zastało zorganizowane w jeden pułk i jedną eskadrę. Pojawiły się pierwsze, sygnalne egzemplarze nowych statków powietrznych. W PZL Mielec rozpoczęto licencyjną produkcję samolotów transportowych An‑28 przeznaczonych głównie na eksport do ZSRR. Lotnictwo MW jako pierwsze w całych Siłach Zbrojnych w 1988 roku zakupiło dwa samoloty tego typu (0404 i 0405). W WSK PZL Świdnik przy współpracy z ZSRR zaprojektowano i wdrożono do produkcji śmigłowce W‑3 Sokół. Również i tym przypadku lotnictwo MW było prekursorem wojskowych zakupów. W 1989 roku pozyskano dwa pierwsze śmigłowce (0209 i 0304). Pod koniec 1989 roku lotnictwo MW składało się z:

• 7.  Pułku Lotnictwa Specjalnego MW w Siemirowicach i Darłowie z 11 śmigłowcami Mi‑14PŁ, 2 śmigłowcami Mi‑14PS, 9 śmigłowcami Mi‑2RM oraz 9 samolotami An‑2, 10 samolotami SBLim‑2A, 10 samolotami SBLim‑2 i 3 samolotami TS‑11 Iskra;
• 18.  Eskadry Lotnictwa Łącznikowego MW w Gdyni Babich Dołach z 2 samolotami An‑28, 3 samolotami An‑2, 1 samolotem TS‑11, 2 śmigłowcami W‑3 Sokół, 6 śmigłowcami Mi‑2RM, 1 śmigłowcem Mi‑2D i 2 śmigłowcami Mi‑2T.

W 1990 roku postanowiono odtworzyć w składzie MW lotnictwo myśliwskie. W celu usamodzielnienia MW w tej dziedzinie minister obrony narodowej swoim rozkazem nr Pf‑28/Oper. z dnia 14 grudnia 1990 roku rozkazał włączyć w terminie do 15 stycznia 1991 roku w skład bojowy MW dyslokowany w Gdyni Babich Dołach 34. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK im. Bohaterów Kępy Oksywskiej. Wchodził on wtedy w skład 2. Korpusu Obrony Powietrznej Kraju. Pułk ten powstał w MW i w latach 50. był w jej składzie. Na początku lat 60-tych XX wieku w ramach centralizacji obrony powietrznej przeszedł z MW do Wojsk OPK. W ślad za rozkazem ministra szef Sztabu Generalnego WP wydał zarządzenie nr Pf‑1/Org. z 4 stycznia 1991 roku, a dowódca MW swój rozkaz nr Pf‑1 z 12 stycznia 1991 roku, na mocy których wspomniany pułk został przejęty przez MW razem z podporządkowanymi 6. i 18. Bateriami Artylerii Przeciwlotniczej (armaty kal. 37 mm) i Klubem Garnizonowym kat. II (wszystkie w Babich Dołach).

Przejęcie 34.  Pułku przez MW było oczywistym jej wzmocnieniem, ale tylko w dziedzinie obrony powietrznej, którą ten pułk i tak spełniał wcześniej na rzecz MW. Możliwości samolotów MiG‑21bis w zakresie zwalczania celów morskich były mocno ograniczone i polegały na ewentualnym użyciu działka pokładowego lub bomb lotniczych. Dla tego pułku w czasach podporządkowania Wojskom OPK zakupiono 36 samolotów MiG‑21bis. Gdy pułk przechodził do MW miał już tylko 32 MiG‑21bis (4 rozbiły się w latach 1981, 1982, 1988 i 1989). Kolejne 4 bisy ubyły z pułku już w MW (dwa rozbite w latach 1992 i 1994, jeden przekazany do Centralnego Ośrodka Szkolenia Specjalistów Technicznych Wojsk Lotniczych w Oleśnicy w 1993 roku i jeden przekazany do 9. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Zegrzu Pomorskim w 1992 roku). W ten sposób na początku 1994 roku w 34. Pułku było 28 MiG‑21bis. Uzupełniało je 6 samolotów szkolno-bojowych MiG‑21UM. Traktat rozbrojeniowy CFE pozwalał Polsce poza limitem 460 samolotów bojowych posiadać ich 30 w lotnictwie morskim. 34. Pułk miał łącznie 34 maszyn (28 MiG‑21bis i 6 MiG‑21UM) i zgodnie z traktatem musiał przekazać nadwyżkę w postaci 4 samolotów. Jeden z nich (8905 po uszkodzeniu) trafił jako eksponat do Muzeum MW w Gdyni, a trzy inne (8649, 8745 i 8861) do 9. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Zegrzu Pomorskim, który również eksploatował tego typu samoloty.

Funkcjonowanie 7.  Pułku Lotnictwa Specjalnego MW na dwóch lotniskach w Siemirowicach i Darłowie nie sprawdziło się. Używanie zarówno samolotów, jak i śmigłowców w jednej jednostce i tak prowadziło do podziału zadań, procedur itp. W Darłowie stacjonowały dwie eskadry, jedna śmigłowców ZOP, a druga ratowniczo-patrolowa. Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego nr 0121/Org. z dnia 14 listopada 1990 roku i wynikającym z niego rozkazem dowódcy MW nr 0147 z 21 grudnia 1990 roku przeprowadzono kolejną reorganizację lotnictwa morskiego w terminie do 31 marca 1991 roku:

• w Darłowie sformowano 40. Eskadrę Śmigłowców Zwalczania Okrętów Podwodnych i Ratownictwa oraz zgrupowano w niej wszystkie śmigłowce 7.  Pułku oraz niezbędny sprzęt zabezpieczenia;
• w Siemirowicach przeformowano 7.  Pułk Lotnictwa Specjalnego na jednostkę eksploatującą tylko samoloty i równocześnie do jego etatu włączono rozformowane 34. Batalion Łączności i Ubezpieczenia Lotów oraz 50. Batalion Zaopatrzenia Pułku Lotniczego (wcześniej podlegały one pułkowi, ale były osobnymi jednostkami wojskowymi);
• w Gdyni Babich Dołach przeformowano 18. Eskadrę Lotnictwa Łącznikowego MW na 18. Eskadrę Lotnictwa Ratowniczo-Łącznikowego MW.

7.   Pułk Lotnictwa Specjalnego składał się z 2 eskadr lotniczych, eskadry technicznej, batalionu zaopatrzenia oraz batalionu łączności i ubezpieczenia lotów, natomiast 40. Eskadra Śmigłowców Zwalczania Okrętów Podwodnych i Ratownictwa z trzech kluczy lotniczych ZOP, dwóch kluczy lotniczych ratownictwa, grupy zaopatrzenia oraz grupy łączności i ubezpieczenia lotów.

Po kilku latach lotnictwo MW wróciło do struktury 2 pułków i 2 eskadr. Cały czas stacjonowało na trzech lotniskach. Notoryczne zmiany organizacyjne doprowadziły do koncepcji powstania jednego związku taktycznego MW grupującego całe lotnictwo. Powstanie takiego organizmu miało skupić w jednym ręku dowodzenie, szkolenie oraz logistykę. Nadzór merytoryczny nad nim miał pozostać w wyspecjalizowanej komórce organizacyjnej Dowództwa MW, jakim było Szefostwo Lotnictwa.

W tym celu z dniem 27 maja 1991 roku szef Lotnictwa MW sformował i przyjął w podporządkowanie Grupę Organizacyjno-Przygotowawczą (jako wykaz dodatkowy do etatu Dowództwa MW). Przygotowania do generalnych zmian trwały do 1994 roku. W tym czasie wspomniana grupa tworzyła zręby nowej organizacji. Ostatecznie w 1994 roku dokonano dwóch zasadniczych zmian. Najpierw na mocy zarządzenia ministra obrony narodowej nr 01/Org. z dnia 3 stycznia 1994 roku i rozkazu dowódcy MW nr Pf‑9 z dnia 29 stycznia 1994 roku przeformowano z dniem 30 czerwca 1994 roku na nową strukturę Dowództwo MW. Zlikwidowano w nim Szefostwo Lotnictwa (składało się ono z Oddziału Szkolenia i Oddziału Technicznego), a w jego miejsce utworzono stanowisko zastępcy szefa Sztabu MW ds. lotnictwa MW i wspomagający go Zespół Oficerów Lotnictwa MW. Jednakże najważniejszą zmianą było powołanie Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej na mocy zarządzenia szefa Sztabu Generalnego WP nr 053/Org. z dnia 27 lipca 1994 roku i rozkazu dowódcy MW nr 076 z dnia 25 sierpnia 1994 roku. Na mocy tych dokumentów zorganizowano:

• w terminie do dnia 31 października 1994 roku w Gdyni Babich Dołach – Dowództwo BLMW;
• w terminie do dnia 31 grudnia 1994 roku w Gdyni Babich Dołach – 1.  Dywizjon Lotniczy i 3. Batalion Zabezpieczenia (powstały z 34.  Pułku Lotnictwa Myśliwskiego i 18. Eskadry Lotnictwa Ratowniczo-Łącznikowego MW);
• w terminie do dnia 31 grudnia 1994 roku w Gdyni Babich Dołach – 42.  Dywizjon Techniczny (powstał z 42. Polowych Warsztatów Lotniczych);
• w terminie do dnia 30 czerwca 1995 roku w Darłowie – 2.  Dywizjon Lotniczy i 4.  Batalion Zabezpieczenia (powstały z 40.  Eskadry Śmigłowców Zwalczania Okrętów Podwodnych i Ratownictwa).

W ten sposób zreorganizowano całe polskie lotnictwo morskie i nadano mu nowoczesną i elastyczną strukturę. Na każdym lotnisku od tej pory funkcjonował dywizjon lotniczy skupiający wszystkie samoloty i śmigłowce. Za całą logistykę na każdym lotnisku odpowiadał samodzielny batalion zabezpieczenia. Bieżące naprawy i remonty wybranych typów samolotów i śmigłowców realizował dywizjon techniczny. Ze względu na stosunkowo dużą ówczesną liczbę statków powietrznych dywizjony miały strukturę eskadrową.

W 1. Dywizjonie Lotniczym były trzy eskadry:

• Eskadra A eksploatująca samoloty MiG‑21bis i MiG‑21UM;
• Eskadra B eksploatująca samoloty MiG‑21bis i MiG‑21UM;
• Eskadra C eksploatująca samoloty An‑28 i An‑2 oraz śmigłowce W‑3RM, W‑3T, Mi‑2.

W 2. Dywizjonie Lotniczym były dwie eskadry:

• Eskadra A na śmigłowcach ZOP Mi‑14PŁ;
• Eskadra B na śmigłowcach ratowniczych Mi‑14PS i Mi‑2RM.

W 3. Dywizjonie Lotniczym były również dwie eskadry:

• Eskadra A na samolotach odrzutowych TS‑11;
• Eskadra B na samolotach An‑28RM i An‑2.

W BLMW było jeszcze kilka mniejszych jednostek zorganizowanych jako osobne organizmy. W celu uporządkowania organizacji były one podporządkowane poszczególnym batalionom zabezpieczenia.

W Gdyni Babich Dołach 3. Batalionowi Zaopatrzenia podporządkowano:

• 6.  Baterię Artylerii Przeciwlotniczej (armaty kaliber 37 mm);
• 18.  Baterię Artylerii Przeciwlotniczej (armaty kaliber 37 mm);
• Klub Garnizonowy kat. II.

W Darłowie 4. Batalion Zabezpieczenia miał podporządkowane:

• Garnizonowy Węzeł Łączności;
• Klub Garnizonowy kat. II.

W Siemirowicach 5. Batalionowi Zabezpieczenia podporządkowano:

• Węzeł Łączności Lotniska Stałego;
• Klub Garnizonowy kat. II.

BLMW szybko okrzepła w nowej organizacji. Była gotowa do szkolenia i działania oraz oczekiwała nowego sprzętu. Po raz pierwszy w historii na stopień kontradmirała awansowano pilota morskiego. 15 sierpnia 2000 roku został nim pil. Zbigniew Smolarek. Był on pierwszym dowódcą Grupy Organizacyjno-Przygotowawczej i pierwszym dowódcą BLMW. Wcześniej etaty kontradmirała (gen. bryg.) mieli m.in. dowódcy Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej MW oraz od 1965 r. szefowie Szefostwa Lotnictwa MW, ale piastowali je komandorzy.

W latach 90-tych i na początku XXI wieku w ramach ówczesnych możliwości finansowych ruszyła modernizacja sprzętu BLMW. Rozpoczęły się dostawy samolotów Bryza w wersji patrolowo-rozpoznawczej i transportowo-desantowej. W związku z głęboką modernizacją samolotu An‑28 fabryka w Mielcu rozpoczęła nadawać mu oznaczenie M28. Bryza to kryptonim wersji An‑28/M28 przygotowywanych dla wojska. Marynarka Wojenna w sumie otrzymała 8 Bryz‑1R, przy czym prototyp tej wersji 0810 zmodernizowano do wersji Bryza bis. Tak miały zostać wyposażone również pozostałe 7 maszyn, ale plan ten nie został zrealizowany. Kolejne dwie Bryzy (1117 i 1118) MW zakupiła w wersji transportowo-desantowej Bryza‑1TD. Natomiast dwa pierwsze pasażerskie An‑28 zmodernizowano do wersji rozpoznania ekologicznego E.

W latach 90-tych XX wieku dla Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej opracowywana była wersja samolotu rozpoznawczego Bryza‑2RF. Otrzymała ona na ówczesne czasy bardzo nowoczesne wyposażenie radionawigacyjne. Po zaniechaniu prac nad tą wersją jej prototyp 1007 trafił do BLMW jako samolot pasażersko-transportowy. Niestety, uległ on zniszczeniu 31 marca 2009 roku w katastrofie w Gdyni Babich Dołach podczas lotu szkolnego. Zginęła cała 4‑osobowa załoga. W 2012 roku Siły Powietrzne ze swoich nadwyżek sprzętowych przekazały do BLMW dwie starsze Bryzy‑1TD. Samolot 0723 był prototypem wersji transportowo-desantowej, a 1003 pierwszym seryjnym samolotem w tej wersji. W ten sposób Siły Powietrzne „pozbyły” się maszyn napędzanych starszymi silnikami TWD‑10 i trójłopatowymi śmigłami. Łącznie BLMW miała 15 samolotów An‑28/M28, z których 14 jest eksploatowanych obecnie. Dodatkowo w Siemirowicach w 2000 roku został zainstalowany trenażer, produkcji czeskiej, TL‑28B kabiny pilotów samolotu M28.

Równolegle pełną parą ruszyła produkcja dla MW śmigłowców ratowniczych W‑3RM Anakonda, które zastąpiły ratownicze Mi‑2RM. Jeden z nich 0513 został zakupiony przez Petrobaltic, ale z końcem 2013 roku został wyłączony z eksploatacji, a później zwrócony do Petrobalticu. Natomiast 0514 niestety uległ 12 marca 1997 roku katastrofie, rozbijając się w wodach Zatoki Puckiej. Zginęła cała jego 4‑osobowa załoga.

Do BLMW trafiły także 2 duże śmigłowce transportowe rodziny Mi-8/Mi‑17.  Jeden z nich 0608 przejęto z rozformowanego 103.  Pułku Lotnictwa Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSWiA (nosił tam nr 608). Drugi 5528 został zakupiony dla MW również przez Petrobaltic, a przed wcieleniem do służby wyremontowany w firmie Helisota w Kownie na Litwie (wcześniej był to cywilny LY‑HBR). Niestety on również z końcem 2013 roku został wyłączony z eksploatacji i zwrócony do Petrobalticu.

 W związku z przejęciem od Amerykanów dwóch fregat rakietowych typu O. H. Perry do MW trafiły 4 śmigłowce pokładowe Kaman SH‑2G Seasprite. Ostatnio w USA służyły w Naval Air Station w San Diego w Kalifornii, a po wycofaniu trafiły do Centrum Konserwacji i Regeneracji AMARC w Tuscon w Arizonie. W celu reaktywacji trafiły do fabryki Kamana w Bloomfield, a do Polski dwie pierwsze maszyny przybyły na pokładzie drugiej fregaty ORP Gen. T. Kościuszko (273). Druga para przyleciała do kraju przez Niemcy.

Najważniejsze skróty:

AgMW – Agencja Mienia Wojskowego

BLMW – Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej

CSIL Oleśnica - Centrum Szkolenia Inżynieryjno-Lotniczego w Oleśnicy

DGL 44.  BLotM – Darłowska Grupa Lotnicza 44. Bazy Lotnictwa Morskiego w Darłowie

KGL 44.  BLotM – Kaszubska Grupa Lotnicza 44. Bazy Lotnictwa Morskiego w Siemirowicach

OPK – Obrona Powietrzna Kraju

ZOP – Zwalczania Okrętów Podwodnych