Polska od lat nie ma Rządowego Programu Rezerw Strategicznych

Prawo obliguje rząd do przygotowania planu rezerw strategicznych

Obecnie obowiązująca ustawa o systemie rezerw strategicznych została uchwalona 29 października 2010 r. i weszła w życie 5 lutego 2011 r. Zastąpiła ustawę z 30 maja 1996 r. o rezerwach państwowych. Nowe prawo zobligowało ministra właściwego do spraw energii do przygotowania raz na pięć lat Rządowego Programu Rezerw Strategicznych określającego asortymenty rezerw strategicznych i ich ilości. Tym organem jest obecnie szef resortu energii, a przed 27 listopada 2015 r. był nim minister gospodarki. Zgodnie z ustawą podejmuje on prace nad projektem Programu na kolejny okres nie później niż na 12 miesięcy przed upływem okresu objętego poprzednim Programem. Następnie, nie później niż do dnia 30 kwietnia danego roku, szef resortu energii wnioskuje do Rady Ministrów o przyjęcie w drodze uchwały Programu lub jego aktualizacji w terminie do dnia 31 maja danego roku. Pierwszy Program miał powstać w ciągu 15 miesięcy od wejścia w życie ustawy o systemie rezerw strategicznych, a więc do końca maja 2012 r.

Rezerwy strategiczne są tworzone na wypadek szeregu zagrożeń

Zgodnie z prawem rząd ma tworzyć rezerwy strategiczne stanowiące wyodrębniony majątek Skarbu Państwa. Ten obowiązek ma być realizowany na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa i obronności państwa, bezpieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego oraz wystąpienia klęski żywiołowej lub sytuacji kryzysowej. Cele działań administracji rządowej w tym obszarze są zakreślone szeroko. Rząd ma zapewnić wsparcie realizacji zadań w zakresie bezpieczeństwa i obrony państwa, odtworzenia infrastruktury krytycznej w przypadku jej zniszczenia, złagodzenia zakłóceń w ciągłości dostaw służących funkcjonowaniu gospodarki i zaspokojeniu podstawowych potrzeb obywateli, ratowania ich życia i zdrowia, a także wypełnienia zobowiązań międzynarodowych Polski. Ustawa precyzuje, że rezerwy strategiczne mogą stanowić: surowce, materiały, urządzenia, maszyny, konstrukcje składanych wiaduktów, mostów drogowych i kolejowych, elementy infrastruktury krytycznej, produkty naftowe, produkty rolne i rolno-spożywcze, środki spożywcze i ich składniki, wyroby medyczne, produkty lecznicze, produkty lecznicze weterynaryjne, substancje czynne, a także produkty biobójcze.

Krytyczne wnioski z kontroli NIK

10 lutego 2016 r. Najwyższa Izba Kontroli opublikowała wyniki zatwierdzonej przez Prezesa NIK 7 grudnia 2015 r. kontroli w zakresie gospodarowania rezerwami strategicznymi. Objęła ona okres od 1 stycznia 2013 r. do 30 czerwca 2015 r. Izba negatywnie oceniła działania Ministra Finansów oraz Ministra Gospodarki, którzy nie doprowadzili do uruchomienia systemu rezerw strategicznych. Jego kluczowym elementem miała być realizacja Rządowego Programu Rezerw Strategicznych na lata 2013–2017. Mimo terminowego przedłożenia przez Ministra Gospodarki Komitetowi Stałemu Rady Ministrów projektu pierwszego Programu, nie został on finalnie przyjęty z powodu sporów z szefem resortu finansów dotyczących jego finansowania. Spowodowało to brak zabezpieczenia odpowiednich środków w postaci dotacji celowej i podmiotowej na zaspokojenie potrzeb Agencji Rezerw Materiałowych zarządzającej rezerwami strategicznymi, która musiała posiłkować się kredytami. Mimo upływu terminu ustawowego na przygotowanie Programu i trwającego sporu Rada Ministrów dopiero 5 marca 2015 r. zobligowała Ministra Gospodarki do przygotowania kolejnej zaktualizowanej wersji Programu. Szef resortu nie wywiązał się jednak z tego obowiązku.

Opóźniające się prace nad nowym programem rezerw strategicznych

3 czerwca 2016 r. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Energii Grzegorz Tobiszowski udzielił odpowiedzi na interpelację nr 2741 złożoną przez posła Zbigniewa Sosnowskiego, w której poinformował, że resort jest na końcowym etapie prac nad zaktualizowanym projektem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych na lata 2017-2021. Projekt ma obejmować głównie aktualizację danych dotyczących asortymentów rezerw strategicznych i ich ilości oraz rewizję ich docelowych wielkości, jakie należy osiągnąć ze względu na zmianę otoczenia bezpieczeństwa państwa. Na aspekt pogorszenia się sytuacji międzynarodowej zwracała uwagę w lutym 2016 r. NIK podkreślając tym samym konieczność szybkiego przyjęcia Programu.

Mimo czerwcowej deklaracji wiceministra Tobiszowskiego o finalizacji przygotowań Program został ujęty w internetowym wykazie prac Rady Ministrów dopiero 13 października 2016 r. (nr projektu ID45). Rządowe Centrum Legislacji jak dotąd nie opublikowało jego treści, więc trudno ocenić, czy rząd uwzględnił uwagi NIK. Za przedłożenie Programu jest odpowiedzialny wiceminister Wojciech Kowalczyk, który ma doświadczenie w restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego będącego naturalnym rezerwuarem surowcowych rezerw strategicznych.

Podsumowanie

Obecnie opóźnienie w przyjęciu Rządowego Programu Rezerw Strategicznych wynosi już 4,5 roku i trudno powiedzieć, czy zostanie on przyjęty w tym roku, nie wspominając już o jego skutecznym wdrożeniu. Konflikt rosyjsko-ukraiński w Donbasie, wzmacnianie przez Rosję sił wojskowych w obwodzie Kaliningradzkim oraz na Bałtyku czy niestabilna sytuacja na Bliskim Wschodzie skutkująca napływem uchodźców na terytorium Unii Europejskiej powoduje, że Polska powinna dysponować sprawnym systemem rezerw strategicznych. Jego funkcjonowanie powinno być powiązane z Programem Mobilizacji Gospodarki na lata 2013-2022 uruchamianym na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Warto wspomnieć, że zgodnie z planem kontroli na 2016 r. Najwyższa Izba Kontroli skontroluje przygotowanie i realizację PMG, a informacja z kontroli będzie gotowa w I kwartale 2017 r. W obecnej sytuacji nawet opóźnione przyjęcie Rządowego Programu Rezerw Strategicznych będzie sukcesem istniejącego od roku resortu energii, który przełamie dotychczasowy impas w tym obszarze.

Wojciech Pawłuszko