UE uwalnia setki miliardów na obronę. Znamy szczegóły

Projektowane przepisy wiążą się z białą księgą w sprawie obronności europejskiej i planu ReArm Europe/Gotowość 2030 przygotowanymi w związku z rosyjskim zagrożeniem i zmianą kursu Stanów Zjednoczonych pod rządami Donalda Trumpa. Przepisy mają zostać przyjęte w trybie Art. 122 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, będzie to zatem decyzja Rady UE, formalnie nie będą musiały zostać zatwierdzone przez Parlament Europejski.

O dofinansowanie z SAFE będzie się mogło – co do zasady – ubiegać wspólnie kilka państw członkowskich, a przez pierwszy rok obowiązywania rozporządzenia także pojedyncze państwo. Możliwość ubiegania się o dofinansowania przez jedno państwo została wprowadzona na wniosek Polski. W założeniu zamówienia dokonywane na bazie tych przepisów przez jedno państwo będą otwarte dla innych, jeśli wyrażą one wolę dołączenia, to państwo wnioskujące o dofinansowanie powinno je uwzględnić.

W ciągu sześciu miesięcy od wejścia w życie rozporządzenia państwo członkowskie ubiegające się o pomoc finansową ma wysłać wniosek do KE z załączonym planem (European defence industry investment plan), który musi zawierać opis produktu służącego celom obronnym. W treści Białej Księgi wymieniono kilka obszarów priorytetowych takim jak amunicja i pociski kierowane, systemy artyleryjskie, drony różnych kategorii i systemy antydronowe, systemy służące ochronie infrastruktury krytycznej, cyberbezpieczeństwu i mobilności wojsk. Wsparcie finansowe będzie przysługiwać także na obronę powietrzną, systemy ochrony obiektów kosmicznych sztuczną inteligencję i walkę elektroniczną. W odpowiedzi na pytanie dziennikarza Defence24.pl przedstawiciel Komisji Europejskiej stwierdził podczas briefingu prasoweg, że to państwa członkowskie będą decydować na jakie obszary będzie kierowane dofinansowanie. Można będzie zatem korzystać również z dofinansowania w innych obszarach, takich jak choćby pojazdy opancerzone, o ile wnioski zostaną rozpatrzone pozytywnie.

Umowę pożyczki, określoną w euro, będzie można zawrzeć na okres maksymalnie 45 lat. Państwa członkowskie sporządzające plan będą mogły wystąpić o zaliczkę w wysokości do 15 procent wartości wsparcia pożyczkowego.

Wykonawcy i podwykonawcy zaangażowani we wspólne zamówienia publiczne muszą być ustanowieni i mieć swoje struktury zarządzania wykonawczego w UE, państwie EFTA EOG (np. Norwegia) lub Ukrainie. Dopuszcza się możliwość współpracy z innymi państwami, ale muszą mieć odpowiednie porozumienia o współpracy. Na razie nie udało się jednak takiej ustanowić np. z Wielką Brytanią. Nie mogą podlegać kontroli państwa trzeciego, które nie jest Ukrainą ani państwem EFTA lub EOG, ani innego podmiotu państwa trzeciego, który nie jest ustanowiony w Unii, Ukrainie lub w państwie EFTA lub EOG.

Koszt komponentów pochodzących z Unii, państw EFTA lub EOG lub Ukrainy nie może być niższy niż 65 proc. szacowanego kosztu produktu końcowego, choć istnieją określone możliwości ubiegania się o derogację od tych zasad w szczególnych przypadkach. Dodatkowo, bardziej skomplikowane systemy (np. obrony powietrznej, sztucznej inteligencji) muszą dawać możliwość modyfikacji i zmian konfiguracji przez państwo Unii Europejskiej (design authority) nawet jeśli wytwarzane są na licencji w kraju UE. W projekcie zapisano, że żaden komponent nie może pochodzić z innego państwa trzeciego, które narusza interesy Unii lub jej państw członkowskich w zakresie bezpieczeństwa i obrony.

Białą księgę w sprawie obronności europejskiej – Gotowość 2030 Komisja przedstawiła 19 marca. Zawiera ona rozwiązania mające na celu wyeliminowanie krytycznych braków w zdolnościach i zbudowanie silnej bazy przemysłowej sektora obronnego. Zaproponowano w niej państwom członkowskim, jak dokonywać dużych inwestycji w obronność, jak zamawiać systemy obronne i budować gotowość europejskiego przemysłu obronnego w perspektywie długoterminowej. „Europa musi inwestować w bezpieczeństwo i obronę kontynentu, a jednocześnie nadal wspierać Ukrainę w obronie przed rosyjską agresją” – stwierdziła KE.

Aby wypełnić te zadania, KE zamierza działać na rzecz usuwania braków w zdolnościach, ze szczególnym uwzględnieniem zdolności krytycznych określowych przez państwa członkowskie. Chodzi o wspieranie europejskiego przemysł obronny przez agregację zapotrzebowania i upowszechnienie wspólnych zamówień, wspieranie Ukrainy przez zwiększenie pomocy wojskowej i pogłębienie integracji europejskiego i ukraińskiego przemysłu obronnego, pogłębienie unijnego rynku obronnego. Odbędzie się to również przez uproszczenie przepisów, przyspieszenie transformacji obronności przez innowacje radykalne, takie jak sztuczna inteligencja i technologia kwantowa, zwiększenie europejskiej gotowości na najgorsze scenariusze przez poprawę mobilności wojskowej i gromadzenia zapasów oraz wzmocnienie granic zewnętrznych, w szczególności granicy lądowej z Rosją i Białorusią. Komisja planuje też zacieśnianie partnerstw z krajami o podobnych poglądach na całym świecie.

Dzięki SAFE i innym instrumentom plany ujęte w białej księdze zakładają – jak zapowiadała przewodnicząca Ursula von der Leyen – możliwość wydatkowania na obronność ponad 800 mld euro, m.in. dzięki uwolnieniu finansowania publicznego na szczeblu krajowym i udziałowi Grupy Europejskiego Banku Inwestycyjnego, która ma rozszerzyć zakres swoich pożyczek na projekty w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa. Jeśli chodzi o finansowanie na szczeblu krajowym, to zakłada się że z procedury nadmiernego deficytu będą wyłączone wydatki obronne państw na kwotę do 1,5 proc. PKB przez okres czterech lat.

Co ważne, będzie można realizować to także na zasadzie retroaktywnej (wstecznej), zatem państwa które już rozpoczęły szeroko zakrojoną modernizację i przekroczyły wytyczne co do deficytu, takie jak Polska, będą mogły skorzystać z tych uprawnień. W pakiecie rozwiązań zaproponowanych przez Komisję Europejską znajdują się też inne zapowiedzi, np. dokonania przeglądu europejskich regulacji prawnych pod kątem możliwości przyspieszenia możliwości rozbudowy mocy produkcyjnych w przemyśle obronnym i samej produkcji oraz rozwoju sprzętu (tzw. Defence Omnibus, którego projekt ma zostać zaprezentowany do czerwca br.).