Czy w Rosji zostanie odtworzona SMIERSZ? [KOMENTARZ]

Obecnie temat ten pojawił się za sprawą gen. Andrieja Gurulewa, deputowanego do Dumy, który ogłosił, że na okupowanych przez Rosję terytoriach ukraińskich nastąpiło odtworzenie jednostki kontrwywiadu SMIERSZ. Oświadczył on że: „Stworzyliśmy departament, który działa na nowych terytoriach w podobny sposób(…)”. Wezwał on do walki „z dywersantami i szpiegami” w całym kraju. Informacje tę przekazał na swym kanale w serwisie Telegram: „Rosja utworzyła służbę kontrwywiadu wojskowego w Donieckiej i Ługańskiej Republice Ludowej, a także w obwodach zaporoskim i chersońskim, analogicznie do sowieckiej struktury „SMIERSZ”.

W trakcie programu „Niedzielny wieczór z Władimirem Sołowjowem” Gurulew powiedział: „(…) dziś wewnątrz Rosji przy pomocy zachodnich służb specjalnych działają ludzie, którzy w ten sposób zostają szpiegami i sabotażystami, którzy robią nam tutaj bałagan(…) dzisiaj próbują również przeszkadzać nam na tyłach”. Jako przykład tych działań podał wysadzenie 30 listopada 2023 r. pociągu towarowego z paliwem w tunelu siewieromujskim na linii kolejowej BAM (ros. Байкало-Амурская магистраль, pol. Magistrala Bajkalsko-Amurska). „To dobrze, w BAM odpadły cysterny, ale co by było, gdyby był to jechał pociąg pasażerski? Co byśmy powiedzieli? Nastawienie musi być inne.(…) Walka z dywersantami i szpiegami na terenie całego kraju jest konieczna, ponieważ wojna dotknęła terytorium całej Federacji Rosyjskiej” – podkreślił Gurulew. Według niego, sabotażystom „nie można wybaczyć a priori. Nie ma kary śmierci - powinno być dożywocie, ale nie powinien w więzieniu siedzieć. Nie powinni być skazani na 12 lat ścisłego reżimu, ale powinni być zmuszeni do spędzenia życia w odległej tajdze dla dobra Ojczyzny. Mówią mi, że to nieludzkie. Czy niszczenie naszego narodu jest humanitarne?”

Nie jest to pierwsza wypowiedź Gurulewa na temat wskrzeszenia SMIERSZ. Już w styczniu 2023 r. w swym wywiadzie w rosyjskiej telewizji z RTVI mówił m.in.: „Dziś, zwłaszcza w nowych regionach - w Ługańsku, Doniecku, Chersoniu, Zaporożu - jest mnóstwo szpiegów, przyczajonych szpiegów i tak dalej. Aby z nimi walczyć, potrzebujemy SMIERSZ. A siły, które mamy dzisiaj, musimy przyznać, są wyraźnie niewystarczające, musimy wzmocnić tę sprawę, abyśmy mogli żyć w pokoju na tych obszarach, które są teraz rosyjskie.” Również na swoim kanale na Telegramie pisał w tym czasie: „Nasz wywiad zaczął lepiej działać, m.in. dzięki nasyceniu środkami wywiadowczymi, nie bez pomocy naszego społeczeństwa obywatelskiego. Postęp pojawił się w kosmosie, nie jest to zbyt reklamowane. Inaczej działają siły specjalne, na pewno nie piechota, zajęta swoimi sprawami. Wewnątrz kraju kontrwywiad po prostu nie ma dość sił, dziś kwestia utworzenia SMIERSZ jest niezwykle istotna dla identyfikacji wszystkich zdrajców i uśpionych oficerów wywiadu na nowych terytoriach Rosji(…) Niech to nie będzie SMERSZ, może odpowiednik, ale potrzebujemy efektu, aby oczyścić terytoria z wrogów”. Powtórzył to lipcu 2023 r.:  „byłoby bardzo pożądane, aby nasz SMIERSZ działał z pełną mocą na wyzwolonych i przygranicznych terytoriach”.

Nie tylko gen. Gurulew żąda otworzenia SMIERSZ. Temat ten poruszył Ian Gagin, doradca ds. bezpieczeństwa szefa Donieckiej Republiki Ludowej Denisa Puszlina, który w styczniu 2023 r. w swym wywiadzie dla agencji RIA Nowosti stwierdził, że Rosja w kontekście operacji specjalnej i działań Zachodu potrzebuje odtworzenia służby kontrwywiadu SMIERSZ, która działała podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Jak oświadczył: „Nadszedł czas na ponowne wydanie rozkazu Józefa Stalina o utworzeniu kontrwywiadu SMIERSZ”, który miałby szukać dywersantów, także w sferze kulturalnej. Również Siergiej Aksenow zarządzający rosyjską administracją na Krymie w marcu 2023 r. w stacji telewizyjnej Crimea 24 oświadczył, że w obecnych warunkach w Rosji konieczne jest odtworzenie kontrwywiadu SMIERSZ do walki z „piątą kolumną” stwierdzając: „Jestem za odrodzeniem SMIERSZ w związku z piątą kolumną - na pewno. Dziś jest na to czas. Już nawet nie mówię o operacjach wojskowych, ale o spokojnym życiu. Takich piątych kolumn mamy mnóstwo: to jest nie jest jasne, dla kogo pracują i czym się zajmują”.

Pomysł poparł też gen. Siergiej Lipowoj przewodniczący prezydium ogólnorosyjskiej organizacji „Oficerowie Rosji”, który w rosyjskim Radiu 1 podkreślił, że w obecnych warunkach wznowienie takiej służby jest konieczne, aby zidentyfikować grupy dywersyjne i osłabić pracę agentów SBU: „Ci zrekrutowani sabotażyści zajmują się działaniami wywrotowymi, zbierają informacje o naszych żołnierzach, szukając miejsc gdzie akty terrorystyczne mogą zostać popełnione. A służba ta sprawdziła się pozytywnie nawet podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej”. Według niego jej trzon stanowić będą pracownicy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, prokuratury oraz FSB. Natomiast ekspert wojskowy i były oficer wywiadu Aleksander Michajłow w rozmowie z „Prawdą.ru” wyjaśniał, że SMIERSZ był w przeszłości niezależną strukturą państwową, która nie podlegała nikomu poza Naczelnym Wodzem. Jednak Michajłow zaprzeczył informacjom o utworzeniu takich struktur na nowych terytoriach włączonych do Rosji.

Medium, w którym ten pomysł jest lansowany, to „Przegląd wojskowy” (ros. ВОЕННОЕ ОБОЗРЕНИЕ) publikowany na serwisie internetowym Topwar.ru. Jak podaje, na posiedzeniu Rady Społecznej przy FSB w dniu 22 grudnia 2023 r. uzgodniono wydarzenia związane z obchodami 105. rocznicy powstania krajowych agencji kontrwywiadu wojskowego (19 grudnia 1918 r.). Rada postanowiła „w celu przeciwdziałania próbom fałszowania historii Ojczyzny i organów bezpieczeństwa” zorganizować publikację w wydawnictwach „Rosyjska Gazeta” i „FSB: za i przeciw” serii publikacji „obiektywnie obejmujących działalność kontrwywiad wojskowy w różnych okresach jego powstawania i rozwoju” – czyli działalność SMIERSZ.

Miesiąc po oświadczeniach Andrieja Gurulewa o przywróceniu tej służby na terytoriach okupowanych, rosyjskojęzyczny portal Agents.media podał informację o osobach w mundurach wojskowych z napisem SMIERSZ, które pojawiły się w jednym z regionów Rosji – obwodzie biełgorodskim. W ich obecności nagrano wideo z przeprosinami Denisa Banbana mieszkańca tego obwodu za filmowanie pracy rosyjskiej obrony powietrznej podczas ukraińskiego ostrzału miasta 2 stycznia br.  Film ten opublikowany zostały przez  niszowy kanał telegramowy „Free Red”.

Gen. Gurulew - gwiazda telewizji

Gen. Andriej Gurulew jest znaną postacią medialną z racji jego kontrowersyjnych nawet jak na warunki rosyjskie wystąpień. 24 czerwca 2022 roku na kanale Rossija 1 groził zbombardowaniem Londynu i Holandii w przypadku nowej wojny światowej, gdyż jego zdaniem „zagrożenie dla pokoju pochodzi ze strony Anglosasów”. Żądał również utworzenia Ministerstwa Informacji i Propagandy w Rosji, trybunałów wojskowych i przywrócenie do użytku pojęcia „wroga” ludu. Wcześniej, w trakcie programu „Niedzielny wieczór z Władimirem Sołowowem” emitowanego również w telewizji Rossija 1, wzywał do izolowania lub niszczenia „pozostałej zgnilizny” w rosyjskim społeczeństwie. Później Gurulew wyjaśnił słowa o „zgniłych”, którzy nie popierają Putina, mówiąc, że uważa za wrogów tych, którzy doradzają Rosji, aby zakończyła działania wojenne na Ukrainie.

Szczególną rozpoznawalność przyniósł mu występ w talk show „Sołowiew na żywo” w październiku 2022 r., gdzie jako poseł i członek parlamentarnej komisji obrony powiedział, że zniknęło 1,5 mln kompletów umundurowania przeznaczonych dla nowo zmobilizowanych żołnierzy. Od tego czasu stał się częstym gościem propagandowych programów telewizyjnych.

W styczniu 2023 r. oświadczył, że Rosja powinna przygotować rezerwę mobilizacyjną na wypadek bezpośredniej interwencji Polski w sytuację na Ukrainie. „Potrzebujemy rezerw mobilizacyjnych na wypadek polskiej interwencji. Dziś nie są one potrzebne do rozwiązywania problemów w SWO (Specjalna Wojskowa Operacja - przyp. red.), ale co będzie dalej? Nazywa się to odstraszaniem strategicznym. Obecność gotowych środków mobilizacyjnych, które w każdej chwili można przebrać pod broń, może powstrzymać państwa NATO od bezpośredniej ingerencji w konflikt ukraiński”.

Po atakach Legionu „Wolności Rosji” i Rosyjskiego Korpusu Ochotniczego na terytorium obwodu briańskiego i biełgorodzkiego w Rosji zapowiadał też konieczność odtworzenia wojsk granicznych, które przejęły by rolę Federalnej Służby Granicznej wchodzącej w skład FSB. A po „buncie” Prigożina w czerwcu 2023  publicznie wezwał go i Dmitrija Utkina do popełnienia samobójstwa. I dodał: „Jestem głęboko przekonany, że zdrajców w czasie wojny należy zniszczyć”.

Rosyjskie jednostki likwidacyjne

W Rosji likwidacja fizyczna osób uznawanych za wrogów jest jedną z metod działania tamtejszego aparatu bezpieczeństwa. Zabójstwa te traktowane są nie tylko wyłącznie jako taktyka służąca eliminacji swoich przeciwników, ale także jako swoisty komunikat: użyjemy siły wobec każdego, kto kwestionuje obecne status quo. Zamachy z wykorzystaniem materiałów radioaktywnych lub toksycznych poza jej granicami jeszcze bardziej potęgują ten przekaz. Morderstwa polityczne, szeroko stosowane w czasach sowieckich, ponownie odgrywają znaczącą rolę w polityce zagranicznej współczesnej Rosji, będąc jej najbardziej brutalnym narzędziem w rozszerzającym się repertuarze metod zastraszania, których celem jest uciszenie lub zastraszenie krytyków w kraju i za granicą. Pokazują one gotowość Moskwy do ścigania swych wrogów na całym świecie, bez poszanowania praw innych państw. Pozwalają one zastraszać tych, których Rosja postrzega jako zdrajców, jednocześnie wysyłając czytelny komunikat do jej międzynarodowych przeciwników, że dla realizacji swoich celów jest gotowa na wszystko. Bezpośrednimi sprawcami morderstw są często grupy przestępcze kontrolowane przez FSB. Przykładem tego może być zastrzelenie Denisa Woronienkowa, byłego deputowanego do Dumy, który zeznawał przed prokuraturą generalną Ukrainy jako świadek w sprawie Wiktora Janukowycza. Inicjatorem zabójstwa był Władimir Tyurin (ps. Tyurik, Tyurya, Batya), rosyjski „wor w zakonie” (złodziej w prawie) i zarazem celebryta. Również zamach na byłego czeczeńskiego komendanta polowego Zelimchan Changoszwili w Berlinie w październiku 2021 r. był wykonany przez rosyjskiego kryminalistę Wadima Sokołowa vel Wadima Krasikowa. 

O dokonywanie zabójstw i zamachów podejrzewane są oficjalne struktury FSB i GRU. W ramach FSB funkcjonuje jednostka NII-2 (Instytut Kryminalistyki FSB) oraz II Służba FSB (Służby Ochrony Ustroju Konstytucyjnego i Walki z Terroryzmem). Ich działania zostały już wielokrotnie opisane przez dziennikarzy z The Insider, Bellingcat , CNN czy Der Spiegel, w związku m.in. ze śmiercią Timura Kuaszewa - dziennikarza i obrońcy praw człowieka w Kabardo-Bałkarii (2014), Rusłana Magomedragimowa - działacza obywatelskiego ruchu regionalnego Jedność (Sadwał) w Dagestanie (2015), Nikity Isajewa - lidera ruchu Nowa Rosja (2019) oraz próby otrucia Aleksieja Nawalnego, pisarza Dimitrieja Bykowa, a także polityka i dziennikarza Władimira Kara-Murzy. Oficjalnym zadaniem jednostki NII-2 jest dostarczanie wiedzy specjalistycznej z zakresu kryminalistyki. Zdaniem byłych oficerów wywiadu sowieckiego i rosyjskiego, którzy zbiegli na Zachód, instytut ten prowadzi również tajne laboratorium, które w czasach sowieckich produkowało trucizny używane do eliminacji przeciwników.

W GRU istnieć miała jednostka numer 29155 dowodzona przez gen. Andrieja Awerianowa, znana przede wszystkim z próby otrucia Siergieja Skripala w 2018 r. Wielkiej Brytanii, która organizowała również zamachy bombowe w Europie już od 2011 r. Pierwszy miał miejsce w bułgarskiej wiosce Łownidoł, gdzie składowano sześć tysięcy sowieckich pocisków artyleryjskich zakupionych przez firmę EMCO, które Słowacja wycofała ze służby w 2009 roku. GRU zdecydowało się uniemożliwić sprzedaż amunicji do Gruzji. Kolejne zamachy miały miejsce w 2012 oraz 2015 roku i w odróżnieniu od pierwszego sabotażu, spowodowały ofiary wśród ludności cywilnej. W dniu 5 czerwca 2012 r. doszło do serii eksplozji w składach amunicji zlokalizowanych przy głównej autostradzie łączącej Sofię z portem w Burgas. W Czechach w 2014 r. jednostka GRU wysadziła skład amunicji w Vrbeticach, zginęły dwie osoby, a 150 ton amunicji uległo zniszczeniu. Obecnie gen. Andriej Awerianow zajmuje się zarządzaniem „masy spadkowej” po PMC „Wagner”.