Ustawa o Obronie Ojczyzny: nowy system rekrutacji do sił zbrojnych

Obecny system rekrutacji oparty jest o działanie 86 wojskowych komend uzupełnień. Każda z nich obejmuje obszarem swojego działania kilka powiatów i miast lub w przypadku Warszawy część miasta. Wojskowe komendy uzupełnień oprócz spraw związanych z rekrutacją do Sił Zbrojnych RP i prowadzeniem ewidencji wojskowej zajmuje się również innymi zagadnieniami, jak choćby sprawami związanymi z mobilizacyjnym uzupełnieniem jednostek wojskowych w sprzęt, w czasie pokoju używany poza wojskiem. Wojskowe komendy uzupełnień podlegają 16 wojewódzkim sztabom wojskowym, zgodnie z terytorialnym podziałem kraju. Wsparciem dla obecnego systemu rekrutacji do zawodowej służby wojskowej jest Centralna Wojskowa Komisja Lekarska w Warszawie z obecnie podległymi 12 rejonowymi wojskowymi komisjami lekarskimi. Są nimi Rejonowa Wojskowa Komisja Lotniczo-Lekarska w Warszawie, Rejonowa Wojskowa Komisja Morsko-Lekarska w Gdańsku oraz Rejonowe Wojskowe Komisje Lekarskie w Ełku, Krakowie, Legionowie, Lublinie, Łodzi, Szczecinie, Wrocławiu i Żaganiu. Drugim elementem wsparcia jest system wojskowych pracowni psychologicznych. Obecnie jest ich 30 i podlegają one pięciu Regionalnym Wojskowym Pracowniom Psychologicznym w Gdańsku, Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu. Całość organizacji spina Centralna Wojskowa Pracownia Psychologiczna w Warszawie (w 2020 roku przeniesiona z Bydgoszczy).

Ustawa o obronie Ojczyzny zakłada likwidację wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowych komend uzupełnień i wszystkich pracowni psychologicznych. Na ich miejsce powstanie Centralne Wojskowe Centrum Rekrutacji z podległymi 16 wojskowymi centrami rekrutacji (po jednym w każdym z województw). Na mocy ustawy wszyscy żołnierze i pracownicy 16 wojewódzkich sztabów wojskowych i Centralnej Wojskowej Pracowni Psychologicznej staną się odpowiednio żołnierzami i pracownikami Centralnego Wojskowego Centrum Rekrutacji. Natomiast żołnierze i pracownicy 86 wojskowych komend uzupełnień i pozostałych 35 pracowni psychologicznych z dniem wejścia w życie ustawy staną się żołnierzami i pracownikami wojskowych centrów rekrutacji (tych, które swoim terytorialnym zasięgiem obejmą rozformowywane struktury). Na razie nie wiadomo czy nowo formowane centra rekrutacji przejmą wszystkie obiekty swoich poprzedników i czy będą miały np. stałe filie lub siedziby zamiejscowe. Organizacja jednostek systemu wojskowych komisji lekarskich pozostanie bez zmian.

Nowe Centralne Wojskowe Centrum Rekrutacji będzie podlegać bezpośrednio Ministrowi Obrony Narodowej. W założeniach twórców projektu ustawy ma to przede wszystkim zwiększyć efektywność rekrutacji do służby wojskowej. Zgodnie z politycznymi zapowiedziami Siły Zbrojne mają liczyć przynajmniej 250 tys. żołnierzy zawodowych i 50 tys. żołnierzy terytorialnej służby wojskowej. Abstrahując od realności lub nie tych założeń pewne jest, iż w najbliższych latach liczba żołnierzy w Polsce ma wzrosnąć. Aby to osiągnąć wprowadzane są w życie różne przedsięwzięcia mające spowodować, iż służba wojskowa będzie jeszcze bardziej atrakcyjna. Wiele kolejnych zachęt, również finansowo-ekonomicznych, zawiera projekt nowej Ustawy o obronie Ojczyzny. Oprócz nich według decyzji kierownictwa MON ulec zmianie ma również system rekrutacji i jego podległość. Obecnie wojewódzkie sztaby wojskowe wraz z wojskowymi komendami uzupełnień podlegają Szefowi Sztabu Generalnego WP, a Centralna Wojskowa Pracownia Psychologiczna w Warszawie wraz z podległymi jednostkami organizacyjnymi Sekretarzowi Stanu w MON za pośrednictwem Dyrektora Departamentu Wojskowej Służby Zdrowia.

Zgodnie z nazwą nowych centrów będą one zajmować się rekrutacją. Centralne centrum w Warszawie będzie zajmować się również kwestiami związanymi z rezerwami i mobilizacją. Prawdopodobnie dlatego przejdą tam żołnierze i pracownicy z wojewódzkich sztabów wojskowych. Natomiast zarządzanie kryzysowe zostanie podporządkowane Wojskom Obrony Terytorialnej. Projekt ustawy nie precyzuje jakie organy tych wojsk będą się tym zajmować. Na razie nie wiadomo czy na szczeblu lokalnym będą to Dowództwa Brygad Obrony Terytorialnej czy zostaną powołane do tego nowe jednostki organizacyjne. Projekt ustawy precyzuje natomiast w zakresie działań Dowódcy Wojsk Obrony Terytorialnej nową funkcję jako planowanie, koordynację i wykonywanie zadań związanych z udziałem oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, ochrony mienia, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, a także udziału w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Z tego zapisu widać, iż na czas tych wymienionych działań Dowódcy Wojsk Obrony Terytorialnej mogą zostać podporządkowane jednostki innych rodzajów sił zbrojnych. Wraz z wprowadzeniem w życie tych zapisów przewartościuje się rola Wojsk Obrony Terytorialnych z zadań raczej wspierających na zadania wykonawczo-kierownicze. Wraz z likwidacją wojewódzkich sztabów wojskowych ich zadania w systemie zarządzania kryzysowego musi ktoś przejąć i będą to Wojska Obrony Terytorialnej co podniesie rangę tych wojsk.

Nowy system rekrutacji nie będzie już terytorialny. Osoba zainteresowana powołaniem do służby wojskowej będzie mogła zgłosić się do dowolnego wojskowego centrum. Jest to podyktowane dużą mobilnością obywateli i poszukiwaniem przez nich pracy i jej świadczeniem w różnych częściach kraju, nie tylko w miejscu stałego zamieszkania. W praktyce oznacza to, iż osoba zameldowana w danym miejscu, ale przebywająca lub pracująca w zupełnie innym, nie będzie musiała zgłaszać się do centrum w swoim województwie, ale do dowolnego- z reguły najbliższego. Wniosek do centrum będzie można złożyć również bez konieczności osobistego stawienia się, za pośrednictwem strony internetowej albo środków komunikacji elektronicznej. MON zapowiada, iż nowy system będzie bardziej przyjazny kandydatom i bardziej nastawiony na przychylenie się do preferencji zgłaszającego się, a dotyczących charakteru i miejsca pełnienia służby. Postępowanie rekrutacyjne ma być skrócone i odbiurokratyzowane. Ma ono trwać nie dłużej niż 2 dni przy założeniu wydania orzeczenia o zdolności do służby wojskowej przez lekarza. dłuższe postepowanie ma być wyjątkiem, gdy zachodzi   konieczność  skierowanie osoby ubiegającej się o powołanie do służby wojskowej do wojskowej komisji lekarskiej, celem wykonania dodatkowych badań. Przyśpieszeniu procesu rekrutacji ma również sprzyjać wspomniane wcześniej rozformowanie pracowni psychologicznych i przeniesienie ich pracowników do poszczególnych centrów. W celu przyśpieszenia, sam proces rekrutacji może przebiegać w siedzibie szefa wojskowego centrum rekrutacji, ale również w wyznaczonych innych obiektach MON lub nawet obiektach nie należących do resortu, pod warunkiem spełniania przez te obiekty warunków umożliwiających prawidłowe jej przeprowadzenie. W przypadku uznania kandydata za osobę zdolną do służby wojskowej powoływać ją do niej będzie szef wojskowego centrum rekrutacji, wskazując równocześnie termin i miejsce stawienia się do niej.

Przy okazji omawiania spraw rekrutacji warto wspomnieć jeszcze o kilku innych regulacjach zawartych w projekcie Ustawy o obronie Ojczyzny. Oprócz istniejących obecnie rodzajów sił zbrojnych czyli Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych, Marynarki Wojennej, Wojsk Specjalnych i Wojsk Obrony Terytorialnej oraz wyodrębnionej i wyspecjalizowanej służby, jaką jest Żandarmeria Wojskowa w skład Sił Zbrojnych wchodzić będzie nowy, specjalistyczny komponent czyli Wojska Obrony Cyberprzestrzeni. W chwili, gdy zostanie powołany Dowódca Komponentu tych wojsk będzie on podlegał Ministrowi Obrony Narodowej na czas pokoju i Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych z chwilą jego mianowania i przejęcia przez niego dowodzenia Siłami Zbrojnymi. Zgodnie z tym rozwiązaniem minister będzie bezpośrednim zwierzchnikiem już nie tylko Wojsk Obrony Terytorialnej, ale również Wojsk Obrony Cyberprzestrzeni. Dla przypomnienia, zwierzchnictwo nad pozostałymi rodzajami sił zbrojnych pozostaje w rękach Szefa Sztabu Generalnego WP, za pośrednictwem podległych mu Dowódcy Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych, Dowódcy Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych oraz Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. W przypadku ogłoszenia powszechnej lub częściowej mobilizacji oraz w czasie wojny Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego staje się częścią Sił Zbrojnych.

Służba wojskowa będzie dzieliła się na czynną służbę wojskową, służbę w rezerwie oraz służbę w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Czynna służba wojskowa będzie polegała na zasadniczej, terytorialnej lub zawodowej służbie wojskowej. Zasadniczą służba wojskowa będzie pełniona jako dobrowolna lub obowiązkowa w przypadku jej przywrócenia (odwieszenia). Podchorążowie szkół oficerskich, którzy w obecnym porządku prawnym pełnią służbę w charakterze kandydatów na żołnierzy zawodowych w nowej ustawie są od razu zaliczani do żołnierzy zawodowych. Służbę w rezerwie będziemy dzielić na aktywną i pasywną. Aktywna obejmie osoby, które zgłosiły chęć do jej pełnienia, złożyły przysięgę wojskową i spełniają pozostałe kryteria. Pasywna rezerwa będzie obejmowała pozostałych czyli tych, którzy mają uregulowany stosunek do służby wojskowej i nie podlegają militaryzacji, a spełniają kryteria wieku.

Nowa ustawa ma wprowadzić nowy stopień wojskowy w korpusie szeregowych. Ma nim być szeregowy specjalista, stopień wyższy od starszego szeregowego, a niższy od pierwszego stopnia podoficerskiego czyli kaprala. Wprowadzenie tego stopnia jest trochę zaskakujące. Kilkanaście lat temu wprowadzono w WP dodatkowe stopnie, aby oprócz dwustopniowego korpusu szeregowych, były sześciostopniowe korpusy podoficerów, chorążych i oficerów. Po kilku latach zlikwidowano korpus chorążych, zlikwidowano kilka stopni wojskowych i ustalono dwustopniowy korpus szeregowych, dziewięciostopniowy korpus podoficerów i sześciostopniowy korpus oficerów. Teraz z powrotem dodaje się nowy stopień i to w korpusie szeregowych. Dodatkowo jego nazwa budzi spore kontrowersje. Czy inni szeregowi nie powinni być specjalistami w swoich wojskowych specjalnościach?

Projekt Ustawy o obronie Ojczyzny zawiera uregulowania funkcjonujące obecnie i zawarte w szeregu ustaw, które nowa ustawa ma zastąpić. Zawiera również sporo nowych elementów jak nowy system finansowania Sił Zbrojnych, nowy system rekrutacji, nowy specjalistyczny komponent jakim staną się Wojska Obrony Cyberprzestrzeni, nowy stopień szeregowego specjalisty oraz wiele innych nowych, drobnych i szczegółowych zmian. W trakcie uzgodnień międzyresortowych, które będą trwały do 23.11.2021 roku, a następnie w trakcie procedowania w Sejmie i Senacie nie należy spodziewać się zasadniczych zmian, wywracających założenia nowej ustawy. Zapewne zostaną wprowadzone raczej drobne, korekcyjne zmiany i poprawki. Sama ustawa, według intencji MON, ma obowiązywać od dnia 01.07.2022 roku. Dopiero w następnych miesiącach i latach będzie można ocenić czy jej wprowadzenie przyniosło zamierzone efekty.