Jak NATO inwestuje w Polsce. Szansa dla przedsiębiorców [ANALIZA]

Początki specjalnego programu inwestycyjnego NATO

Początki współpracy NATO dotyczącej finansowania infrastruktury w Państwach Członkowskich sięgają czasów powstania Sojuszu i nieistniejącej już Unii Zachodnioeuropejskiej. W 1950 r. Belgia, Francja, Luksemburg, Holandia oraz Wielka Brytania tworzące Unię zdecydowały o wspólnym sfinansowaniu (tzw. cost sharing, który następnie zaczął być stosowany we wszystkich programach infrastrukturalnych NATO) za 32 mln funtów szterlingów 30 lotnisk polowych, jednego kompleksu dowódczego oraz 34 projektów w zakresie komunikacji sygnalizacyjnej. W większości zostały one zlokalizowane we Francji i Holandii. We wrześniu 1951 r. Sojusz Północnoatlantycki uzgodnił w Ottawie kryteria współfinansowania wspólnych projektów infrastrukturalnych. Od tego czasu można mówić o utworzeniu Programu Infrastruktury NATO, który jest jednym z największych sukcesów Sojuszu w jego historii symbolizującym efektywny podział ról, ryzyka i odpowiedzialności pomiędzy Państwa Członkowskie.

Powstanie Programu Inwestycji NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NATO Security Investment Programme)

Pod koniec 1994 r. Program Infrastruktury NATO został przekształcony w Program Inwestycji NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NATO Security Investment Programme). Taka zmiana była wynikiem modyfikacji priorytetów i szerszym skupieniu się Sojuszu na inwestowaniu w poprawę bezpieczeństwa zbiorowego Państw Członkowskich, a nie jedynie na finansowaniu samej infrastruktury.

Czytaj też: MON zmienia przepisy w sprawie zakupów uzbrojenia [ANALIZA]

Wynikała również z ustalenia przez ministrów obrony państw NATO 25 maja 1993 r. rekomendacji obejmujących tzw. Pakiety Zdolności (Capability Packages). Miały one przyczyniać się do osiągania przez NATO specyficznych zdolności operacyjnych dzięki inwestycjom w infrastrukturę rozumianą jako budynki wojskowe, rurociągi, lotniska polowe, urządzenia służące komunikacji, systemy obrony powietrznej, systemy radarowe, magazyny, składy paliw i smarów, urządzenia portowe czy bazy ze sprzętem konserwacyjnym. Infrastruktura Sojuszu miała być budowana na wniosek Dowództw Strategicznych NATO w celu utrzymania zdolności oraz treningu wojsk Paktu w czasie pokoju i w czasie działań wojennych (tzw. common infrastructure w odróżnieniu od national infrastructure finansowanej z budżetów krajowych na potrzeby wyłącznie krajowych wojsk).

Poszerzenie zakresu przedsięwzięć skutkowało objęciem finansowaniem przez NSIP inicjatyw dotyczących:

• mobilności transatlantyckiej i wewnątrzeuropejskiej Sił Natychmiastowego Reagowania NATO (NATO Immediate Reaction Forces) oraz Sił Wzmocnienia NATO (NATO Reinforcing Forces),
• elastycznego dowodzenia i kontroli działań operacyjnych na lądzie, morzu i w powietrzu,
• inwigilacji, rekonesansu oraz działań wywiadowczych,
• wsparcia logistycznego oraz dostaw materiałów,
• kontroli linii komunikacyjnych,
• infrastruktury szkoleniowej i treningowej,
• zdolności nuklearnych,
• konsultacji międzysojuszniczych.

NSIP zapewnia setki milionów euro na inwestycje w państwach członkowskich NATO

NSIP stanowi długoterminowy program inwestycyjny wspierany przez resorty obrony wszystkich 29 państw członkowskich, stąd jest potocznie określany jako tzw. Common Funded programme. Realizacja NSIP jest nadzorowana przez Komitet Inwestycyjny NATO. Poszczególne projekty są wdrażane albo przez indywidualne państwo-gospodarza danej instalacji albo przez różne agencje afiliowane przy NATO i dowództwa strategiczne zgodnie ze swoją właściwością. NSIP jest finansowany w ramach funduszu złożonego ze składek państw członkowskich Sojuszu. Ich wysokość jest uzależniona od wielkości danego państwa i jego potencjału gospodarczego. Zgodnie z danymi NATO budżet Programu na rok 2017 wynosi 655 mln euro, co oznacza spadek w stosunku do lat ubiegłych. W 2015 i 2016 r. wynosił po 725 mln euro.

W przypadku Polski jeszcze przed przystąpieniem do Sojuszu 12 marca 1999 r. Minister Spraw Zagranicznych Bronisław Geremek 10 listopada 1997 r. poinformował Sekretarza Generalnego NATO Javiera Solanę o akceptacji przez Polskę wielkości składek, które Warszawa będzie wpłacać na rzecz cywilnego i wojskowego budżetu Sojuszu oraz NSIP, w wysokości 2,48 proc. Składka wpłacana przez Polskę obecnie jest nieco wyższa i wynosi 2,49 proc., co przekłada się w 2017 r. na 16,3 mln euro. Każda inwestycja Sojuszu jest realizowana na zasadzie podziału kosztów. W przypadku Polski średni podział wynosi: NATO – 59 proc. nakładów, Polska – 41 proc. wartości danej inwestycji. Niemniej w przypadku inwestycji realizowanych w Polsce udział kosztów NATO mieści się w przedziale między 15 a 100 proc.

Czytaj też: Wsparcie dla europejskiej zbrojeniówki. Propozycja Komisji

Najważniejsze elementy NSIP odnoszą się do wspomnianych Pakietów Zdolności, z których każdy składa się ze zróżnicowanej liczby projektów. Może to być jeden projekt (tzw. Stand Alone Project), ale niektóre Pakiety obejmują po 100 projektów, które są realizowane w kilku państwach naraz. Obecnie NSIP składa się ze 137 Pakietów Zdolności znajdujących się na różnych poziomach planowania, monitorowania, zatwierdzania lub wdrażania angażujących łącznie 8 mld euro. Koszt jednego projektu waha się od zaledwie 50 tys. euro do wielu milionów euro. Z uwagi na wielkość danego Pakietu Zdolności finansowanie jest rozplanowywane na kilka lat. Wszystkie niezbędne informacje są umieszczane w Średnioterminowym Planie Zasobów (Medium Term Resource Plan), który ma perspektywę pięciu lat (2014-2018, 2015-2019, 2016-2020) i jest co roku aktualizowany.

Inwestycje w ramach NSIP w Polsce

Od czasu wejścia Polski do NATO inwestycje w ramach NSIP pochłonęły już 3,8 mld zł. Udało się zrealizować 133 projekty w różnych obszarach, z których 103 przedsięwzięcia zostały już odebrane przez Siły Zbrojne RP. W 2017 r. NATO przeznaczy na projekty NSIP w Polsce ponad 152 mln zł (wkład finansowy Polski sięgnie 78 mln zł). Obecnie Polska ma dodatni bilans uczestnictwa w NSIP, ponieważ nadwyżka transferów w ramach realizacji inwestycji nad składkami wynosi 542 mln zł. Przedsięwzięcia inwestycyjne realizowane w Polsce w ramach programu NSIP obejmują osiem Pakietów Zdolności. Jeszcze w 2015 r. przygotowywano trzy nowe Pakiety, które miały objąć 30 nowych zadań inwestycyjnych wartych 136 mln euro związanych głównie z lotnictwem. Chodzi o infrastrukturę dla latających cystern, infrastrukturę dla samolotów wielozadaniowych oraz infrastrukturę zabezpieczenia środków obrony i ataku. Sojusz Północnoatlantycki planuje obecnie sfinansowanie za 220 mln dol. magazynów amerykańskiego sprzętu wojskowego w bazie w Powidzu w województwie wielkopolskim. Jeśli plan zostanie zrealizowany, będzie to jedna z największych inwestycji infrastrukturalnych NATO odkąd Polska jest członkiem Paktu.

Dotychczas w Polsce zrealizowano szereg projektów w ramach NSIP, spośród których można wymienić w szczególności:

1. CP 2A0022 Provide Facilities for Reaction Forces (RF) in Czech Republic and Poland

Pakiet został zatwierdzony w 1999 r. Jego realizacja zapewniła infrastrukturę dla Sił Reagowania NATO na terenie Polski i Czech. Objął 99 projektów dla Polski o wartości około 326 mln euro dotyczących:

• modernizacji i rozbudowy siedmiu lotnisk: Malbork, Poznań-Krzesiny, Łask, Powidz, Mirosławiec, Świdwin i Mińsk Mazowiecki (łączny koszt 112 mln euro);
• modernizacji dwóch portów morskich: Gdynia i Świnoujście (koszt 113 mln euro);
• modernizacji pięciu składnic paliw: Cybowo, Wędrzyn, Puszcza Mariańska, Gardeja i Porażyn (koszt 101 mln euro).

2. CP 5A0044 Provide Backbone Air Defence Radars for Invited Nations

Pakiet został zatwierdzony przez Radę Północnoatlantycką w 1999 r. Dotyczył budowy systemu rozpoznania radiolokacyjnego dalekiego zasięgu na terytorium Polski (tzw. backbone). System tworzy sześć radarów. Trzy radary typu RAT-31DL produkcji włoskiej firmy Selex (zlokalizowane w miejscowościach Chruściel, Zamość i Suwałki) zostały zakupione ze wspólnych funduszy NATO, a trzy radary produkcji polskiej typu NUR-12M (zlokalizowane w miejscowościach Brzoskwinia, Roskosz i Wiewiórczyn) zostały sfinansowane z budżetu MON. Szacunkowa wartość całego Pakietu sięgnęła 88 mln euro.

Czytaj też: Więcej uprawnień dla Dowódcy Wojsk Obrony Terytorialnej. MON wprowadza nowe przepisy ws. zakupów [ANALIZA]

3. CP 5A0035 Provide and Maintain NATINADS Capability in the Czech Republic, Hungary and Poland

Pakiet został zatwierdzony przez Radę Północnoatlantycką 16 czerwca 2000 r. Dotyczył włączenia polskiego systemu obrony powietrznej w system zintegrowanej obrony powietrznej NATINADS NATO w celu zapewnienia współpracy krajowych systemów obrony powietrznej, radiowej łączności oraz szkolenia symulacyjnego.

Polska część pakietu zawierała 11 projektów o wartości 39 mln euro dotyczących w szczególności:

• modernizacji trzech stanowisk dowodzenia obrony powietrznej szczebla taktycznego w Poznaniu, Warszawie i Bydgoszczy
• budowy posterunku łączności radiowej dla okrętów we Władysławowie.

4. CP 9B0401 Provide Joint Training, Experimentation and Interoperability Development Capabilities

Pakiet został zatwierdzony przez Komitet Planowania Obrony NATO w 2004 r. W polskiej części dotyczył budowy Centrum Szkolenia Sił Połączonych (Joint Force Training Centre) w Bydgoszczy. Pakiet zawierał pięć projektów o wartości około 38,5 mln euro (dwa projekty budowlane i trzy elektroniczne). Centrum wybudowano w 2008 r.

5. CP 5A0109 Provide Air Command and Control System (ACCS) Foundation Capability

Pakiet został zatwierdzony przez Radę Północnoatlantycką w 2005 r. Dotyczył budowy nowego systemu kierowania operacjami powietrznymi (ACCS). W Polsce wybudowano stanowisko dowodzenia obroną powietrzną ARS w Krakowie o wartości około 42,5 mln euro.

6. CP 9B3012/5A0006-Rev1 Maritime Shore-Based Command and Control (C2) Surface Communications

Pakiet został zatwierdzony przez Komitet Planowania Obrony NATO 16 grudnia 2005 r. Objął dwa projekty dotyczące budowy systemu łączności typu BRASS na potrzeby Marynarki Wojennej. Wartość pakietu w przypadku Polski wyniosła około 23 mln euro. 

System instytucjonalny realizacji inwestycji NATO w Polsce

Za początek instytucjonalizacji realizacji inwestycji NATO w Polsce można przyjąć wydanie przez ówczesnego szefa MON Bronisława Komorowskiego decyzji Ministra Obrony Narodowej Nr 199/MON z 2 listopada 2000 r. w sprawie wprowadzenia wytycznych dotyczących koordynacji i zarządzania w resorcie obrony narodowej „Programem Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w Dziedzinie Bezpieczeństwa" (decyzja została opublikowana jedynie w Dzienniku Rozkazów MON poz. 121).

Kolejnym krokiem w tym procesie było wydanie przez szefa MON Jerzego Szmajdzińskiego decyzji Nr 4/MON Ministra Obrony Narodowej z 11 stycznia 2002 r. w sprawie utworzenia zakładu budżetowego „Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego”, na mocy której 1 lutego 2002 r. powstał zakład budżetowy pod nazwą „Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego” z siedzibą w Warszawie. Nowa instytucja podlegała Dyrektorowi Departamentu Infrastruktury MON, który sprawował nadzór nad jej działalnością. Jako przedmiot działalności Zakładu resort obrony wskazał zarządzanie realizacją sojuszniczych Pakietów Zdolności, dla których Polska została wskazana jako kraj-gospodarz, polegające na wypełnianiu funkcji inwestora i obejmujące w szczególności:

  1)  planowanie;

  2)  organizowanie procesu inwestycyjnego;

  3)  udzielanie zamówień na roboty budowlane, usługi i dostawy;

  4)  finansowanie zamierzeń i prowadzenie ewidencji księgowej;

  5)  sprawozdawczość i rozliczenia.

Jako główne przychody Zakładu resort obrony wskazał 3 proc. wartości robót (dostaw) inwestycyjnych w ramach programu inwestycji finansowanych ze środków NSIP - Krajowe Wydatki Administracyjne. Celem utworzenia ZIOTP było spełnienie wymogu Komitetu Infrastruktury NATO polegającego na konsolidacji zadań merytorycznych i finansowo-rozliczeniowych NSIP w jednej instytucji.

Następnie Minister Jerzy Szmajdziński wydał decyzję Nr 215/MON Ministra Obrony Narodowej z 28 lipca 2004 r. w sprawie zasad uczestnictwa resortu obrony narodowej w „Programie Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NSIP)”, która uchyliła decyzję Nr 199/MON z 2 listopada 2000 r. Nowa decyzja opisywała trzy etapy realizacji przedsięwzięć wynikających z udziału resortu obrony narodowej w programie NSIP:

1)    Projektowanie i przygotowywanie Pakietów Zdolności,

2)    Realizacja Pakietów Zdolności,

3)    Użytkowanie infrastruktury wspólnej NATO.

Decyzja obejmowała również definicję przetargu międzynarodowego NATO (International Competitive Bidding) jako procedurę postępowania o udzielenie zamówienia na realizację robót budowlanych, usług lub dostaw, zdefiniowaną w dokumencie normatywnym NATO AC/4-D/2261.

Następnie szef MON Tomasz Siemoniak wydał obecnie obowiązującą decyzję Nr 352/MON Ministra Obrony Narodowej z 7 września 2015 r. w sprawie zasad uczestnictwa resortu obrony narodowej w „Programie Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NSIP)”, która uchyliła decyzję Nr 215/MON. Dostosowała ona zadania komórek organizacyjnych MON w zakresie NSIP do zmian systemu dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP i powstania Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych oraz Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych. 

Działalność ZIOTP

Wcześniej, bo 1 stycznia 2011 r., w związku z reformą finansów publicznych Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w dotychczasowej formie został zlikwidowany. Na jego miejsce szef MON Bogdan Klich w drodze zarządzenia Nr 49/MON Ministra Obrony Narodowej z 30 sierpnia 2010 r. w sprawie utworzenia instytucji gospodarki budżetowej pod nazwą „Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego” utworzył tzw. instytucję gospodarki budżetowej – Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (ZIOTP) posiadający osobowość prawną i statut (obecnie obowiązujący statut ma treść nadaną przez szefa MON Antoniego Macierewicza zarządzeniem Nr 2/MON Ministra Obrony Narodowej z 10 lutego 2017 r.)

Czytaj też: Hamulce modernizacji Sił Zbrojnych RP [7 PUNKTÓW]

Od 2011 r. na czele ZIOTP stoi wywodzący się z Polskiego Stronnictwa Ludowego dr Bogusław Wijatyk, który wcześniej przez kilka lat był dyrektorem Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego i Rozwoju Obszarów Wiejskich w dolnośląskim Urzędzie Marszałkowskim i radnym powiatu kłodzkiego z ramienia PSL. Dyrektor kieruje ZIOTP przy pomocy nie więcej niż 2 zastępców: zastępcy do spraw inwestycyjno-technicznych i zastępcy do spraw ekonomiczno-organizacyjnych oraz głównego księgowego. Podlega podsekretarzowi stanu w MON nadzorującemu Departament Infrastruktury MON, którym jest obecnie Bartłomiej Grabski.

Podstawowym zadaniem ZIOTP jest realizacja projektów inwestycyjnych w ramach Pakietów Zdolności poprzez m.in.:

• przeprowadzanie postępowań przetargowych na wybór wykonawców robót i dostawców,
• wybór specjalistycznych firm konsultingowych pełniących funkcję inwestorów zastępczych,
• nadzór nad realizacją inwestycji poprzez inwestorów zastępczych,
• rozliczanie inwestycji według uregulowań narodowych i NATO.

ZIOTP udziela zamówień na roboty budowlane, usługi i dostawy w formie:

• zamówień publicznych na podstawie ustawy - Prawo zamówień publicznych;     
• zamówień udzielanych według procedury NATO (ICB - International Competitive Bidding) na podstawie Dokumentu Komitetu Infrastruktury NATO (znak AC/4-D/2261, wydanie 1996) pod nazwą „Procedury przeprowadzania międzynarodowych przetargów konkurencyjnych”.

Ogłoszenia o rozpoczęciu nowych postępowań przetargowych są zamieszczane na stronach internetowych Ministerstwa Rozwoju oraz Ministerstwa Obrony Narodowej.

Polscy przedsiębiorcy mogą zyskać na przetargach w ramach NSIP

Zgodnie z dyrektywą NATO AC/4-D/2261 polskie firmy zainteresowane udziałem w przetargach międzynarodowych w ramach NSIP muszą uzyskać specjalną „Deklarację uprawnienia”, która jest wydawana przez Ministerstwo Rozwoju na każde konkretne przedsięwzięcie inwestycyjne. Z kolei firmy zagraniczne muszą uzyskać „Deklarację uprawnienia” wydaną przez rząd albo przez wyznaczone w tym celu właściwe władze z kraju pochodzenia potencjalnego wykonawcy.

Ponadto do udziału w zamówieniach realizowanych w ramach NSIP, w tym zamówieniach niejawnych, dodatkowo są zapraszani przedsiębiorcy, którzy wypełnili formularze i złożyli wnioski o umieszczenie w Bazie informacji o wykonawcach ZIOTP. Umieszczenie przedsiębiorcy w Bazie odbywa się na podstawie wniosków wypełnionych i przesłanych do ZIOTP. W formularzach przedsiębiorcy wskazują jakiego rodzaju działalność prowadzą. Składają też wykaz maksymalnie 10 ważniejszych zadań zrealizowanych w okresie ostatnich 3 lat. Podają również skrótową charakterystykę własnego parku maszynowego, w tym urządzeń, aparatury, oprogramowania oraz wskazują wysokość posiadanych środków finansowych lub zdolność kredytową w pięciu przedziałach. Określają też liczbę zatrudnionych osób oraz podają ogólną informację na temat ich kwalifikacji zawodowych, uprawnień projektowych, doświadczenia i wykształcenia. Przedsiębiorcy muszą również określić poziom ochrony informacji niejawnych w firmie, poziom akredytacji systemów teleinformatycznych oraz poinformować, czy posiadają świadectwo bezpieczeństwa przemysłowego.

Spełnienie powyższych wymagań otwiera drogę do realizacji przedsięwzięć w przyszłości. O zamówienia ZIOTP starały się dotychczas takie przedsiębiorstwa jak Warbud S.A., IDS-BUD S.A., Erbud S.A., Elektrotim S.A., Zeus S.A., Agat S.A., Stekop S.A., Mostostal Warszawa S.A., czy Skanska S.A. NSIP realizuje w większość inwestycje polegające na wykonaniu robót budowlanych, stąd przeważają przedsiębiorstwa budowlane, które tym samym poszerzają swoje portfolio kontraktów.

Plan postępowań ZIOTP o udzielenie zamówienia na 2017 r. przewiduje jeden przetarg ograniczony na dostawę i montaż systemu audio-visual dla potrzeb JFTC Bydgoszcz (wartość powyżej 418 000 euro) oraz osiem przetargów ograniczonych w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa dotyczących wykonania różnego rodzaju specjalistycznych robót budowlanych i usług zwykle o wartości kilku milionów euro. Zwykle są to zadania, które stanowią elementy realizacji kilkuletnich projektów w ramach Pakietów Zdolności. Rosnące znaczenie Polski jako najważniejszego państwa na wschodniej flance NATO może przyczynić się do wzmożenia obecnych inwestycji w ramach NSIP oraz przeznaczenia przez Pakt dodatkowych środków na nowe projekty infrastrukturalne nad Wisłą. To z kolei może przyczynić się do zwiększania szans krajowych przedsiębiorstw w staraniach o nowe zamówienia od ZIOTP.

Wojciech Pawłuszko