Podsumowanie konferencji „NATO Eastern Flank Security. Baltic States and Poland”

Celem przewodnim konferencji było przeprowadzenie dyskusji eksperckiej na temat obecnego stanu relacji oraz perspektyw ich pogłębienia pomiędzy Polską, Estonią, Litwą i Łotwą. Zgromadzeni uczestnicy mieli okazję wysłuchać przemówienia gościa honorowego, Pana Ministra Piotra Naimskiego, dotyczącego współpracy energetycznej Polski i państw bałtyckich. W konferencji wzięli udział dyplomaci, uznani eksperci, przedstawiciele think tanków, mediów, administracji państwowej oraz biznesu. Wydarzenie spotkało się ze szczególnym zainteresowaniem blisko 40 zagranicznych placówek dyplomatycznych w Polsce.

Konferencję otworzył Krzysztof Kamiński, Prezes Fundacji Warsaw Institute, który szczegółowo przedstawił agendę wydarzenia oraz główne założenia sesji tematycznych. Podkreślił on, że wybór dwóch głównych tematów przewodnich tj. obronności i energetyki, stanowi odzwierciedlenie kluczowych aspektów współpracy pomiędzy Polską, a państwami bałtyckimi. Jako państwa położne w istotnej geostrategicznie części NATO, wspólnie dzielimy nie tylko zagrożenia, ale też obowiązek wzajemnych działań na rzecz obrony sojuszników. Stwierdziło on, że obok obronności, katalizatorem wspólnych działań jest energetyka, która ma ogromny wpływ na procesy gospodarcze w regionie.

Podczas konferencji podpisana została wspólna deklaracja think tanków dotycząca utworzenia Funduszu Bałtyckiego (Baltic Fund). Dokument ten ma na celu zwiększenie wysiłków organizacji eksperckich na rzecz promowania idei powołania nowej instytucji. W ramach zadeklarowanych działań sygnatariusze deklaracji przedłożą uprzednio wypracowaną koncepcję Baltic Fund rządom Estonii, Łotwy, Litwy i Polski. Dzięki Baltic Fund możliwe będzie pogłębienie współpracy regionalnej w dziedzinie bezpieczeństwa, gospodarki, energii i społeczeństwa obywatelskiego.

Sygnatariusze wspólnej deklaracji think tanków dotyczącej utworzenia Funduszu Bałtyckiego (Baltic Fund):

• Sven Sakkov – Director, International Centre for Defence and Security, Estonia
• Olevs Nikers – President, Baltic Security Foundation, Łotwa
• Linas Kojala – Director, Eastern Europe Studies Centre, Litwa
• Mantas Macikas – President, Memel Institute, Litwa
• Krzysztof Kamiński – Warsaw Institute, Polska

Celem Baltic Fund jest wzmocnienie współpracy pomiędzy Estonią, Łotwą, Litwą i Polska, a w dalszej perspektywie włączenie do inicjatywy Danii, Finlandii, Norwegii i Szwecji. Za sprawą Baltic Fund zwiększeniu ulegnie kapitał społeczny w postaci wiedzy oraz powiązań strukturalnych i międzyludzkich oraz polepszy się wizerunek i znaczenie regionu bałtyckiego w Europie i na świecie, co odgrywa fundamentalną rolę dla wzmacniania poczucia regionalnej wspólnoty oraz wzrostu bezpieczeństwa w basenie Morza Bałtyckiego. Inicjatywa Baltic Fund może mieć istotne znaczenie w obecnej sytuacji geopolitycznej w regionie, a także dla dalszego rozwoju szeroko zakrojonej współpracy, w tym politycznej, wojskowej i gospodarczej regionu.

Wystąpienia specjalne

Podczas konferencji swoje przemówienie wygłosił Piotr Naimski, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Pełnomocnik Rządu do spraw Strategicznej Infrastruktury Energetycznej. Minister Naimski podczas swojego wykładu odniósł się do kluczowych wyzwań stojących przed współpracą Polski z państwami bałtyckimi w dziedzinie energetyki. Minister zaznaczył, że z jednym z największych realizowanie obecnie projektów jest synchronizacja systemu elektroenergetycznego Litwy, Łotwy i Estonii z systemem elektroenergetycznym Europy, za pomocą połączenia z Polską. Dotychczas państwa bałtyckie pomimo członkostwa w NATO i UE były połączone systemem postsowieckim. Podkreślił też znaczenie strategicznych inwestycji LitPol Link i Harmony Link oraz ich wpływu na możliwość handlu energią pomiędzy Polską a państwami bałtyckimi. Pozostając w temacie elektroenergetyki Minister zwrócił uwagę na plany rozbudowy lub budowy elektrowni atomowych w Europie Środkowo-Wschodniej, podkreślając znaczenie państwa inwestującego i technologii. Następnie Minister Naimski opisał infrastrukturę gazociągową w Europie Środkowo-Wschodniej wykorzystywaną do przesyłu gazu ziemnego z Rosji do Europy. Podkreślił, iż Polska podejmuje aktywne działania, aby zmienić geopolityczny układ gazociągów tak, aby umożliwić dostarczanie surowca nie tylko ze wschodu, ale także z północy. I nie tylko dla Polski, ale dla całego regionu. Zapewnił uczestników na temat terminowości kluczowych inwestycji podejmowanych przez polski rząd takich jak gazociąg Baltic Pipe (mający przesyłać gaz z Norwegii przez Danię do Polski). Minister podkreślił epokową zmianę w segmencie gazu ziemnego w Polsce, jaką było uruchomienie terminala LNG w Świnoujściu. Odniósł się także do terminala LNG w Kłajpedzie (FRSU ), który umożliwił Litwinom uniezależnienie się od dostaw gazu z Rosji. Minister Naimski podkreślił także, że należy się zastanowić na temat architektury do przesyłu ropy naftowej w tej części Europy nie tylko na potrzeby cywilne, lecz wojskowe. Zaznaczył w swojej prezentacji, że elementy infrastruktury ropociągowej NATO znajdują się wyłącznie w Europie Zachodniej. Minister podkreślił, że znaczenie infrastruktury do przesyłu surowców energetycznych jest krytyczne w sytuacjach kryzysowych Minister Naimski podsumowując swoje wystąpienie stwierdził, że energetyka jest kluczowa dla współpracy pomiędzy Polską a państwami bałtyckimi oraz ma ogromny wpływ na bezpieczeństwo regionu, ponieważ jak podkreślił, bezpieczeństwo to wynika także z ciągłości dostaw surowców energetycznych.

Przemówienie dotyczące bezpieczeństwa energetycznego wygłosił także Mateusz Wodejko, Wiceprezes Zarządu PERN S.A. W swoim wystąpieniu przedstawił on strategiczne znaczenie infrastruktury energetycznej dla bezpieczeństwa państwa, na przykładzie operatora systemu przesyłowego ropy naftowej. Opisał też kluczowe inwestycje spółki, które wpływają pozytywnie na stojące przed Polską wyzwania energetyczne. Podczas swojej prezentacji przybliżył uczestnikom kwestie kryzysu związanego z ropociągiem Drużba i kryzysu chlorkowego, kiedy to spółka przez zanieczyszczoną ropę ze wschodu musiała wstrzymać dostawcy w trosce o bezpieczeństwo m.in. instalacji rafineryjnych. Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu infrastruktury możliwe było uniknięcie kryzysu energetycznego oraz negatywnego oddziaływania na odbiorców, zwłaszcza tych indywidualnych.

Sesja 1 : Obronność

Moderatorem pierwszej sesji dotyczącej obronności był Paweł Pawłowski, Przewodniczący Rady Fundacji Warsaw Institute. Rozpoczynając panel odniósł się on do ostatnich doniesień medialnych w sprawie kwestionowania podstawowych wartości NATO przez Turcję, czy wypowiedzi Prezydenta Emmanuela Macrona, czym zainicjował interesującą dyskusję z panelistami na temat obecnej kondycji sojuszu.

Linas Kojala (Director, Eastern Europe Studies Centre, Litwa) podkreślił, że momentem zwrotnym dla państw bałtyckich była rosyjska agresja na Ukrainę oraz aneksja Krymu w 2014 r. Wcześniej nie przykładano tak wielkiej wagi do obecności NATO w regionie, pomimo tego, że mijało wówczas 10 lat od akcesji Litwy do struktur sojuszu. Agresywna polityka Rosji zwróciła jednak uwagę całego NATO na konieczność wzmocnienia wschodniej flanki, zwłaszcza w regionie bałtyckim, czego przykładem są dzisiaj żołnierze sojuszników na Litwie, Łotwie, w Estonii i Polsce. Przytoczył także znaczenie mijających 15 lat inicjatywy Baltic Air Policing, która jest żywym przykładem realnego wsparcia sojuszników. Zaznaczył on, że pomimo określonych uwarunkowań państw bałtyckich oraz mniejszych budżetów tych państw przeznaczanych na obronę, wciąż są one pełnoprawnymi uczestnikami Sojuszu. Oznacza to, że mogą realizować swoje obowiązki członkowskie np. poprzez wkład w rozwój innych zdolności obronnych m.in. w zakresie cyberbezpieczeństwa i nowych technologii. Odniósł się także do relacji transatlantyckich i obecnej kondycji sojuszu i stwierdził, że Europa w NATO musi mieć silną pozycję, a nie budować inne inicjatywy poza sojuszem.

Sven Sakkov (Director, International Centre for Defence and Security, Estonia) zaprezentował podobny punkt widzenia co przedmówca i dodał, że Estonia w ostatnich latach mocno rozwinęła przemysł high tech oraz może dostarczać wysoko wyspecjalizowane usługi i produkty. Zwrócił uwagę, że wkład Estonii we wspólne bezpieczeństwo objawia się wraz z zapewnianiem cyberbezpieczeństwa czy zwalczaniem zagrożeń hybrydowych. Zauważył, że podczas budowania partnerstwa regionalnego opartego na bezpieczeństwie należy wziąć pod uwagę zróżnicowany potencjał państw. I tak, Polska może poszczycić się stosunkowo dużym sektorem przemysłu obronnego, natomiast Estonia ze względu na ograniczone zasoby koncentruje się na tworzeniu wyspecjalizowanego sektora cyber, który może stać się wkrótce kluczowy dla NATO. Władze Estonii słusznie diagnozują, iż zacofanie technologiczne sojuszu może doprowadzić do wzrostu znaczenia innych graczy międzynarodowych. Sven Sakkov odwołał się również do raportu European Strategic Autonomy. Operationalising a Buzzword (którego jest współautorem), w którym podkreślone zostaje znaczenie autonomii Europy w NATO. Należy jednak pamiętać, że wszelkie inne inicjatywy nie mają na celu osłabienia sojuszu , a jedynie wzmacnianie europejskiego głosu oraz zwiększenie odpowiedzialności Europy za losy sojuszu. Zaznaczył także, że w obecnym świecie nie ma miejsca na próżnię w obszarze bezpieczeństwa, ponieważ jeżeli NATO ustąpi w danym aspekcie to natychmiast inni gracze zastępują sojusz.

Otto Tabuns (Director, Baltic Security Foundation, Łotwa), stwierdził, iż ważna jest wspólna lub przynajmniej podobna percepcja pojmowania zagrożeń. Dlatego tez ceni inicjatywy, dzięki którym nie tylko politycy i dowódcy, ale tez żołnierze sił sojuszniczych mogą doświadczyć czym jest wschodnia flanka oraz zrozumieć sens zagrożeń dla niej. Wymienił kluczowe wyzwania dla regionu w sferze obronności, zwłaszcza w obszarze mobilności sił zbrojnych oraz konieczności znoszenia barier biurokratycznych w tym obszarze, które utrudniają szybkość reagowania sojuszu. Zaznaczył, że podobnie jak na Litwie, na Łotwie świadomość kwestii obronnych wśród społeczeństwa zwiększa się.

Ray Wójcik (Director, CEPA Warsaw Office, Stany Zjednoczone), zauważył, że zarówno Stany Zjednoczone, jak większość sojuszników w NATO, dostrzegają nieustającą potrzebę wzmacniania flanki wschodniej. Zwrócił on także uwagę na kluczowe znaczenie więzi transatlantyckiej pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, a Europą. Określił ją jako filar globalnej architektury bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych, która odzwierciedla nie tylko współpraca wojskowa. Ta specjalna więź odzwierciedlana jest przede wszystkim poprzez współprace gospodarcza, gdzie Stany Zjednoczone są największym importerem z Europy. Odniósł się także do dyskusji o obecnym stanie sojuszu, gdzie stwierdził, że poruszona debata może skłonić do większej współpracy i zrozumienia czym w istocie jest NATO. Zaznaczył on, że zrozumienie obecnych wyzwań wewnętrznych i zewnętrznych przez elity europejskie jest kluczowe aby skutecznie wspierać wschodnia flankę NATO. Nie tylko w regionie Morza Bałtyckiego, ale także Morza Czarnego, które stało się obiektem wzmożonej aktywność rosyjskiej po aneksji Krymu. Jako były wojskowy U.S. Army opisał strategiczne znaczenie przesmyku suwalskiego, który jest jedynym lądowym połączniem państw bałtyckich z pozostałymi sojusznikami w NATO. Przedstawił on wyniki analiz podejmowanych dotychczas manewrów wojskowych przez Rosję skierowanych na region państwa bałtyckich i stwierdził, ze rosyjskie manewry jasno świadczą o wrogim nastawieniu, a wręcz przygotowaniu do konfliktu zbrojnego. W razie jego rozpoczęcia, według niego, strona rosyjska będzie skupiała się na jak najszybszym zdobyciu państw bałtyckich, co wymusza sprawność procesu decyzyjnego po stornie NATO oraz sprawność przerzutu odpowiednich sił obronnych. Stwierdził także, że ewentualny konflikt w tym regionie nie ograniczałby się terytorialnie i mógł być wymierzony również w cala Europę. Dlatego też NATO planuje przeprowadzenie w kwietniu i w maju stosownych ćwiczeń obronnych na duża skalę na swojej wschodniej flance. Na koniec podkreślił znaczenie nowych technologii, a zwłaszcza znaczenia rozwoju sieci 5G, która będzie istotnym wyzwaniem z zakresu bezpieczeństwa dla sojuszu w najbliższych latach.

Sesja 2 : Energetyka

Moderatorem drugiej sesji, poświęconej tematom energetycznym, był Wojciech Jakóbik (Redaktor Naczelny, BiznesAlert.pl). Rozpoczynając panel, zarysował on obecne wyzwania w zakresie współpracy energetycznej pomiędzy Polską, a państwami bałtyckimi. Podkreślił znaczenie bezpieczeństwa energetycznego dla całości systemu bezpieczeństwa zarówno poszczególnych państw jak i całego regionu.

Krystian Kowalewski (Director, World Energy Council Warsaw Office, Polska) przybliżył zagadnienie synchronizacji systemów elektroenergetycznych państw bałtyckich z systemem europejskim. Dotychczas Estonia, Litwa i Łotwa korzystały z postsowieckiego systemu IPS/UPS. Zaznaczył, że obecnie podejmowane są kolejne inicjatywy (m.in. podmorski kabel pomiędzy Polską a Litwą – HARMONY Link), aby ten stan rzeczy zmienić i podłączyć te kraje do systemu elektroenergetycznego Europy (UCTE), do 2025 roku. Zwrócił on uwagę, że przez tworzenie połączeń i w końcu proces synchronizacji, może zmniejszyć się znacząco opłacalność budowy elektrowni atomowej w Ostrowcu na Białorusi. Odniósł się on także do planów dywersyfikacyjnych w zakresie dostaw gazu ziemnego w regionie i podkreślił kluczowe znaczenie terminali LNG w Świnoujściu i w Kłajpedzie, które dają większą elastyczność reagowania w kryzysowych sytuacjach.

Olevs Nikers (President, Baltic Security Foundation, Łotwa) zwrócił uwagę na jeden z kluczowych tematów energetycznych w bezpośrednim sąsiedztwie regionu, czyli budowę elektrowni atomowej w Ostrowcu na Białorusi. Budowa tej elektrowni może mieć ogromne implikacje dla elektroenergetyki w państwach bałtyckich (m.in. przez możliwy wpływ na ceny). Zwrócił uwagę, że należy korzystać z zaufanych źródeł energii, zwłaszcza pod kątem technologii oraz pochodzenia kapitału, który finansuje inwestycje. Stwierdził on także, że w zakresie energetyki widać potrzebę wzmocnienia koordynacji działań w całym regionie. Nie tylko podejmując się krytyki niekorzystnych projektów, ale przede wszystkim podejmując się aktywnych działań mających przede wszystkim na uwadze bezpieczeństwo własnych państw i regionu, a także podejmowanie wspólnych wysiłków na rzecz spełniania celów klimatycznych.

Mantas Macikas (President, Memel Institute, Litwa), podobnie jak przedmówca, odniósł się do budowy elektrowni atomowej w Ostrowcu na Białorusi, zaznaczając, iż inwestycja realizowana jest zaledwie 50 km od Wilna. Budowa ta jest tematem publicznej dyskusji na Litwie od 2009 roku, jednak zwrócił uwagę, że w związku z podważanymi kwestiami bezpieczeństwa i nadzoru inwestycji, powinna znaleźć się również w europejskiej, a nie tylko regionalnej, agendzie. Podkreślił znaczenie pochodzenia kapitału i technologii – w tym przypadku obu rosyjskich. Z kolei jeśli chodzi o kwestie związane z gazem ziemnym, podkreślił on kolosalne znaczenie dla bezpieczeństwa Litwy funkcjonowania terminala LNG (FSRU) w Kłajpedzie. Dzięki niemu możliwe było przestawienie się z gazu rosyjskiego na ten z Norwegii i otwarcie na innych, nowych dostawców, dotychczas niedostępnych. To ma duże znaczenia dla rynku gazu, gdzie nie reguluje się cen politycznie , ale na podstawie wskaźników rynkowych. To w konsekwencji powoduje, że odbiorcy końcowi płacą mniej.

Sandis Šraders (Faculty Member, Baltic Defence College, Łotwa) odniósł się do zaawansowanych prac nad Nord Stream 2 oraz implikacji wynikających z ukończenia projektu dla regionu bałtyckiego. Stwierdził, że nadal możliwe jest działanie amerykańskiej administracji przeciwko tej inwestycji. Jednak ze względu na zaawanasowany status prac nad projektem Nord Stream 2 nie uda się go zablokować, a jedynie co najwyżej opóźnić. Najdotkliwszy możliwy cios, jaki może zostać wymierzony, to zablokowanie poprzez amerykańskie sankcje podwykonawców Gazpromu. Mogłyby one polegać m.in. na zablokowaniu dostępu do rozliczeń finansowych. Zmusiłoby to rosyjskiego gazowego monopolistę do dokończenia inwestycji z własnego budżetu. Tym samym obciążając rosyjskich podatników. Dodał także, że państwa regionu bałtyckiego powinny być zainteresowanie dalszą współpraca w dziedzinie importu gazu, jednakże tylko i wyłącznie na rynkowych zasadach, gdzie cena jest fair i nie jest uzależniona od czynników politycznych.

Podczas dyskusji panelowej głos zabrał także Minister Piotr Naimski, który wypowiedział się na temat elektrowni atomowej w Ostrowcu na Białorusi i stwierdził, że Polska realizuję strategię samodzielnej generacji energii elektrycznej na potrzeby krajowe i nie przewiduje, aby dopuszczać możliwość zakupu energii z państw trzecich.