Główne wyzwania dla nowego rządu w polityce zagranicznej [OPINIA]

Prawu i Sprawiedliwości najprawdopodobniej nie uda się uzyskać większości wymaganej do wotum zaufania. Tym samym można już odgórnie założyć, że resort ten przypadnie komuś z koalicji KO-Trzecia Droga-Lewica. To jednak nie wpływa na to, że przed przyszłym Ministrem Spraw Zagranicznych będzie stał szereg wyzwań. Część z nich nakłada się także z innymi resortami (jak choćby kwestie związane z bezpieczeństwem energetycznym czy zbrojeniami). Natomiast w dobie dynamicznych zmian w środowisku międzynarodowym wymagana będzie wzmożona aktywność właśnie tego przedstawiciela rządu.

Polityka w regionie

Ten dział można (czy wręcz należy) podzielić na kilka podzespołów. Mowa tu nie tylko o uregulowaniu relacji z poszczególnymi państwami, ale również z organizacjami międzynarodowymi czy projektami regionalnymi.

W pierwszym przypadku z pewnością na czoło wychodzą stosunki z Ukrainą. Można spodziewać się, że wsparcie dla Kijowa będzie kontynuowane. Natomiast powoli należy rozważać, jak te relacje będą się kształtowały w warunkach powojennych oraz w perspektywie najbliższych lat. Należy też pamiętać o fakcie, że nasz sąsiad stara się o przyjęcie w poczet państw członkowskich Unii Europejskiej oraz NATO. W przypadku tego drugiego jest to zdecydowanie znak na duży plus. Zniweluje to „szarą strefę” bezpieczeństwa w Europie Wschodniej oraz sprawi, że Ukraina będzie dla Polski tym, czym Polska była dla Niemiec, tj. przesunie rubieże Sojuszu dalej na Wschód.

Jednak problemy mogą zacząć się mnożyć w przypadku dołączenia Ukrainy do Unii, co może bardzo mocno wpłynąć na obustronne relacje w kontekście gospodarczym, przede wszystkim w sektorze rolnictwa oraz pod względem siły roboczej. To może powodować napięcia na na linii Warszawa-Kijów. Można było zauważyć, jak duże emocje generowała kwestia ukraińskiego zboża przed kilkoma miesiącami. Dlatego już teraz przyszły polski rząd powinien mieć to na uwadze.

Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, by te relacje były rozwijane w dobrą stronę, ponieważ w naszym interesie jest mieć co najmniej neutralne, a w dobrym scenariuszu przyjazne stosunki z władzami w Kijowie. Tu akurat wiele zależy od tego, czy aktualna władza na Ukrainie zostanie zmieniona po wojnie (na co wiele wskazuje), ale tu należy czekać.

Natomiast w kontekście organizacji międzynarodowych kłaniają się przede wszystkim dwie kwestie: Grupa Wyszehradzka oraz Inicjatywa Trójmorza. W przypadku tego pierwszego będzie widoczny zdecydowany rozdźwięk w stosunku do Unii Europejskiej oraz spraw związanych z Rosją i Ukrainą. Aktualne władze w Bratysławie oraz w Budapeszcie zdecydowanie różnią się w podejściu do obu tych zagadnień od rządów w Pradze czy w Warszawie.

Być może odżyje też format Trójkąta Weimarskiego, który przez ostatnie lata istniał głównie na papierze.

Rodzi się także pytanie w kontekście dalszej działalności Inicjatywy Trójmorza, która stanowi swego rodzaju novum w myśleniu o regionie. Potencjał infrastrukturalny tego przedsięwzięcia jest niebagatelny, a naczyniami połączonymi w tym kontekście są m.in. Via Carpatia, Via Baltica, a pośrednio też Centralny Port Komunikacyjny, choć budowa tego ostatniego jest jednym z bardziej newralgicznych elementów debaty publicznej w Polsce. Tutaj nie można do końca jest pewnym, czy przyszły rząd będzie kontynuował działania w tym kierunku, czy jednak zdecyduje się odstawić na bok te inicjatywy.

Polska i Niemcy na rozdrożu

To państwo, któremu należałoby poświęcić najwięcej miejsca. Część z nich została już przeze mnie omówiona w innym artykule. Natomiast trzeba przyznać, że obecnie coraz więcej Niemcy i Polskę dzieli, niż łączy, a to pomimo statusu sojuszników oraz ważnych partnerów handlowych. Nie jest to też wina, jak wielu stara się sugerować, wyłącznie rządu polskiego. Antagonizmy pojawiały się z obu stron, a starając się prowadzić bardziej niezależną politykę Polska jest siłą rzeczy skazana na konfrontację z RFN w wielu obszarach.

Ponadto Niemcy przez lata stawiały na ugrupowania bardziej im sprzyjające, a które teraz najpewniej dojdą do władzy w Warszawie. Tu ponownie wracają pytania, czy takie projekty jak CPK, elektrownia atomowa, port kontenerowy w Świnoujściu dojdą do skutku, bo stanowiłyby one naturalną konkurencję dla niemieckich odpowiedników.

A to tylko kilka z tych bardziej bieżących problemów. W tle pozostaje ich znacznie więcej, jak chociażby wpływ Niemiec na relacje polsko-ukraińskie, wieloletnia współpraca Berlina z Moskwą, a także rosnące w RFN poparcie dla ugrupowania otwarcie antyamerykańskiego, antynatowskiego i prorosyjskiego zarazem w postaci Alternatywy dla Niemiec.

Waszyngton i potencjalny powrót Trumpa

Obecna administracja w USA pomimo różnic światopoglądowych stosunkowo poprawnie układała współpracę w ostatnich latach z polskimi władzami. Jest to o tyle istotne, że pokazuje świadomość amerykańskich elit odnośnie znaczenia naszego regionu, ale również pokazało, że nasze władze potrafiły przestawić się z nieskrywanej sympatii do Donalda Trumpa na pozytywne stosunki z rządem Joe Bidena.

Natomiast potencjalny powrót Donalda Trumpa do władzy to zdecydowanie inny kurs niż ten, który miliarder przedstawiał w 2016 r. Trump często podkreśla, że jego uwaga nie będzie skupiać się na Europie, lecz na Pacyfiku. Ponadto, jego często powtarzane, dość osobliwe wypowiedzi na temat Władimira Putina i szybkiego zakończenia wojny na Ukrainie mogą budzić niepewność co do dalszego losu nie tylko Europy Wschodniej, ale i całego NATO. Tu również polskie władze oraz MSZ będą musiały przygotować się na ewentualne zawirowania, gdyż na obecną chwilę duże zaangażowanie amerykańskie na Starym Kontynencie jest dla nas na wagę złota. Należy mieć również świadomość innych teatrów działań, gdzie Amerykanie mają swoje interesy, z Bliskim Wschodem oraz rywalizacją z Chinami na czele.

Niepewne wody, czyli przyszłość Unii Europejskiej

Unia Europejska stara się nie tylko rozszerzać o kolejne państwa, jak na przykład Mołdawię, Bośnię i Hercegowinę czy Ukrainę, ale również zmierza w kierunku organizacji coraz bardziej scentralizowanej. Takie stanowiska przed kilkoma laty wyrażali już wcześniej politycy unijni tacy jak Martin Schulz czy Guy Verhofstadt. Zmiany te przyspieszyły w debacie i działaniach po 2020 r. Niedawno przedstawiona, a później przyjęta przez Komisję Spraw Konstytucyjnych Parlamentu Europejskiego propozycja likwidacji prawa weta w Radzie Europejskiej w ponad 60 obszarach (w tym polityce zagranicznej i bezpieczeństwa) jest też kolejnym krokiem, który idzie w tym kierunku.

Dlatego też przyszły rząd będzie musiał (albo przynajmniej powinien) zachować daleko idącą rozwagę i ostrożność. Skupiając się wyłącznie na doświadczeniach z przeszłości, choćby w kontekście stosunku poszczególnych państw Unii do Federacji Rosyjskiej, można mieć wątpliwości co do rozważnie prowadzonej wspólnotowej polityki zagranicznej. Podobnie jest w przypadku kwestii bezpieczeństwa, gdzie inną percepcję tego zagadnienia posiadają państwa położone w basenie Morza Śródziemnego oraz nad Atlantykiem, a inne te znajdujące się nad Bałtykiem.

Wiele może się zmienić po przyszłorocznych wyborach do Parlamentu Europejskiego, które mogą udzielić pewnych odpowiedzi. Patrząc przez pryzmat takich państw jak Niemcy, Hiszpania czy Francja widać wyraźny wzrost dla partii centrowych i konserwatywnych (w przypadku RFN wręcz skrajnie narodowych). To może mieć przełożenie na późniejsze funkcjonowanie Unii Europejskiej oraz jej nurt przewodni.

Te kilka zagadnień pokazuje, jak trudne zadania będą stały przed rządem oraz nowym MSZ. Obecna sytuacja geopolityczna rodzi wiele wyzwań, ale też możliwości, z których nasza dyplomacja przy dobrym zarządzaniu powinna skorzystać. Czy będzie do tego zdolna i na tyle sprawcza? Zazwyczaj działała ona na zasadzie doraźnej reakcji na dane zjawisko. Nie ulega wątpliwości, że warunkiem podstawowym jest sformułowanie długofalowej strategii. Być może pewnych odpowiedzi udzieli nam exposé nowego premiera oraz Ministra Spraw Zagranicznych, ale na to trzeba będzie jeszcze trochę poczekać.