Drony w służbie SKW i żandarmerii – na co pozwala prawo?

Amerykańskie kino pokazuje metody zdobywania informacji za pomocą dronów 

W 2015 r. powstał film pt. Niewidzialny wróg (tytuł oryginalny Eye in the Sky) z Alanem Rickmanem i Helen Mirren w rolach głównych. Fabuła koncentruje się na prawnym aspekcie przeprowadzenia ataku na osoby podejrzewane o terroryzm przy wykorzystaniu amerykańskiego bezzałogowego systemu rozpoznawczego MQ-9 Reaper uzbrojonego w rakiety AGM-114 Hellfire. W tym filmie są ujawnione interesujące metody zdobywania informacji przez służby specjalne, a przede wszystkim środki techniczne wykorzystane do rejestracji obrazu i dźwięku zarówno w miejscu publicznym, jak i wewnątrz domu mieszkalnego. 

MQ-9 Reaper i inne urządzenia jako „oczy” służb specjalnych 

W filmie możemy zaobserwować sposób prowadzenia obserwacji za pomocą MQ-9 Reaper przez grupy osób, które przemieszczają się drogami publicznymi. Warto wspomnieć, że system był obsługiwany z bazy sił powietrznych na terenie USA, a centrum dowodzenia znajdowało się w bazie wojskowej w Londynie. Kiedy okazało się, że obserwacja była zbyt mało precyzyjna, by przeprowadzić atak rakietowy z uwagi na brak możliwości jednoznacznego potwierdzenia tożsamości osób podejrzewanych o terroryzm, służby specjalne wprowadziły do użycia system rozpoznawczy w kształcie kolibra. 

Aparat był obsługiwany przez naziemną stację kierowania zlokalizowaną w samochodzie zaparkowanym w dzielnicy terrorystów. Obraz z „kolibra” był na bieżąco przekazywany do bazy w Londynie. Kiedy i ten sposób inwigilacji nie przyniósł oczekiwanych rezultatów, a do tego terroryści weszli do budynku mieszkalnego, jeden z oficerów kenijskich służb specjalnych zbliżył się na odległość ok. 100 m od tego budynku, a następnie wprowadził do jego wnętrza system rozpoznawczy w kształcie chrabąszcza. Obraz również był na bieżąco przekazywany do centrum dowodzenia w Londynie. Pozwoliło to na jednoznaczne zidentyfikowanie osób podejrzewanych o terroryzm. W konsekwencji doszło do ich likwidacji przy wykorzystaniu pocisku Hellfire, w który uzbrojony był MQ-9 Reaper.

Uprawnienia służb wojskowych w obszarze wykorzystania dronów 

Powyższe metody działania służb specjalnych warto odnieść do uprawnień krajowych służb wojskowych. Służba Kontrwywiadu Wojskowego oraz Żandarmeria Wojskowa również posiadają możliwość wykorzystywania bezzałogowych systemów rozpoznawczych (dronów), w tym w kamuflażu, przy wykonywaniu niektórych czynności operacyjno-rozpoznawczych. Chodzi przede wszystkim o prowadzenie kontroli operacyjnej, o której mowa w art. 31 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (dalej „ustawa o SKW”), a także w art. 31 ustawy z 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (dalej „ustawa o ŻW”).

W opisywanym przypadku dron należy traktować jako środek techniczny umożliwiający: „uzyskanie i utrwalanie obrazu lub dźwięku osób z pomieszczeń, środków transportu lub miejsc innych niż miejsca publiczne”. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 31 ust. 21 ustawy o ŻW, kontrolę operacyjną, na którą Żandarmeria Wojskowa uzyskała zgodę, może realizować wyłącznie Służba Kontrwywiadu Wojskowego.

Inną czynnością operacyjno-rozpoznawczą, w ramach której mogą być zastosowane drony, jest obserwacja (art. 29 ustawy o SKW). SKW realizuje ją również na potrzeby ŻW, której ustawodawca nie wyposażył w tego rodzaju uprawnienie. 

Jako środki techniczne rejestrujące obraz lub dźwięk drony mogą być używane przez SKW oraz ŻW również podczas realizacji czynności tzw. zakupu kontrolowanego (art. 33 ustawy o SKW, art. 32 ustawy o ŻW) oraz przesyłki niejawnie nadzorowanej (art. 34 ustawy o SKW, art. 33 ustawy o ŻW). Przy czym w przeciwieństwie do ŻW, SKW jest zobowiązana w tym przypadku do uzyskania zgody sądu. 

Konsekwencją takiego stanu prawnego jest sytuacja, w której SKW może stosować środki techniki operacyjnej, a więc i drony, w ramach obserwacji oraz kontroli operacyjnej. ŻW nie może samodzielnie prowadzić obserwacji oraz kontroli operacyjnej, ale ma prawo do stosowania środków techniki operacyjnej przy realizacji zakupu kontrolowanego i przesyłki niejawnie nadzorowanej w granicach zarówno obserwacji, jak i kontroli operacyjnej. 

Przepisy dotyczące wykorzystania dronów przez wojskowe służby specjalne niedoskonale zastosowane do Krajowej Administracji Skarbowej 

Pomimo wprowadzonych w ostatnim czasie wielu istotnych i zasadnych zmian w przepisach regulujących wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych, swego rodzaju chaos legislacyjny nadal ma miejsce, a nawet został pogłębiony. Chodzi przede wszystkim o art. 119 ustawy z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (dalej „ustawa o KAS”), gdzie ustawodawca, regulując możliwość niejawnego rejestrowania czynności tzw. zakupu kontrolowanego za pomocą urządzeń służących do rejestracji obrazu lub dźwięku, wykorzystał obie treści przepisów obowiązujących od kilku lat w ustawach o ŻW i SKW. Z kolei przy czynności przesyłki niejawnie nadzorowanej w ogóle nie przewidział możliwości jej rejestracji środkami technicznymi przez KAS (art. 120 ustawy o KAS), co będzie utrudniać służbom skarbowym prowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych. 

Użycie dronów w czynnościach operacyjno-rozpoznawczych wymaga uwzględnienia kilku warunków