W lipcu 2016 podczas Szczytu NATO w Warszawie szefowie państw i rządów zobowiązali się między innymi do dalszego zwiększenia odporności i do utrzymania i rozwijania indywidualnej i zbiorowej zdolności odparcia zbrojnej napaści. „Przygotowania cywilne są centralnym filarem odporności sojuszników i kluczowym czynnikiem zapewniającym kolektywną obronę Sojuszu. Podczas gdy pozostają one w kompetencji władz krajowych, NATO może wspierać kraje sojuszu w ocenie oraz rozwijaniu ich przygotowań cywilnych”.^[2]

Outsourcing niebojowych zadań wojskowych stał się normą i w wyniku tego zależność sił zbrojnych od dostępności do zasobów cywilnych zwiekszyła się. Przykładem wykorzystania zasobów cywilnych z początku 2017 było użycie portów, transportu kolejowego czy drogowego do operacji przerzutu przez Niemcy do Polski komponentów amerykańskiej brygady pancernej, wzmacniającej bezpieczeństwo wschodniej flanki NATO. Transport wojsk USA, właściwie zaplanowany, nie zakłócił ruchu drogowego i kolejowego.

W kryzysie zarówno wojsko, jak i cywilne instytucje rywalizują o dostęp do tych samych zasobów, które są - oczywiście - ograniczone. Dotyczy to infrastruktury i środków transportowych, energii, łączności, żywności, wody czy medycyny, itd. Dotyczy to także przemysłu, którego zdolności produkcyjne są uzależnione od kooperantów wewnętrznych czy zagranicznych. Aby zbudować odporność w ważnych obszarach, zapobiec i przeciwdziałać potencjalnym zagrożeniom lub zakłóceniom w sektorze cywilnym, potrzebne są plany, umowy i środki reagowania - opracowane wcześniej i regularnie ćwiczone.

Potrzebne są więc: know-how dotyczący sektora cywilnego oraz ekspertyzy dotyczące dostępu do biznesu i przemysłu. Dotyczy to tak szczebla regionalnego, jak i sojuszniczego. NATO realizuje te cele poprzez komitety cywilne, które zarządzają grupą międzynarodowych ekspertów, zapewniających doradztwo w zdefiniowanych obszarach działania, w tym doradzających w zwiększaniu odporności.

Za przygotowania cywilne, gotowość i odporność odpowiada Komitet Kryzysowego Planowania Cywilnego (CEPC^[3]) wraz z czterema Cywilnymi Grupami Planistycznymi, którymi są: Grupa Transportowa (TG³) z oddzielnymi elementami odpowiadającymi za Lotnictwo Cywilne, Transport Lądowy oraz Żeglugę Oceaniczną; Grupa d/s Zasobów Przemysłowych i Telekomunikacji (IRCSG³); Grupa Ochrony Ludności Cywilnej (CPG³); oraz Grupa d/s Zdrowia, Rolnictwa i Żywności (JHAFG³). Członkami Grup są przedstawiciele właściwych ministerstw z krajów członkowskich.

Grupy Planistyczne doradzają organom politycznym i wojskowym NATO w zakresie cywilnych aspektów kryzysów oraz skutecznego wykorzystania cywilnych zdolności, wspierają planowanie cywilno-wojskowe, opracowanie programów i koncepcji; zapewniają dostęp do krajowych ministerstw i organizacji, a także do społeczności międzynarodowej. Grupy Planistyczne zarządzają pulami cywilnych ekspertów międzynarodowych, którzy doradzają w zakresie zadań realizowanych przez daną Grupę.

NATO opracowało reguły i zasady określające zadania krajów członkowskich, Group Planistycznych i Sekretariatu Międzynarodowego NATO oraz procedury normujące zasady rekrutacji, szkolenia i użycia ekspertów. Cywilni eksperci NATO są dostępni dla krajów i organizacji bez opłat, są przeszkoleni i posiadają właściwe upoważnienia do informacji niejawnych. Mogą być delegowani poza miejsce zamieszkania na okres do kilku dni. Koszty takiej delegacji są pokrywane przez NATO, tzn. Sojusz zwraca koszty podróży i zakwaterowania, diety oraz zapewnia częściowe ubezpieczenie podczas misji. Eksperci nie są kierowani do miejsc, gdzie mogłyby istnieć nadzwyczajne zagrożenia. Często doradztwo jest udzielane za pośrednictwem środków elektronicznych i telekomunikacyjnych bez potrzeby podróżowania. Eksperci nie pobierają wynagrodzenia za swoje usługi.

W uzgodnieniu z potencjalnymi beneficjentami systemu ekspertów – komitetami NATO, dowództwami wojskowymi, rządami – ustalane są wymagane pozycje eksperckie. Następnie kraje nominują kandydatów na dostępne wakaty. Każda z Grup Planistycznych dokonuje wyboru ekspertów spośród otrzymanych kandydatur. Eksperci na co dzień pracują w firmach, w placówkach naukowych lub organach administracyjnych. Po zaakceptowaniu wyselekcjonowanych ekspertów, przez Grupy Planistyczne, są oni szkoleni przez NATO.

Natowska cywilna ekspertyza jest dostępna w każdej chwili dla organów NATO, jak i indywidualnych krajów członkowskich lub partnerów NATO. Ekspertyza ta polega na analizowaniu danej sytuacji kryzysowej i wydaniu opinii i zaleceń. Eksperci nie wykonują formalnie planów, ani nie podejmują decyzji. Raczej ich ekspertyzy pomagają w opracowaniu planów i podejmowaniu decyzji przez zainteresowane podmioty krajowe oraz w ramach Sojuszu.

Dokument „Zasady Zarządzania Kryzysowego Planowania Cywilnego” określa rolę i obowiązki Komitetu Kryzysowego Planowania Cywilnego, Grup Planistycznych i ich cywilnych ekspertów, oraz Euro-Atlantyckiego Centrum Koordynacji Reagowania na Katastrofy. Ministerstwa proponują kandydatów na ekspertów z przemysłu, biznesu, ministerstw, nauki, agencji i usług. Nacisk kładzie się na ich doświadczenie, wiedzę, profesjonalność, gotowość do świadczenia doradztwa nieodpłatnie, oraz gotowość do udziału w kilkudniowych misjach. Wybrane osoby przechodzą rygorystyczną selekcję.

Polska także posiada ekspertów cywilnych w Grupach Planistycznych NATO w wielu kategoriach. Polscy eksperci transportowi to szefowie i dyrektorzy takich firm, jak PKP, PŻM, PLO, Porty Morskie, GDDKIA. Jest także ekspert – Polak, który pełni funkcję logistyka w Organizacji Narodów Zjednoczonych. Specjaliści polscy wspierają operacje natowskie, uczestniczą w misjach, seminariach, opracowują analizy oraz wykładają na kursach NATO dla kadr wojskowych i cywilnych. Biorą także udział w negocjacjach dotyczących umów międzynarodowych. Aktywnie wspierają prace na rzecz zwiększenia odporności cywilnej w obszarach zdefiniowanych przez NATO.

Komitet Kryzysowego Planowania Cywilnego prowadzi także odrębny program Specjalistów d/s Kompleksowego Podejścia (COMPASS^[4]). Program dotyczy identyfikowania i szkolenia cywilnych specjalistów gotowych do natychmiastowego wyjazdu na wybrane misje, często do rejonu operacji, na okres do 6 miesięcy, zdolnych do działania wraz z przedstawicielami wojskowych i cywilnych instytucji w celu zapewnienia skuteczności całego spektrum zarządzania kryzysowego. Specjaliści są dobrowolnie udostępniani przez kraje. Doradzają oni siłom zbrojnym NATO w wypełnianiu zadań i zapewniają współpracę z lokalną administracją i organizacjami międzynarodowymi w ocenie, planowaniu lub wykonaniu operacji. Często kraje zatrudniają emerytowanych wojskowych do tych zadań.

Poprosiłem kilku polskich ekspertów, aby się przedstawili czytelnikom DEFENCE24 i odpowiedzieli na trzy pytania: 1. W jakich projektach uczestniczyli? 2. Jak oceniają użyteczność systemu ekspertow cywilnych NATO? 3. Czy Polska korzysta z tego systemu i co należy zrobić, aby te korzyści zintensyfikować? Odpowiedzi w następnym artykule.

Dr Andrzej Jacuch

Dr Andrzej Jacuch jest pierwszym Polakiem przyjętym do pracy w Sekretariacie Międzynarodowym NATO. Pracował w Kwaterze Głównej jako Funkcjonariusz i Zastępca Szefa Przygotowań Cywilnych NATO nieprzerwanie przez siedemnaście lat do roku 2016. Uczestniczył w planowaniu i przygotowaniu decyzji oraz zapewnił istotne wsparcie sektora pozamilitarnego, szczególnie transportu. Wcześniej Andrzej był pracownikiem naukowym w Akademii Marynarki Wojennej, a następnie Vice-Dyrektorem Departamentu w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej, gdzie odpowiadał za przygotowania obronne oraz cywilne planowanie kryzysowe.