W czasie sytuacji kryzysowej zarówno ludność, jak i zasoby cywilne są narażone na zewnętrzny atak i wewnętrzne zakłócenia. Także zagrożenia hybrydowe, w tym cybernetyczne, rozmywają tradycyjne linie podziału wojny i pokoju. Gotowość cywilna oznacza, że podczas sytuacji kryzysowych lub katastrof rząd może kontynuować swoje podstawowe funkcje; będzie zapewniona ciągłość podstawowych usług dla ludności oraz cywilne wsparcie operacji wojskowych.

Oznacza to również, że sektor cywilny w państwach członkowskich Sojuszu będzie gotowy do wsparcia operacji wojskowych NATO. W dzisiejszym środowisku bezpieczeństwa, gotowość i odporność na takie wyzwania wymaga istnienia pełnej gamy możliwości wojskowych i cywilnych oraz aktywnej współpracy partnerów publicznych i prywatnych, rządu, nauki i sektora prywatnego. Wzmocnienie tej gotowości (odporności) również wymaga dalszego zaangażowania partnerów NATO i innych organów międzynarodowych, a szczególnie Unii Europejskiej.

W dużych operacjach wojsko czarteruje lub rekwiruje środki transportowe z sektora komercyjnego, wojskowa łączność korzysta z cywilnych satelitów, a większość wszystkich usług świadczonych na rzecz państwa-gospodarza jest zależna od lokalnej infrastruktury i usług. Siły zbrojne korzystają z dostępu do infrastruktury przemysłowej, sieci transportowej, infrastruktury telekomunikacyjnej, żywności, wody i paliwa, materiałów budowlanych, itd. Wymagają one również lokalnych usług i zasobów ludzkich.

Cywilna infrastruktura medyczna musi być w stanie poradzić sobie zarówno z ofiarami wśród ludności cywilnej, jak i z leczeniem i ewakuacją ofiar wojskowych. Zasoby te, które są potrzebne zarówno do funkcjonowania społeczeństwa, jak i prowadzenia działań wojskowych, są na ogół ograniczone, dlatego planowanie i ćwiczenia są niezbędne.

Podczas zimnej wojny (w okresie od 1945 do 1990) wiele z zasobów cywilnych, takich jak transport, porty, lotniska, telekomunikacja lub przestrzeń powietrzna znajdowały się w rękach rządów. W sytuacji kryzysu lub wojny istniały mechanizmy pozwalające na kontrolę i użycie tych zasobów przez Sojuszników NATO. Do mechanizmów tych należały Natowskie Cywilne Agencje Czasu Wojny do: Zarządzania Żeglugą oraz Ubezpieczenia Żeglugi; Koordynacji Transportu Lądowego; Lotnictwa, Centralnych Dostaw; Organizacji d/s Energii oraz Organizacji d/s Uchodźców.

Z czasem, wraz ze zmianami w sferze bezpieczeństwa, outsourcing niebojowych zadań wojskowych, wymagań i możliwości stał się normą wśród państw członkowskich NATO. W wyniku outsorcingu nastąpiło zwiększenie zależności sił zbrojnych od możliwości i dostępności do zasobów cywilnych.

Aby zapobiec lub przeciwdziałać potencjalnym zagrożeniom lub zakłóceniom w sektorze cywilnym, potrzebne sa plany i środki reagowania, opracowane wcześniej i regularnie ćwiczone. NATO realizuje te cele poprzez komitety cywilne, które zarządzają grupą międzynarodowych ekspertów, zapewniających doradztwo w zdefiniowanych obszarach działania.

Obecnie NATO wdraża Plan Działań na Rzecz Gotowości, w tym wzmacnia zdolności obronne na wschodniej i południowej flance NATO. Członkowie NATO dostosowują swoje mechanizmy obrony terytorialnej i infrastruktury do nowego środowiska bezpieczeństwa. Gotowość cywilna jest kluczowym czynnikiem obrony zbiorowej Sojuszu. NATO uzgodniło bazowe wymagania dotyczące odporności w takich strategicznych sektorach jak: ciągłość rządu, energii, ruchów ludności, żywności i zasobów wodnych, masowych ofiar, cywilnej komunikacji i transportu.

Kraje sojusznicze NATO, mające doświadczenie w prowadzeniu operacji, mają swoje własne struktury, adaptowalne do sytuacji, uwzględniające i włączające aspekty cywilne na wszystkich etapach planowania oraz prowadzenia działań. Komitety Cywilne NATO stanowią platformę do wspólnego działania, ustalania wymagań i zadań. Wraz ze zmianami w strategii NATO, ewoluowały też komitety d/s cywilnych przygotowań kryzysowych.

W maju 1950 r. w Londynie, Rada Północnoatlantycka, na mocy Artykułu 9 Traktatu^[2], ustanowiła Radę Planowania Żeglugi Oceanicznej (PBOS) z zadaniem zapewnienia transportu na wypadek przegrupowania sił zbrojnych morzem. PBOS prowadził dwie Agencje Czasu Wojny: Agencje Żeglugi Oceanicznej – odpowiednik firmy żeglugowej, oraz Międzysojuszniczą Agencję Ubezpieczeniową. Następnie powołane zostały Rada Planowanie Transportu Lądowego oraz Komitet Planowania Lotnictwa Cywilnego - agencje właściwe dla tych rodzajów transportu, następnie powstały inne komitety cywilne.

Dzisiaj w NATO, za gotowość cywilną odpowiada Komitet Kryzysowego Planowania Cywilnego wraz z czterema Cywilnymi Grupami Planistycznymi odpowiadającymi za poszczególne działy: Grupa Transportowa z oddzielnymi elementami odpowiadającymi za Lotnictwo Cywilne, Transport Lądowy oraz Żeglugę Oceaniczną; Grupa d/s Zasobów Przemysłowych i Telekomunikacji; Grupa Ochrony Ludności Cywilnej; oraz Wspólna Grupa d/s Zdrowia, Rolnictwa i Żywności.

Zasadniczym aktywem zarządzanym przez Grupy Cywilne NATO są międzynarodowi eksperci (Voluntary International Professionals), którzy doradzają przy rozwijaniu odporności i gotowości cywilnej, a także w planowaniu i prowadzeniu operacji wojskowych oraz reagowaniu kryzysowym. Eksperci są rekrutowani z firm prywatnych, nauki oraz administracji, a także są szkoleni przez NATO. Szereg krajów członkowskich utworzyło swoje własne grupy ekspertów, którzy zapewniają doradztwo na szczeblu krajowym.

Kim są eksperci natowscy? Jaka jest ich rola i zadania? Czy są polscy eksperci w NATO?  Odpowiedzi w następnym artykule.

Dr Andrzej Jacuch jest pierwszym Polakiem przyjętym do pracy w Sekretariacie Międzynarodowym NATO. Pracował w Kwaterze Głównej jako Funkcjonariusz i Zastępca Szefa Przygotowań Cywilnych NATO nieprzerwanie przez siedemnaście lat do roku 2016. Uczestniczył w planowaniu i przygotowaniu decyzji oraz zapewnił istotne wsparcie sektora pozamilitarnego, szczególnie transportu. Wcześniej Andrzej był pracownikiem naukowym w Akademii Marynarki Wojennej, a następnie Vice-Dyrektorem Departamentu w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej, gdzie odpowiadał za przygotowania obronne oraz cywilne planowanie kryzysowe.