Linia rozgraniczenia to system okopów i umocnień, niczym z I wojny światowej, którą walczący rozbudowywali od wielu lat. Co jakiś czas dochodzi do prowokacji lub wymiany ognia. Nierzadko kończą się one zranieniem lub zabiciem któregoś z żołnierzy. Obie strony, analogicznie jak obecnie w Donbasie czy kilka lat temu w Osetii Południowej, winą obarczają się wzajemnie, przedstawiając się jako strona defensywna. To utrudnia rozeznanie się w rzeczywistym przebiegu wypadków i ich skutków, tym bardziej że zarówno Armenia, jak i Azerbejdżan stosują totalną cenzurę. W związku z tym o poniesionych ofiarach opinia publiczna dowiaduje się często ze źródeł nieoficjalnych, zazwyczaj wrogich. Niezwykle wysoka ilość wypadków śmiertelnych czy to drogowych, czy innych, sugeruje, że zarówno Armenia (i rzecz jasna nieuznawany Karabach), jak i Azerbejdżan starają się ukryć własne straty. Samobójstwa na linii rozgraniczenia są albo próbą tuszowania działań bojowych, albo wskazują na niezwyczajnie ciężkie warunki służby, którym żołnierze poborowi często nie są w stanie podołać.

Należy podkreślić, że linia okopów przebiega bardzo blisko, nierzadko przeciwników rozdziela nie więcej niż kilkaset metrów ziemi niczyjej. Służba odbywa się więc w warunkach ustawicznego zagrożenia ze strony przeciwnika, np. jego strzelców wyborowych.

Czytaj więcej: Czterodniowy konflikt między Armenią i Azerbejdżanem. "Rozpoznanie walką"

Charakterystyczne dla konfliktu jest m.in.:

– nieustanne ponoszenie przez strony ofiar (ranni, zabici, z traumami), które są ukrywane przed opinią publiczną, a jeśli są już ogłaszane, to „wymuszone”, z odpowiednią „legendą”

– ciągły stan napięcia, który może przerodzić się w każdej chwili w otwarty konflikt na dużą skalę

– wzajemny ostrzał i prowokacje typowe dla scenariusza znanego z innych regionów: ostrzał z broni strzeleckiej (zwłaszcza wyborowej), ostrzał z moździerzy, działania dywersyjne i rozpoznawcze na przedpolu, pola minowe etc.

– walka w przestrzeni medialnej, cenzura oraz wyścig zbrojeń

– trudne warunki służby na linii rozgraniczenia, które odbijają się na kondycji psychofizycznej żołnierzy służby zasadniczej

– zatajanie okoliczności wypadków śmiertelnych, które nie są podawane do publicznej wiadomości ani konsultowane z rodziną ofiar 

W ostatnim czasie doszło do jednego z wielu incydentów, które doprowadziły do śmierci trzech żołnierzy ormiańskich i jednego azerbejdżańskiego. Warto poświęcić temu wydarzeniu nieco uwagi, gdyż pokazuje mechanizmy charakterystyczne dla omawianego konfliktu.

Do incydentu doszło 29 grudnia 2016 r. MO Armenii oficjalnie ogłosiło, że rankiem tego dnia na północno-wschodnim odcinku granicy Armenii i Azerbejdżanu wojska azerskie podjęły próbę dywersyjnej infiltracji, która zakończyła się porażką. W wyniku starcia zginęli dwaj ormiańscy żołnierze z poboru oraz jeden oficer (działająca cenzura nie pozwala podanych nazwisk przyporządkować właściwym związkom taktycznym). Z kolei grupa dywersyjna została odparta, a na pozycjach ormiańskich odnaleziono ciało jednego z azerskich komandosów. 

Powyższy komunikat został skomentowany przez azerskiego eksperta Gejdara Mirzę, który próbował obarczyć winą za incydent stronę ormiańską. O rzekomej prowokacji miał świadczyć m.in. fakt, że mundur żołnierza azerskiego, który jakoby zginął na pozycjach przeciwnika, nie jest charakterystyczny dla sił specjalnych stanowiących fundament grup rozpoznawczo-dywersyjnych, ale dla regularnej armii. Sugerowano więc, że żołnierz został uprowadzony z własnego posterunku, a potem zainscenizowano infiltrację grupy dywersyjnej.

Incydent miał też poważne reperkusje w świecie dyplomacji, jako że starcie niedaleko wsi Czinari miało miejsce na terytorium Republiki Armenii, a nie Górskiego Karabachu. Mirza podkreśla, że oskarżenie strony azerskiej o stosowanie metody prowokacji poprzez infiltracje grupy dywersyjnej nie mają sensu, gdyż nie jest to odcinek frontu, w którym Azerbejdżan upatruje zagrożenie i znaczenie.

Co więcej, sekretarz generalny Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym gen. Nikołaj Bordiuża wspomniał w komunikacie nie tylko o „prowokacyjnych działaniach” azerskich, ale użył także nazwy „Republika Górskiego Karabachu” w kontekście wojny z kwietnia. Słowa sekretarza OUBZ napotkały od razu sprzeciw ze strony oficjalnych organów Azerbejdżanu za użycie nazwy nieuznawanego parapaństwa, który z punktu widzenia Baku jest tworem secesjonistycznym i czasowo okupowanym.

Według wersji prezentowanej przez stronę MO Azerbejdżanu do incydentu doszło w wyniku próby infiltracji granicy przez ormiańską grupę rozpoznawczą, która wpadła w zasadzkę i poniosła straty. W walce grupa została zmuszona do odwrotu, a bez wieści przepadł jeden z azerskich żołnierzy (nazwiska zabitego nie da się, podobnie jak zostało napisane wcześniej, odnieść do związku taktycznego).

Powyższe wydarzenie wskazuje nie tylko na przeciwstawne wersje tego samego wydarzenia, ale obrazuje także sytuację, gdy obie strony zmuszane są do przyznania się do ofiar działań bojowych, niejako w odpowiedzi na komunikaty strony przeciwnej. Totalna obustronna cenzura i chęć „zaciemnienia” własnych strat powoduje, że ogromne znaczenie ma monitoring sieci społecznościowych. Oczywiste jest także, że wiele incydentów, które nie prowadzą do śmierci, nie jest nawet w jakikolwiek sposób odnotowywana w przestrzeni medialnej. Niewiele więc wiadomo zazwyczaj o rannych, kontuzjowanych, chorych czy wreszcie dotkniętych traumami.

Przykładem może być sytuacja z 1 grudnia 2016 r., gdy w azerskich mediach ukazała się informacja, iż w wyniku wymiany ognia zginął żołnierz ormiański, a kolejnych dziewięciu zostało rannych, w tym dwóch ciężko. Początkowo MO Armenii ogłosiło, iż nikt nie ucierpiał, natomiast później przyznało, że w wyniku ostrzału z moździerzy rannych zostało dwóch żołnierzy.

Do listy zabitych (podobnie jak w przypadku Donbasu) należy dodać także zmarłych z ran odniesionych w dużo wcześniejszych walkach. Z końcem listopada 2016 zmarł z powodu ran, odniesionych osiem miesięcy temu (kwietniowa „wojna czterodniowa”), żołnierz ormiański.

17 listopada 2016 odnaleziono ciało ormiańskiego żołnierza z oznakami postrzałów z broni strzeleckiej. 15 listopada na linii rozgraniczenia zginął żołnierz azerski. I tak dalej.

Na koniec warto przytoczyć okoliczności śmierci jednego z żołnierzy sił zbrojnych Górskiego Karabachu i prowadzonego z tej sprawie śledztwa. Tragiczne zdarzenie miało miejsce niedawno, na posterunku na linii rozgraniczenia. Jeden z żołnierzy rzucił granat w miejsce, gdzie w okopie odpoczywał drugi szeregowy, po czym zastrzelił się. Pierwszy z nich odniósł jedynie rany, drugi nie żyje. Komitet śledczy rozpoczął pracę pod kątem dwóch artykułów – próba zabójstwa oraz doprowadzenie do samobójstwa. Szeregowe stopnie obu żołnierzy prowadzą do wniosku, że mogli być to poborowi.

Marcin Gawęda