Polski przemysł zabezpiecza Morską Jednostkę Rakietową [WYWIAD]

Maksymilian Dura: Wojskowe Zakłady Elektroniczne S.A. (WZE) podpisały w lipcu 2017 roku z Inspektoratem Wsparcia Sił Zbrojnych (IWspSZ) umowę dotyczącą kompleksowego serwisowania dywizjonów rakietowych Morskiej Jednostki Rakietowej (MJR). Podpisanie tego kontraktu coś zmieni w sposobie funkcjonowania jednostki?

Kmdr Artur Kołaczyński, Dowódca Morskiej Jednostki Rakietowej: Bardzo dużo. Przede wszystkim nie musimy się już martwić o transporty zagraniczne, odprawy celne itp. Bez umowy serwisowej z WZE S.A. musielibyśmy wysyłać sprzęt (w tym rakiety) na przeglądy do Norwegii lub sprowadzać do Polski norweskich specjalistów.

Transport, przede wszystkim jeżeli chodzi o same pociski, musi być zgodny z zaleceniami międzynarodowej konwencji ADR, regulującej sposób przewozu ładunków niebezpiecznych. Jest to proces złożony już przy organizowaniu przewozu na terenie Polski, a przy konieczności dostawy za granicę stanowi operację skomplikowaną i kosztowną. Można oczywiście wspomóc się organizując przerzut np. okrętem. Jednak na tak duże odległości jest to skomplikowane organizacyjnie, kosztowne oraz czasochłonne.

Na szczęście na etapie podpisywania umowy z Kongsbergiem przy zakupie pierwszego nadbrzeżnego dywizjonu rakietowego (ndR), WZE S.A. jako „offsetobiorca” zostały wskazane do stworzenia centrum serwisowania mojego sprzętu. Ułatwi to nam pracę, ponieważ w przypadku przewozu sprzętu i rakiet tylko do WZE S.A. w Zielonce możemy to zrobić już transportem kołowym, poruszając się tylko na terenie Polski. A w tym mamy duże doświadczenie. 

Rakiety są przechowywane w kontenerach, dlaczego konieczny jest serwis i przewóz?

Chodzi przede wszystkim o ich recertyfikację po 10 latach przechowywania w kontenerach. Ale i wcześniej są one cyklicznie sprawdzane. Jesteśmy bowiem sami w stanie wykonywać całość bieżących, nakazanych instrukcjami, czynności obsługowych. Natomiast czynności serwisowych wymagających np. wyjęcia rakiety z kontenera jednostka sama nie zrobi. Na szczęście operacji tej nie wykonuje się często – najczęściej co 10 lat, lub jeżeli wyniknęłyby jakieś niesprawności stwierdzone np. w trakcie procesu diagnostycznego. Podpinamy wtedy rakietę, a właściwie cały kontener pod system diagnostyczny i jeżeli wyszłyby jakieś niesprawności wówczas taki moduł lub cały element musiałby zostać przekazany serwisantowi do dalszego zdiagnozowania i naprawy.

Ile było takich wypadków niesprawności rakiety NSM od czasu ich przyjęcia?

W zasadzie jeżeli były nawet jakieś przypadki niesprawności, to były one od razu usuwane. Do tej pory nie było przypadku, by trzeba było wysłać rakietę do naprawy do Norwegii. Pociski NSM charakteryzują się dużą niezawodnością i bardzo wysoką sprawnością techniczną. 

W jakim stopniu umowa pomiędzy IWsp SZ a WZE S.A. zmieni proces serwisowania systemu NSM? Czy opracowano nowe, oddzielne procedury, na przykład dotyczące sposobu przerzutu?

Umowa serwisowa nie wymusza od jednostki podejmowania jakiś nowych czynności czy też wdrażania procedur uzupełniających. Wbrew pozorom transport drogowy takiej rakiety w Polsce nie sprawia nam trudności organizacyjnej, ponieważ nabraliśmy w tym wprawy. Taką potrzebę przewozu pocisków zgłasza się po prostu odpowiednio wcześniej, a potem postępujemy według gotowych procedur na transport ładunków niebezpiecznych. Natomiast pozostały sprzęt przewożony jest na ogólnych zasadach.

Oprócz tej umowy zawartej z WZE S.A., jakie są oczekiwania jednostki wobec przemysłu? Czy są dodatkowe elementy, które mogłyby wesprzeć eksploatację systemu wykorzystywanego w MJR?

Obecnie nie znajduję takich obszarów – szczególnie w zakresie zabezpieczenia bojowego. Oczywiście musimy pamiętać, że umowa serwisowa zawarta pomiędzy IWsp SZ a WZE S.A. dotyczy sprzętu, który został dostarczony do tzw. „pierwszego” dywizjonu, czyli tego ndR-u, który jest już gotowy operacyjnie. „Drugi” dywizjon takiej umowy nie ma, ponieważ cały przekazany sprzęt polega jeszcze gwarancji. 

Potem wejdzie on w cykl serwisowania w ramach WZE S.A.?

Będzie musiał podlegać serwisowaniu i jakiś serwisant będzie musiał zostać wskazany. Jednakże jego wybór nie należy do moich kompetencji. 

W jaki sposób przebiega wdrażanie sprzętu dla drugiego dywizjonu?

Sprzęt drugiego dywizjonu jest już fizycznie w całości przyjęty przez jednostkę, natomiast trwają jeszcze końcowe testy sprawności i poprawności. Druga połowa stycznia poświęcona jest takim właśnie testom. Mówimy tu o wszystkich elementach wchodzących w skład systemu, a więc o całej jednostce, czyli tak naprawę o integracji obu dywizjonów.

Istnieją różnice pomiędzy „pierwszym” a „drugim” dywizjonem? Zostały wprowadzone określone poprawki lub zmiany?

Jest to ten sam stan ilościowy, jakościowy i sprzętowy. Wnioski z eksploatacji „pierwszego” dywizjonu spowodowały pewne zmiany, ale nie mające wpływu na skład i bojowe wykorzystanie systemu.

To były jedynie drobne zmiany w konstrukcji samych pojazdów, ale nie w ich podwoziach, tylko kontenerów, w znacznym stopniu usprawniające tak naprawdę ich obsługę. Założeniem umowy było jednak, aby oba dywizjony były praktycznie takie same.

W systemie NDR bardzo istotne znaczenie ma oprogramowanie. W jaki sposób odbywa się jego aktualizacja, również po zakończeniu gwarancji?

Oprogramowanie podlega aktualizacji, co jest realizowane przez wykonawcę umowy. Robią to WZE S.A. wraz z przedstawicielami firmy Kongsberg, wówczas gdy pojawiają się jakieś poprawki. Jest to naturalny proces tym bardziej, że mamy tu do czynienia z systemem nowym. W związku z tym gros z tych poprawek tak naprawdę dotyczy wdrożenia samego systemu u nas.

Ale realizujemy też współpracę z Królewskimi Siłami Morskimi Norwegii. Oni mają analogiczny system, tyle że zainstalowany na platformach morskich - okrętach. Działamy na zasadzie wymiany doświadczeń, którą realizowaliśmy np. poprzez wspólne strzelania rakietowe w 2016 r., a planujemy już kolejne strzelania. Dodatkowo, cyklicznie, co roku spotykamy się w ramach forum użytkowników rakiet NSM. Tam również dzielimy się naszymi doświadczeniami. Jeżeli stwierdzimy konieczność (na podstawie doświadczeń i zgłoszeń użytkowników), to po analizie wykonane są pewne poprawki, które są wdrażane poprzez „upgrade” całego oprogramowania.

Odbywa się to w ramach istniejącej umowy?

Wszelkie poprawki realizowane są w ramach istniejącej umowy. 

Gwarancja na „pierwszy” dywizjon się już skończyła. Czy w takim razie wprowadzanie poprawek wiąże się z dodatkowymi kosztami?

Nie. Umowa na 2 dywizjon zakłada pełną integrację i kompatybilność sprzętu w całej MJR, stąd dotychczasowe poprawki i aktualizacje wdrażane są na obu dywizjonach w ramach realizowanej umowy na dostawę SpW.

Natomiast w przyszłości takie upgrade’y będą prawdopodobnie wdrażane na podstawie umowy serwisowej (np. przez WZE S.A.).

Ostatnie strzelanie rakietowe odbyło się w 2016 r. w Norwegii. Planowana jest jakaś inna forma sprawdzenia dywizjonów, na przykład w Polsce, w rejonie Ustki?

W rejonie naszego wybrzeża nie jesteśmy w stanie zabezpieczyć strzelania rakietowego na tak dużych zasięgach rakiet ze względów bezpieczeństwa.

Pamiętam jak strzelaliśmy „babcie” [od red. rosyjskie rakiety przeciwokrętowe typu P-15, P-21 i P-22, w które były uzbrojone kutry rakietowe projektu 205 i małe okręty rakietowe projektu 1241] z „dwieście piątych” czy MOR-ów. Różnica (poza aspektem nowoczesności) polegała na tym, że w tamtych pociskach jednym z elementów bezpieczeństwa było roztankowanie rakiety z pozostawieniem ilości paliwa umożliwiającej ograniczenie jej dolotu do zasięgu, powiedzmy, dwudziestu kilometrów.

W przypadku NSM nie mamy możliwości roztankowania rakiety. A co jeżeli ona nam się „zerwie” i stracimy nad nią kontrolę? I dlatego na tak dużych zasięgach raczej nie planujemy strzelań ćwiczebnych w rejonie naszego wybrzeża.

Względy bezpieczeństwa stanowią jedno z wyzwań. Drugie to aspekt techniczny. Posiadamy bowiem system bardzo nowoczesny, „świeży” i u nas jeszcze nie do końca ostrzelany – pamiętajmy przecież, że nasze pierwsze strzelania zrealizowaliśmy dopiero co w Norwegii. Cały czas zbieramy dane i dlatego nie realizujemy strzelań według prostej zasady – czyli „jedynie” trafienia celu.

Po drodze dodatkowo sprawdzamy mnóstwo czynników: jak ta rakieta się zachowuje w poszczególnych fazach, w jaki sposób odpracowuje układ sterowania, w jaki sposób odpracowuje układ poszukiwania i śledzenia… I te dane zbierane są na bieżąco podczas lotu rakiety. Nasze poligony nie posiadają systemu telemetrii, który umożliwiałby zbieranie tych informacji w fazie lotu rakiety.

Pierwsze strzelanie musiało być wyzwaniem dla jednostki. Rozumiem, że planowane są kolejne.

W 2016 r. strzelał „pierwszy” dywizjon, ponieważ „drugiego” jeszcze nie było. Obecnie wprowadzamy „drugi” dywizjon i to on najprawdopodobniej będzie uczestniczył w kolejnym strzelaniu, które planowane jest w okresie pomiędzy 2019 a 2021 rokiem. Nie wiem czy będzie strzelany jeden czy dwa pociski. O tym zadecyduje (na podstawie analizy opracowywanych scenariuszy) Dowódca Generalny RSZ, prawdopodobnie przy współudziale Inspektora Marynarki Wojennej, ponieważ takiego przedsięwzięcia nie planuje sama jednostka. 

Czy planowane są szkolenia przerzutu elementów dywizjonu, chociażby do krajów bałtyckich – Litwy, Łotwy i Estonii, wraz z późniejszym zgrywaniem całej jednostki z istniejącym tam systemem wskazywania celów?

Takie plany nie są mi znane. To pytanie również nie powinno być skierowanie do mnie. 

Morska Jednostka Rakietowa jest gotowa do wykonywania tego rodzaju operacji?

Oczywiście. Już sam przerzut do Norwegii pokazał, że jesteśmy jednostką wysoce mobilną i możemy działać poza terytorium Polski. Wtedy przerzut organizowany był w wariancie kombinowanym. Korzystaliśmy bowiem zarówno z transportu lotniczego jak i morskiego. Sprawdziliśmy więc wszystkie dostępne środki. Do Norwegii poszedł moduł bojowy z dwoma pojazdami – wyrzutniami ale bez radaru, ponieważ nie realizowaliśmy zadania wykrywania obiektów na morzu. Wskazanie obu celów do których strzelaliśmy otrzymaliśmy na nasze stanowisko kierowania w ramach rozwiniętego na miejscu systemu obserwacji i dowodzenia.

Ponadto w ramach oddzielnych ćwiczeń z powodzeniem przetrenowaliśmy również załadunek naszej techniki na polskie okręty transportowo minowe typu Lublin.

W czasie strzelań w Norwegii wyrzutnie otrzymały wskazania celów z systemu norweskiego. W jaki sposób obecnie odbywa się wskazywanie celów w Polsce? Tylko za pomocą radarów TRS-15C, które są integralnym wyposażeniem, czy też z pomocą innych źródeł?

Ja mogę cel przyjmować z różnych źródeł zewnętrznych – i to jest dla mnie zasadniczy tryb pracy bojowej. Nie musi to być tylko i wyłącznie „mój” radar. Pamiętajmy jednak o tym, że stacja radiolokacyjna ma swój ograniczony zasięg jeśli chodzi o wykrycie obiektów nawodnych. Tutaj krzywizna Ziemi jest przeszkodą trudną do przejścia i nie nagnie się wiązki radarowej – chyba, że mówimy o superrefrakcji. Z tym, że to jest anomalia. W normalnych warunkach stacje radiolokacyjne, które posiadamy bardzo daleko obserwują cele powietrzne. Ale w kanale morskim mogą widzieć cele nawodne na odległości bardzo ograniczonej w stosunku do zasięgu samego środka rażenia. I to kilkakrotnie.

Na wybrzeżu jest rozwinięta cała sieć radarów Marynarki Wojennej, Straży Granicznej i Urzędów Morskich. Trenowano wariant, w którym jednostka otrzymuje dane o celach ataku z tych stacji?

Ja otrzymuję wskazanie celów z jednostki nadrzędnej. I dla mnie to jest podstawowy rodzaj pozyskiwania danych – z nadrzędnego stanowiska dowodzenia i kierowania, a więc z zewnętrznych źródeł. Tak więc to nadrzędne stanowisko dowodzenia powinno dbać o pozyskiwanie dodatkowych miejsc, skąd płynie informacja. 

Czy w takim razie biorą Państwo pod uwagę wprowadzeniu na wyposażenie MJR bezzałogowych aparatów latających, jako elementu wskazywania celów? Jest planowany zakup własnych dronów powietrznych?

Takie plany nie są mi znane. W mojej ocenie powinniśmy budować możliwości rozpoznania dla całych Sił Zbrojnych, a nie dawać drony na użytek tylko jednej jednostki.

Dysponując taką zdolnością skutecznie bym je eksploatował, ale wykorzystałbym zapewne jedynie promil ich możliwości, a w takim ujęciu byłaby to strata w mieniu. Jestem przekonany, że takie bezzałogowce w powietrzu mogą doskonale realizować zadania rozpoznania nie tylko na moje potrzeby.

Oczywiście, gdyby jednak taki zakup dla nas zrealizowano, to bez problemu wprowadziłbym je w strukturę mojej jednostki.

Chciałbym też zadać pytanie związane z szerszym wykorzystaniem MJR. W jakim stopniu NATO zainteresowane jest jednostką, czy odwiedzali ją oficerowie Sojuszu, bądź też czy reprezentantów MJR proszono o przedstawienie swoich możliwości?

Nie mogę udzielić odpowiedzi na takie pytanie. 

Bardzo dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał Maksymilian Dura.