Rosyjskie rakiety balistyczne zagrożeniem dla NATO [RAPORT]

W tej sytuacji wielu rosyjskich wojskowych uważa działania NATO za najbardziej agresywne kroki podjęte przeciwko Rosji od czasów zimnej wojny. Dlatego w ramach odpowiedzi władze w Moskwie poinformowały, że dla zwiększenia własnego bezpieczeństwa rozmieszczą na terenie obwodu kaliningradzkiego taktyczne rakiety balistyczne typu Iskander (NATO: SS-26 Stone). Informacje te przekazywali nie tylko rosyjscy politycy, ale także przedstawiciele rosyjskich sił zbrojnych. W tym miejscu można przywołać oświadczenie rosyjskiego dowódcy wojsk rakietowych i artylerii gen. Michaiła Matwiejewskiego, że rakiety balistyczne Iskander-M zostaną rozmieszczone w obwodzie kaliningradzkim do 2018 r. To oznacza, że w ich zasięgu będą m.in. Polska, Litwa, Łotwa i Estonia. Poza tym rosyjski minister obrony Siergiej Szojgu wielokrotnie podkreślał, że Moskwa ma prawo do wdrażania systemów Iskander w dowolnym miejscu na swoim terytorium.

Analizując parametry techniczno-taktyczne tego typu rakiet^[1], można stwierdzić, że teoretycznie w ich zasięgu mogą się znaleźć: większość terytorium Polski i państw bałtyckich, niemal cała Finlandia i część Norwegii. Perspektywa rozmieszczenia przez Rosję Iskanderów w obwodzie kaliningradzkim budzi jednak zaniepokojenie także w Szwecji, Danii i Niemczech. Oznacza to bowiem, że w zasięgu tych rakiet znajdzie się duża część Morza Bałtyckiego.

W tym miejscu zasadne wydaje się postawienie następującego pytania: Czy tego typu broń może być poważnym zagrożeniem dla Polski i innych krajów?

Próbując udzielić rzeczowej odpowiedzi na to pytanie, należy się poważnie zastanowić, czy samo rozmieszczenie taktycznych rakiet balistycznych w obwodzie kaliningradzkim jest w tej kwestii kluczowe i stanowi najważniejszy problem. Wydaje się, że głównym zagrożeniem dla Polski nie jest samo ich potencjalne rozlokowanie, ponieważ liczne rosyjskie zestawy rakiet balistycznych (w tym Iskandera czy Toczki), ze względu na swoją specyfikację i możliwości manewrowe, są mobilne i mogą być bez problemu przetransportowane drogą lądową, morską lub powietrzną. Nie dotyczy to wyłącznie taktycznych rakiet balistycznych, ponieważ część wyrzutni rakiet większego zasięgu, jak np. Topol, została osadzona na mobilnych platformach samojezdnych^[2] lub kolejowych^[3]. W tej sytuacji podzielam w pełni opinię kmdra por. rez. Maksymiliana Dury, który w jednym z artykułów na portalu Defence24 stwierdził, że przerzucenie tego typu zestawów rakiet balistycznych na dany obszar operacyjny jest kwestią kilku lub kilkunastu godzin, w zależności od odległości i rodzaju środka transportu^[4]. Przedstawione fakty w moim odczuciu wskazują, że w merytorycznej dyskusji najważniejsze nie jest pytanie, czy rakiety balistyczne faktycznie zostały lub zostaną w przyszłości rozlokowane w obwodzie kaliningradzkim^[5] lub na terytorium Białorusi^[6]. Kwestią o znaczeniu fundamentalnym jest za to znalezienie racjonalnego rozwiązania, jeśli chodzi o eliminację potencjalnego zagrożenia dla Polski i innych krajów, np. bałtyckich, które może powstać w momencie, gdy rakiety te znajdą się w tych rejonach i zostaną faktycznie użyte.

Aby dokonać takiej analizy, konieczne jest scharakteryzowanie tego typu broni, ze szczególnym wyeksponowaniem jej głównych walorów, w tym rzeczywistych zdolności bojowych. Rozpoczynając od kwestii podstawowych, należy stwierdzić, że Iskander to lądowy pocisk balistyczny krótkiego zasięgu (SRBM), który jest przewożony i wystrzeliwany z samochodowej dwuprowadnicowej wyrzutni typu TEL 9P78, zaprojektowanej przez Centralne Biuro Konstrukcyjne Titan w Wołgogradzie. Iskander przeznaczony jest do wykonywania uderzeń na ważne cele lądowe, znajdujące się w strefie operacyjno-taktycznej ugrupowania wojsk przeciwnika (środki ogniowe, samoloty i śmigłowce na lotniskach, węzły łączności, stanowiska dowodzenia itp.) oraz obiekty infrastruktury cywilnej. Istotną cechą jest również to, że pocisk rakietowy osiąga dużą prędkość (około 2100 m/s). W konsekwencji jest w stanie przełamać obronę przeciwrakietową strony przeciwnej. Szczególnie dotyczy to państw takich jak Polska, w których obrona powietrzna bazuje na zestawach rakiet przeciwlotniczych starszych generacji. Jeśli chodzi o wykrywanie pocisku, istotne jest, że w bardzo szybkim tempie osiąga on apogeum swojego lotu, a dzięki specjalnej konstrukcji dysz pozostawia za sobą bardzo mały ślad termiczny. Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia organizacji zwalczania tego typu rakiet przy użyciu np. rakiet przeciwlotniczych (przeciwrakiet) naprowadzanych na tzw. źródło ciepła. Poza tym powierzchnię pocisku pokryto specjalną farbą pochłaniającą sygnał, co bez wątpienia zmniejsza jego skuteczną powierzchnię odbicia (SPO). Dzięki temu lecąca rakieta jest trudna do wykrycia przez stacje radiolokacyjne^[7].

Kolejną przeszkodą w skutecznym zwalczaniu lecących rakiet Iskander jest to, że poruszają się one po tzw. spłaszczonej trajektorii lotu (poniżej wysokości 50 km nad powierzchnią Ziemi). Po fazie lotu balistycznego pocisk może nagle zainicjować lot manewrowy, które jest możliwy do wykonania za sprawą specjalnie skonstruowanych tylnych stateczników (w fazie końcowej lotu rakieta potrafi wykonywać manewry z przeciążeniem 30 g). Takie właściwości manewrowe bez wątpienia stanowią niezwykle poważne wyzwanie np. dla rakietowych systemów obronnych w trakcie próby przechwycenia lecącej rakiety.

Reasumując, można stwierdzić, że w związku z brakiem stałej trajektorii balistycznej zniszczenie rakiety Iskander staje się bardzo trudne, a w przypadku systemów obronnych starszej generacji wręcz niemożliwe. W całej rozciągłości dotyczy to zestawów rakietowych będących obecnie w uzbrojeniu SZ RP.

Rakiety Iskander mogą przenosić głowice konwencjonalne o masie od 480 kg do 720 kg, a prawdopodobnie również głowice jądrowe. Dużą zaletą tych rakiet jest duża precyzja, która, w zależności od wersji, waha się w granicach 10–30 m od wybranego celu. Poza tym kluczowymi cechami systemu Iskander-M są duża mobilność, która zapewnia szybką zmianę stanowisk startowych, i krótki – 5–7-minutowy – czas bezpośredniego przygotowania pocisku do odpalenia.

Z punktu widzenia organizacji obrony przeciwrakietowej niekorzystne są również informacje przekazane przez Sztab Generalny Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej za pośrednictwem rosyjskich mediów. Według nich zakończono serię prób nowego układu naprowadzania pocisków rakietowych systemu Iskander. Dzięki temu ma wzrosnąć precyzja ataku oraz odporność na ewentualne zakłócanie elektroniczne podjęte przez przeciwnika. Prawdopodobnie chodzi tu o zmodyfikowany pocisk 9M723, który wykorzystuje pasywny układ naprowadzania bazujący na cyfrowym zobrazowaniu rejonu, gdzie jest zlokalizowany cel ataku. Z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy założyć, że mamy w tym przypadku do czynienia z optoelektronicznym systemem naprowadzania, który został zainstalowany w głowicy pocisku. Jego zaletą jest brak ograniczeń w działaniu zarówno w dzień, jak i w nocy. Według rosyjskich ekspertów układ ten pozwala zmniejszyć dotychczasowy kołowy błąd trafienia z 10 m do 5 m. Poza tym jest on całkowicie pasywny, co prawdopodobnie zwiększy odporność rakiety na wszelkie środki walki radioelektronicznej.

Na produkcję Iskanderów-M w budżecie FR przeznaczono 40 mld rubli. Bazując na ramowych założeniach w zakresie modernizacji rosyjskiej armii, do końca 2015 roku planowano wyprodukować 60 wyrzutni Iskander^[8]. O szerokiej skali tego unowocześnienia może świadczyć to, że w 2015 roku rosyjskie Ministerstwo Obrony zakupiło więcej nowego uzbrojenia, niż polski MON planuje zakupić w ciągu 10 lat w ramach realizowanego programu modernizacji.

Niestety nie jest to koniec złych wiadomości, szczególnie dla tworzonych w Polsce i NATO systemów obrony powietrznej i przeciwrakietowej. Informacje przekazywane równolegle przez stronę rosyjską i zachodnie źródła eksperckie wskazują jednoznacznie na kolejną modyfikację systemu Iskander. Potwierdzeniem tej tezy jest projekt zestawu Iskander-K, który ma możliwość odpalania pocisków manewrujących typu Kalibr, czyli pocisków 3M14. Tego typu zestaw osiągnął już gotowość operacyjną i ma być sukcesywnie wprowadzany do uzbrojenia wojsk Federacji Rosyjskiej. Źródła rosyjskie podają, że ten pocisk manewrujący został wykonany w technologii stealth. Bazując na dostępnych informacjach, można skonstatować, że program ten zainicjowano w celu obejścia ograniczeń wynikających z podpisanego przez Rosję w 1987 roku Układu o całkowitej likwidacji pocisków rakietowych pośredniego zasięgu (ang. INF Treaty)^[9].

Można sądzić, że projekt Iskander-K stanowi próbę zastąpienia pocisków Scud, tym razem manewrującymi pociskami rakietowymi. W reakcji na zapowiedź budowy w Polsce i Rumunii elementów amerykańskiej tarczy antyrakietowej Rosjanie poinformowali, że Iskander może być wyposażony nie tylko w rakiety balistyczne. System może także odpalać pociski dalekiego zasięgu – R-500S, które już zostały testowo odpalone z Iskandera na poligonie Kapustin Jar (położonym na południowy wschód od Wołgogradu) 29 maja 2007 r. Potencjalnie zasięg systemu z rakietami manewrującymi może przekroczyć 2000 km, co pozwoliłoby na skuteczne rażenie celów również w Europie Zachodniej.

Na temat nowej wersji Iskanderów oficjalnie i dość lakonicznie wypowiedział się także Pentagon^[10]. Jak zauważył kmdr rez. por. Maksymilian Dura, władze USA ograniczyły się do oceny zagrożenia, jakie mogłoby płynąć z rozmieszczenia przez Rosjan pocisków manewrujących naruszających traktat INF w Europie lub w regionie Azji i Pacyfiku.

Podsumowując dotychczasowe rozważania, można pokusić się o stwierdzenie, że jednoczesne użycie w ewentualnym ataku rakiet balistycznych i manewrujących stawia systemowi obronnemu określone wymagania, jeśli chodzi o zdolności do zwalczania obu rodzajów celów atakujących np. różne obiekty rozlokowane w różnych częściach kraju. Nie można zapominać, że rakiety balistyczne są również integralnym elementem rosyjskiej triady atomowej, chociaż taktyczne rakiety balistyczne nie odgrywają w niej tak ważnej roli jak siły lądowe oraz siły powietrzne. Największe znaczenie – obok bombowców strategicznych i okrętów podwodnych – mają strategiczne pociski balistyczne bazowania lądowego^[11] i morskiego, np. na okrętach podwodnych. Stąd też w Rosji kładzie się nacisk na rozwój mobilnych systemów rakietowych, znacznie mniej narażonych na zniszczenie w wyniku takiego ataku, oraz na powrót do pocisków wielogłowicowych, gwarantujących zdolność rażenia maksymalnej liczby celów przy minimalnej liczbie rakiet. Rosja po kilku latach testów i problemów technologicznych wprowadza do uzbrojenia nowe okręty podwodne o napędzie atomowym klasy Borei^[12], które są zdolne do przenoszenia międzykontynentalnych rakiet balistycznych typu RSM-56 Buława^[13]. Kolejnym wartym odnotowania elementem rosyjskiej układanki są bombowce strategiczne, które dotychczas były jednak najsłabiej finansowaną i najwolniej modernizowaną częścią triady atomowej. W świetle oficjalnego stanowiska Federacji Rosyjskiej dysponuje ona obecnie 72 maszynami zdolnymi do przenoszenia broni atomowej – 59 poddźwiękowymi, turbośmigłowymi Tu-95, oraz 13 odrzutowymi, naddźwiękowymi Tu-160^[14]. Wysłużone Tu-95 mogą przenosić od 6 do 16 pocisków manewrujących z głowicami atomowymi z rodziny Ch-55 Raduga, natomiast Tu-160 – 6 Ch-55 lub 12 atomowych pocisków rakietowych Ch-15^[15].

W ocenie zachodnich ekspertów Rosja jest w połowie realizacji programu modernizacji swojego arsenału międzykontynentalnych rakiet balistycznych. Do 2022 roku mają zostać wycofane wszystkie rakiety wyprodukowane jeszcze w czasach ZSRR. Większość z nich rozmieszczona jest w europejskiej części Rosji. Część strategicznego arsenału jądrowego została już zmodernizowana^[16]. W niedługim czasie do służby ma wejść nowa klasa pocisków balistycznych dla okrętów podwodnych, unowocześniane są również bombowce. W planie modernizacji Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej uwzględniono również wymianę w ciągu dekady wszystkich pochodzących z czasów sowieckich pocisków interkontynentalnych (ang. ICBM)^[17]. Poza tym Sztab Generalny ogłosił plan zwiększenia Strategicznych Sił Rakietowych do 2020 r. z 12 do 13 dywizji rakietowych^[18].

Wydaje się wysoce prawdopodobne, że Rosja używa rakiet balistycznych Iskander głównie do celów propagandowych, w szczególności do zastraszania potencjalnych przeciwników. Czasem wręcz trudno oprzeć się wrażeniu, że głównym powodem zwiększonej aktywności militarnej Moskwy w obwodzie kaliningradzkim jest budowa w Polsce elementów NATO-wskiej instalacji antyrakietowej, która może, w świetle teorii lansowanej przez stronę rosyjską, stanowić dla niej zagrożenie. W moim odczuciu aktywność Rosji w tym obwodzie nie ma większego związku z budowaniem kolejnych części składowych tzw. tarczy antyrakietowej. Wynika to z faktu, że po osiągnięciu pełnej operacyjności będzie ona miała charakter typowo defensywny. Z całkowicie odmienną sytuacją mamy do czynienia w przypadku systemów Iskander, które są środkiem predysponowanym do użycia w działaniach o charakterze ofensywnym, a nie obronnym. W związku z tym należałoby się głębiej zastanowić nad rzeczywistą rolą systemów Iskander w rozwijanej dynamicznie przez Rosję tzw. koncepcji antydostępowej (ang. anti access/area denial, A2/AD). W tym kontekście można domniemywać, że rozmieszczenie Iskanderów w obwodzie kaliningradzkim wynika właśnie z jej założeń^[19].W przypadku dalszej militaryzacji obwodu kaliningradzkiego Rosja może chcieć zbudować szczelny parasol obronny, który pozwoli kontrolować najważniejsze rejony operacyjne w bezpośrednim sąsiedztwie tego obwodu i w razie potrzeby blokować swobodę działania siłom zbrojnym RP, a w szerszej perspektywie również siłom NATO rozmieszczonym na terytorium Polski. Takie działania wydają się z rosyjskiego punktu widzenia w pełni racjonalne choćby dlatego, że niejednokrotnie z ust rosyjskich polityków padały tezy, że Kaliningrad to bardzo ważny przyczółek Rosji na jej zachodnich granicach, ze wszystkich stron otoczony przez kraje NATO. Dla Kremla jest to obszar o specjalnym znaczeniu militarnym i dlatego też musi być systematycznie wzmacniany pod względem wojskowym. Koncepcja ta zakłada stworzenie bardzo silnej strefy obrony powietrznej (w tym przeciwrakietowej) przy wykorzystaniu różnorodnych systemów rozpoznania, walki elektronicznej, zakłócających oraz szerokiej gamy systemów przeciwlotniczych od dalekiego zasięgu (S-400^[20], S-300W4^[21]) poprzez systemy średniego i krótkiego zasięgu po środki bezpośredniej osłony (V-SHORAD) broniące najważniejszych obiektów. Druga część tej koncepcji kładzie nacisk na precyzyjne niszczenie wcześniej wyselekcjonowanych celów (obiektów) lądowych znajdujących się na terytorium potencjalnego przeciwnika. Na tym etapie realizacji koncepcji najistotniejsze będzie użycie taktycznych rakiet balistycznych, rakiet Toczka-U i zestawów rakietowych dalekiego zasięgu Smiercz^[22].

W tej właśnie fazie hipotetycznego konfliktu wojennego o charakterze konwencjonalnym SZ RP mogą bardzo szybko zostać pozbawione swobody działania poprzez zablokowanie samolotów stacjonujących na lotniskach i wojsk, które w kolejnej fazie prawdopodobnie stałyby się głównym celem uderzeń dla taktycznych rakiet balistycznych i artylerii rakietowej dalekiego zasięgu. Iskandery mogłyby też spaść na polskie miasta, z pewnością powodując ofiary cywilne. Rakiety te, według niepotwierdzonych informacji, zostały użyte przez rosyjską armię w Gruzji, choć oficjalnie Rosjanie temu zaprzeczają. Tym niemniej, jak twierdzi chociażby specjalistyczny periodyk „Moscow Defense Brief”, powołując się na swoje źródła w rosyjskiej armii, konflikt ze południowym sąsiadem stanowił test bojowy nowych rakiet^[23]. Pocisków użyto przy ostrzale portu Poti i miasta Gori. Ówczesny rzecznik gruzińskiego MSW Szota Utiaszwili twierdził również, że Iskanderów użyto do ostrzału obszaru położonego w pobliżu ropociągu Baku–Supsa.

Jednym z integralnych elementów prezentowanej koncepcji było między innymi zorganizowanie wspólnie z Białorusią zintegrowanego systemu obrony powietrznej, który uzyskał już gotowość operacyjną, a obecnie jest nadal sukcesywnie wzmacniany. W tej sytuacji silna i skuteczna obrona powietrzna zorganizowana przez Rosję stanowi bardzo duże wyzwanie dla każdych sił powietrznych, które będą chciały w przyszłości ją pokonać. Obawy państw NATO mogą budzić nie tylko rosnące sukcesywnie rosyjskie zdolności w zakresie A2/AD w rejonie wschodniej flanki NATO. Okazuje się bowiem, że wzrosły one znacząco również w innych obszarach operacyjnych i na innych kierunkach geograficznych, choćby w rejonie Krymu oraz w Syrii. Świadczą o tym rozmieszczone w tych rejonach siły wojskowe o określonej strukturze i liczebności. Są one bardzo podobne do tych, które znajdują się w obwodzie kaliningradzkim. Rozwijając swoje zdolności w zakresie A2/AD, Federacja Rosyjska jest obecnie w stanie kontrolować i blokować działania nad całym Morzem Czarnym oraz sporą częścią południowej Ukrainy. Jest dość prawdopodobne, że Rosja rozwinie jeszcze bardziej umiejętność blokowania sił NATO na zewnątrz potencjalnego teatru działań wojennych, co może również odbić się bardzo negatywnie na ograniczeniu swobody użycia SZ RP. Brak możliwości zwalczania przez narodowy system obrony powietrznej rakiet balistycznych powoduje, że w warunkach konfliktu na uderzenia takich środków napadu powietrznego mogą być narażone położone na obszarze Polski obiekty cywilne i wojskowe o znaczeniu strategicznym i operacyjnym. Uderzenia przy użyciu taktycznych rakiet balistycznych mogą sparaliżować system dowodzenia SZ na poziomie strategicznym i operacyjnym oraz zakłócić ewentualne rozwinięcie na obszarze naszego kraju sojuszniczych sił wzmocnienia.

Resumując, można stwierdzić, że koncepcja blokowania dostępu A2/AD staje się jednym z poważniejszych wyzwań dla NATO. Jednym z najpilniejszych zadań jest więc pobudzenie świadomości członków Sojuszu Północnoatlantyckiego, jeśli chodzi o zagrożenia związane z rozwojem rosyjskich zdolności w tym zakresie, tak aby NATO podjęło realne działania w celu obniżenia rosyjskiego potencjału odstraszania. Zagraża on bowiem wschodniej flance Sojuszu (być może również Europie Zachodniej), a bezpośrednio Polsce i krajom nadbałtyckim. Podkreśla tę kwestię również prof. Andrew A. Michta^[24], który twierdzi, że jednym z najważniejszych wyzwań stojących przed Sojuszem Północnoatlantyckim jest znalezienie adekwatnej militarno-politycznej odpowiedzi na utworzenie przez Rosję systemu A2/AD. W kontekście wschodniej flanki NATO, w tym Polski, kluczowe są więc obwód kaliningradzki, akwen Morza Bałtyckiego (w tym państwa skandynawskie) oraz Europa Środkowa. Z punktu widzenia możliwości operacyjnych NATO zrealizowanie koncepcji A2/AD przez Rosję będzie stanowić poważne zagrożenie dla całego Sojuszu^[25]. W celu skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom związanym z realizacją koncepcji A2/AD przez Rosję należy zwrócić uwagę na konieczność spełnienia wymagań w zakresie:

stworzenia dodatkowej obrony powietrznej i antyrakietowej, szczególnie przed pociskami manewrującymi, które są przystosowane do przenoszenia głowic konwencjonalnych;

wdrażania do służby załogowych i bezzałogowych statków powietrznych dalekiego zasięgu, zdolnych do penetrowania obrony przeciwnika, mogących operować z bardziej oddalonych, bezpieczniejszych lotnisk;

wdrożenia do uzbrojenia bardziej zaawansowanych technologicznie systemów rakietowych oraz ofensywnej broni wiązkowej (w tym elektromagnetycznej), umożliwiającej obniżenie potencjału zintegrowanej obrony powietrznej przeciwnika i jego systemów dowodzenia i łączności;

zwiększenia zdolności maskowania operacyjnego wojsk własnych oraz ich ochrony przed oddziaływaniem środków ogniowych przeciwnika poprzez zwiększenie ich mobilności.

Z powyższego wywodu można wyciągnąć wniosek, że Rosja dysponuje obecnie potencjałem konwencjonalnym, który jest wystarczający do skutecznego prowadzenia operacji wojskowych na obszarze postsowieckim i w krajach sąsiadujących. Szczególnie niebezpieczna wydaje się możliwość użycia przez Rosjan taktycznej broni balistycznej, w tym z głowicami atomowymi, do izolowania przestrzeni postsowieckiej i krajów wschodniej flanki NATO. Jednak obraz silnej i nowoczesnej armii jest kreowany przez władze Rosji głównie przez pryzmat umiejętnie dobieranych przeciwników, którzy dysponowali relatywnie niewielkim potencjałem militarnym i/lub niskimi zdolnościami bojowymi (takich jak Gruzja, Ukraina czy obecnie opozycja antyrządowa w Syrii). W tym aspekcie mamy więc do czynienia z kształtowaniem wyidealizowanego przez władze rosyjskie obrazu nowoczesnych sił zbrojnych. Skuteczne kreowanie (w tym na użytek międzynarodowej opinii publicznej) takiego obrazu jest możliwe również dzięki dużej bierności NATO^[26]. Sprawiła ona, że w ostatnich latach bagatelizowano rzeczywisty potencjał rosyjskiej armii, często nie doceniając głębokich zmian jakościowych, jakie nastąpiły w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych oraz w koncepcjach ich użycia na przyszłym teatrze działań wojennych. W tym zakresie, nie lekceważąc atutów (silnych stron) rosyjskich sił zbrojnych, należy rozwijać zdolności obronne Polski i Sojuszu adekwatnie do siły i zdolności potencjalnego przeciwnika oraz wykorzystywać jego słabe strony.

płk rez. dr hab. Adam Radomyski – ekspert Narodowego Centrum Studiów Strategicznych; Instytut Bezpieczeństwa Powietrznego Państwa, Wydział Bezpieczeństwa Narodowego i Logistyki, Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych.

[1] Bazując na dostępnych danych technicznych, przyjmuje się następujące zasięgi rakiet: Iskander E- 280 km, Iskander M- 480 km. W przypadku wersji Iskandera M niektóre źródła podają większy zasięg wynoszący 500 km.

[2] Wersja Topol-M przeznaczona do wyrzutni mobilnych to RS-12M1. Wersja mobilna jest zamontowana na szesnastokołowej wyrzutni TEL MZKT-79921.

[3] Na początku 2015 roku Rosja ujawniła plan budowy kolejowego, mobilnego systemu rakietowego nazwanego Barguzin. W uzbrojeniu pociągów mają się znaleźć prawdopodobnie rakiety RS-26. Jednym z powodów rozpoczęcia budowy tego systemu może być fakt, że START nie obejmuje mobilnych systemów kolejowych. Barguzin wpisuje się również w ogólny plan zwiększenia liczby systemów mobilnych względem stacjonarnych. Obecnie 32% rosyjskich międzykontynentalnych rakiet balistycznych jest przenoszonych przez systemy mobilne; docelowo ma to być 66%.

[4] http://www.defence24.pl/39400,iskandery-czyli-strachy-na-lachy

[5] Między 5 a 10 grudnia 2014 roku Rosjanie ćwiczyli gotowość bojową wojsk na co dzień odpowiedzialnych za strzeżenie zachodniej granicy Rosji – od Finlandii po Ukrainę. Ćwiczenia prowadzono na terenie obwodu kaliningradzkiego i na Bałtyku. Zgodnie z komunikatem wydanym przez rosyjski resort obrony chodziło o sprawdzenie zdolności do obrony najdalej na zachód wysuniętego fragmentu Federacji Rosyjskiej. Wiadomo też, że ćwiczono przerzucanie w ten region Iskanderów, czyli lądowych pocisków balistycznych o zasięgu 380–500 km. Wieczorem rosyjskie media podały, powołując się na ministerstwo obrony, że rakiety Iskander powróciły z obwodu kaliningradzkiego do punktu stałej dyslokacji w głębi Rosji.

[6] W tym miejscu można przytoczyć opinię białoruskiego analityka wojskowego Alaksandra Alesina, który nie wyklucza, że w zamian za samoloty Białoruś może wydzierżawić Rosji bazę koło Lidy. Zdaniem analityka strona rosyjska mogłaby rozmieścić tam brygadę rakiet Iskander. Dziennik podkreśla, że w takim wypadku w zasięgu tych rakiet znalazłyby się obiekty tarczy antyrakietowej USA w Polsce i mająca powstać w tym kraju w najbliższych latach baza amerykańskich sił powietrznych.

[7] Zob. A. Radomyski, K. Dobija, Podręcznik przeciwlotnika,wydanie drugie poprawione i rozszerzone, AON, Warszawa 2014.

[8] W ramach realizacji planów modernizacji technicznej Południowy Okręg Wojskowy FR otrzymał partię wyrzutni rakiet balistycznych krótkiego zasięgu Iskander-M. Trafiły one do uzbrojenia 49. Armii Ogólnowojskowej. Wcześniej jej żołnierze przeszli przeszkolenie w Ośrodku Szkolenia Bojowego Wojsk Rakietowych i Artylerii Wojsk Lądowych SZ FR w obwodzie astrachańskim. Wyrzutnie rozmieszczono na terytorium Krajów Stawropolskiego i Krasnodarskiego oraz Republiki Adygei.

[9] Traktat ten wprowadził zakaz posiadania i używania przez Stany Zjednoczone i Związek Radziecki pocisków balistycznych o zasięgu 500 do 5500 km (średniego MRBM oraz pośredniego zasięgu IRBM). Między innymi traktat ten wpłynął na decyzję władz Związku Radzieckiego o likwidacji najnowszego typu pocisku balistycznego Oka SS-23 Spider, ówcześnie stanowiącego pierwszą próbę zastąpienia przestarzałych pocisków Scud. Poza tym na przełomie lat 80. i 90. USA oraz inne państwa NATO wycofały ze swych arsenałów wszystkie, poza międzykontynentalnymi rakiety balistyczne, uznając, że są one anachronizmem w dobie precyzyjnie naprowadzanych bomb lotniczych i skrzydlatych pocisków manewrujących, jak też coraz doskonalszych rakiet przechwytujących ziemia–powietrze.

[10] Amerykańskie władze ujawniły w mediach fakt posiadania przez Rosjan lądowych wyrzutni rakiet manewrujących dopiero w lipcu 2014 r. Była to prawdopodobnie wymuszona reakcja na raport pod tytułem „Potwierdzenie rosyjskich naruszeń i obchodzenia traktatu INF” („Confirmation of Russian Violations and Cicumvention of the INF Treaty”) opracowany przez organizację National Institute for Public Policy w lutym 2014 r, a także na aneksję Krymu, uwidaczniającą zagrożenie powodowane przez Moskwę.

[11] Najsilniejszym elementem „atomowej triady” są Strategiczne Siły Rakietowe (RWSN) liczące 305 systemów rakietowych z pociskami mogącymi przenieść łącznie 1166 głowic. Wśród nich 46 pocisków R-36M2, 60 pocisków UR-100NUTTH, 72 mobilne systemy Topol, 60 stałych (silosy) systemów Topol, 18 mobilnych Topol-M, 49 pocisków RS-24. Rocznie Rosja produkuje kilkadziesiąt nowych ICBM. To głównie odpalana z lądu RS-24 Jars, które zastępują wycofywane starsze RT-2PM Topol. https://oaspl.org/2015/11/06/nowe-oblicze-armii-w-putina-czesc-2/

[12] W ramach wymiany strategicznych okrętów podwodnych planowane jest również stworzenie jeszcze nowocześniejszej jednostki, określanej powszechnie jako klasa Borei-A albo Borei II. Taki okręt mógłby przenosić do 20 pocisków balistycznych i byłby głównym, a zarazem najnowocześniejszym okrętem Floty Pacyfiku.

[13] Plan zakłada zwodowanie do 2020 roku ośmiu takich okrętów – trzech w wersji podstawowej (Borei) i pięciu w ulepszonej wersji Borei II (projekt 955A). Programowi budowy nowej, sześciogłowicowej rakiety Buława towarzyszyły duże problemy. Nieudany test rakiety doprowadził we wrześniu 2013 roku do chwilowego zatrzymania programu. Kolejny sprawdzian, w 2014 roku, zakończył się jednak powodzeniem i Buławy są wprowadzane do służby.

[14] Prawdopodobnie lotnictwo strategiczne Rosji posiada obecnie w sumie 66 bombowców zdolnych przenieść ok. 200 bomb i pocisków sterowanych z głowicami jądrowymi. 55 Tu-95MS (Niedźwiedź) i 11 Tu-160 (Blackjack) mogą przenosić różne modyfikacje pocisku typu cruise Kh-55.

[15] Trwają prace nad wprowadzeniem do służby nowej wersji pocisku manewrującego z głowicą atomową o właściwościach stealth, oznaczonego jako Ch-102. Teoretycznie oba samoloty mogą przenosić również swobodnie spadające bomby atomowe, chociaż do tego są przystosowane prawdopodobnie już tylko Tu-160. W trakcie realizacji jest też powolny program modernizacji bombowców – docelowo ma zostać unowocześnionych 10 Tu-160 i 43 sztuki Tu-95.

[16] https://oaspl.org/2015/11/06/nowe-oblicze-armii-w-putina-czesc-2

[17] Są one sukcesywnie zastępowane przez jednogłowicowe RS-12M1/2 Topol-M i przez czterogłowicowe RS-24 Jars. Zarówno rakiety Topol-M, jak i Jars występują w wersjach stacjonarnych (silosy) oraz mobilnych (transportery kołowe). Poza tym planuje się także wprowadzenie rakiet Sarmat, które będą zdolne do przenoszenia dziesięciu głowic. Prace nad Sarmatami są jednak w toku i wprowadzenie ich do służby nie jest planowane wcześniej niż około 2020 roku. Rosja opracowuje też nową wersję rakiety Jars, oznaczoną roboczo jako RS-26 Jars-M lub Rubież. Była ona testowana w 2012 roku na dystansie międzykontynentalnym oraz w 2012 i 2013 roku na średnim. Jej wejście do służby zaplanowano na rok 2016. RS-26 to „odchudzona”, ważąca o 40 t mniej wersja RS-24. Ma być uzbrojona maksymalnie w trzy głowice atomowe i przeznaczona wyłącznie do mobilnych transporterów kołowych. https://oaspl.org/2015/11/06/nowe-oblicze-armii-w-putina-czesc-2.

[18] Nastąpić to ma poprzez włączenie do RWSN międzykontynentalnych pocisków balistycznych (ICBM) bazujących na platformach kolejowych (system Barguzin).

[19] Koncepcja A2/AD to, w pewnym uproszczeniu, takie połączenie działań przeciwnika, które ograniczają możliwości militarnego dostępu do danego obszaru, z działaniami, które wyłączają możliwość operowania w obszarze kontrolowanym przez przeciwnika. W tym wypadku chodzi o rozbudowane rosyjskie instalacje, na które składają się przede wszystkim systemy radarowe i pociski obrony powietrznej, pociski rakietowe przeznaczone do uderzania w cele lądowe i morskie, a także lotnictwo i marynarka. Najważniejsze, że system ten tworzy rodzaj szczelnego parasola, który utrudnia, czy wręcz uniemożliwia, operacje sił NATO w obszarze jego zasięgu.

[20] S-400 to kompleks mogący zwalczać cele w odległości 2–400 km, na wysokości od 100 m do 30 km, a nawet wyżej. Mogą one lecieć z prędkością do 4800 m/s. Jeden dywizjon (złożony z 8 wyrzutni) może zwalczać do 10 celów, wystrzeliwując jednocześnie do 20 pocisków. Do osiągnięcia gotowości bojowej po przemarszu potrzeba 5–10 min.

[21] S-300W4 to systemy oparte na systemach S-300W i S-300WM. Zmodernizowano w nich elektronikę, korzystając z nowej bazy komponentowej. Ma to zwiększyć zarówno możliwości bojowe, jak i ułatwić eksploatację systemów. Zasięg S-300W4 strzelającego do samolotów sięga 300 km. System może też zwalczać rakiety balistyczne średniego zasięgu.

[22] BM-30 Smiercz (ros. БМ-30 Смерч, kod GRAU 9K58) – rosyjski system artylerii rakietowej kalibru 300 mm przeznaczony dla samodzielnych brygad artylerii frontowej. Produkowany przez zakłady SPŁAW z Tuły. Dla systemu 9K58 skonstruowano szereg pocisków rakietowych. Mają one podobnie jak wcześniejsze rakiety systemów BM-21 Grad i BM-27 Uragan kombinowaną stabilizację aerodynamiczno-obrotową. Dodatkowo rakiety są wyposażone w prosty układ korekcji trajektorii lotu. Pociski te mają zasięg ok. 70 km. W 1998 roku ujawniono istnienie zmodernizowanych pocisków rakietowych, które przy niezmienionej masie mają zasięg zwiększony do 90 km. Szerzej: T. Szulc, Następcy Katiuszy Cz. II, „Nowa Technika Wojskowa” 1999, nr 8, s. 25–32.

[23] Oficjalnie Kreml potwierdził tylko, że tę broń testowano w trakcie poprzedzających konflikt manewrów, które były rosyjską manifestacją siły.

[24] Andrew A. Michta jest profesorem w zakresie spraw bezpieczeństwa narodowego w amerykańskim Naval War College i współpracownikiem amerykańskiego Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych.

[25] http://wiadomosci.wp.pl/kat,8311,title,Andrew-A-Michta-odpowiedz-na-rosyjski-system-A2AD-to-wielkie-wyzwanie-dla-NATO,wid,18408377,wiadomosc.html?

[26] Dopiero szczyt w Newport, który odbył się we wrześniu 2014 roku, zapoczątkował zmianę w polityce Sojuszu.