Rosyjskie ,,oczy i uszy" na Kubie

Dyrekcja Wywiadu Wojskowego (hiszp. La Dirección de Inteligencia Militar, DIM) jest wyspecjalizowanym organem w strukturze Ministerstwa Rewolucyjnych Sił Zbrojnych Republiki Kuby (hiszp. El Ministerio de las Fuerzas Armadas Revolucionarias de la República de Cuba, MINFAR). Jego zadaniem jest gromadzenie i analiza informacji dotyczących potencjału sił zbrojnych innych państw oraz prowadzenie nasłuchu i analizy sygnałów elektromagnetycznych (wywiad elektroniczny).

Główna siedziba DIM znajduje się na szóstym piętrze budynku Sztabu Generalnego MINFAR przy Plaza de la Revolución w Hawanie. W pobliżu usytuowana jest również Dyrekcja Kontrwywiadu Wojskowego (hiszp. La Dirección de Contrinteligencia Militar), funkcjonująca w strukturze kubańskiego Departamentu Obrony. Według informacji z ogólnodostępnych źródeł m.in. z tekstu Aleksandra Stiepanowa z  Centrum Badań Analitycznych Instytutu Ameryki Łacińskiej Rosyjskiej Akademii Nauk opublikowanego w magazynie „Obrona narodowa” (Национальная оборона) , DIM dzieli się na cztery główne sekcje oraz działy o charakterze ogólnym.

Struktura organizacyjna

1. Sekcja I – rozpoznanie bojowe
2. Dział II – rozpoznanie operacyjne

Tworzą go następujące wydziały:

• II-1: siedziba, sekretariat oraz oddziały specjalnego reżimu bezpieczeństwa;
• II-2: wywiad zagraniczny, koordynujący działalność funkcjonariuszy operacyjnych poza Kubą, podzielonych według regionów geograficznych;
• II-3: wywiad wewnętrzny, zajmujący się operacjami wywiadowczymi w kraju (m.in. zwalczaniem kontrrewolucji i organizowaniem siatek operacyjnych wśród personelu amerykańskiej bazy w Guantanamo czy na terytorium USA);
• II-4/5: wydziały prowadzące misje specjalne za granicą i na terenie wyspy w ramach międzyresortowych zadań;
• II-6: dział logistyki;
• II-7: dział łączności.

W 1998 r. Sekcja II przeszła proces restrukturyzacji, w wyniku czego część kadry przeniesiono do innych kubańskich instytucji wywiadowczych.

Sekcja III – analityka wywiadowcza, która zajmuje się analizą zebranych danych. Tworzą ją cztery grupy:

• analiza sytuacyjna;
• obszar Stanów Zjednoczonych;
• obszar Europy;
• pozostałe regiony świata (Ameryka Łacińska, Karaiby, Afryka oraz Bliski Wschód).

Sekcja IV – rozpoznanie elektroniczne (ERI) - odpowiada za prowadzenie wywiadu elektronicznego, sprawując pieczę nad specjalistyczną brygadą zdolną do monitorowania komunikacji amerykańskich sił wojskowych na wyspie, w regionie i na obszarze Stanów Zjednoczonych.

W skład struktur DIM wchodzą ponadto:

• Dział szczególnego reżimu bezpieczeństwa, który dba o zabezpieczenie tajności przepływu dokumentów i procedur biurowych,
• Katedra Technologii Informacyjnych (zajmująca się cyberbezpieczeństwem i kryptologią),
• Dział przetwarzania informacji, odpowiedzialny za systematyzowanie i klasyfikację pozyskanych danych.

Kształcenie i szkolenie personelu DIM realizowane jest w ramach Regularnego Kursu Akademickiego Wywiadu Wojskowego (hiszp. Curso Académico Regular de Inteligencia Militar por Agentura, CAREMA).

Współpraca między DIM i DI

Wywiad wojskowy DIM współdziała ściśle z Dyrekcją Wywiadu (hiszp. Dirección de Inteligencia, DI) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, która dysponuje rozbudowanymi możliwościami operacyjnymi. W okresie zimnej wojny DI prowadziła szereg operacji na trenie obu Ameryk zwłaszcza w obu Amerykach i w Stanach Zjednoczonych. Szczególną rolę odgrywała w nich  Brygada Szturmowo-Szturmowa Zakonu Antonio Maceo („Czarne Osy”), będąca pod kontrolą operacyjną DIM. Ta elitarna jednostka zajmuje się prowadzeniem rozpoznania bojowego i działań dywersyjnych, wyróżniając się w misjach zagranicznych w krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Priorytet: rozpoznanie elektroniczne

Obok tradycyjnego wywiadu opartego na osobowych źródłach informacji (HUMINT) kubańska społeczność wywiadowcza konsekwentnie rozbudowuje potencjał wywiadu elektronicznego (SIGINT). Ze względu na korzystne położenie geograficzne, Kuba dysponuje wyjątkowym potencjałem do przechwytywania amerykańskiej komunikacji rządowej, wojskowej oraz prywatnej, w tym łączy satelitarnych pomiędzy Ameryką Północną a Europą.

DIM kontroluje jedno z najpotężniejszych na świecie centrów przechwytywania i analizy sygnałów w miejscowości Bejucal, położonej 20 km na południe od Hawany. Placówka ta umożliwia szeroki nasłuch kluczowych kanałów łączności, począwszy od Białego Domu i Pentagonu, aż po sieci finansowe i giełdowe w Stanach Zjednoczonych.

Na szczeblu operacyjnym szczególną uwagę zwraca się na infrastrukturę bazy amerykańskiej w Zatoce Guantanamo. Jej centralna Stacja Komputerowo-Telekomunikacyjna Marynarki Wojennej (NCTAMS LANT) jest ważnym elementem w amerykańskiej sieci komunikacji wojskowej. Możliwość przechwytywania informacji z tego punktu stanowi dla DIM kluczową szansę w zakresie rozpoznania elektronicznego.

Guantanamo jako punkt zapalny

Baza Marynarki Wojennej USA w Zatoce Guantanamo to amerykańska placówka ulokowana na terenie Kuby. Powstała w wyniku umowy z 1903 r, która zapewnia Stanom Zjednoczonym prawo dzierżawy na czas nieokreślony. Na terenie obiektu stacjonuje do 8500 żołnierzy i cywilów podlegających Południowemu Dowództwu USA (SOUTHCOM). To właśnie w Guantanamo mieści się od 2001 r rozbudowane więzienie amerykańskie dla terrorystów. Wydzielone obszary tej placówki wykorzystywane są przez CIA m.in. do przesłuchiwania i rekrutacji więźniów do potencjalnej współpracy. Stąd też działania DIM koncentrują się tu w dużej mierze na rozpoznaniu elektronicznym i próbach penetracji sieci telekomunikacyjnych bazy, co pozwala Hawanie uzyskiwać informacje o amerykańskich planach militarnych i wywiadowczych oraz wspierać operacje zabezpieczające suwerenność Kuby.

„Czarne Osy" – elitarna brygada szturmowa

„Czarne Osy” (Avispas Negras) to elitarny oddział z długą tradycją, będący pod operacyjną kontrolą DIM. Geneza tych sił specjalnych sięga lat 60. XX w., kiedy na polecenie Fidela Castro powoływano grupy komandosów o profilu „partyzanckim”, wzorowane na doświadczeniach z czasów rewolucji i walk prowadzonych przez Ernesto „Che” Guevarę. Brygada wielokrotnie prowadziła operacje bojowe na terenie Angoli i Etiopii, a także w Nikaragui, Grenadzie i  Panamie.

Specyfika szkolenia „Czarnych Os” opiera się na taktyce małych, mobilnych grup uderzeniowych, zdolnych do głębokiej infiltracji terenu wroga i organizowania akcji sabotażowych. Dzięki doświadczeniom zdobytym w różnych rejonach świata brygada utrzymuje wysoki poziom sprawności, rozwijany m.in. we współpracy z instruktorami z Rosji, Chin, Korei Północnej i Wietnamu.

Doświadczenie międzynarodowe i współpraca

Zarówno DIM, jak i pozostałe kubańskie służby wywiadowcze przez dekady prowadziły misje w Afryce i na Bliskim Wschodzie, wspierając tamtejsze marksistowskie ugrupowania militarne największy rozgłos zyskała długotrwała operacja „Carlota” w Angoli, w której Kuba odegrała kluczową rolę w pokonaniu sił RPA i najemników z państw NATO wspierających ruch UNITA.

Kubańscy eksperci wywiadowczy wspierali również swoich sojuszników w Ameryce Łacińskiej w Nikaragui, Grenadzie czy podczas Operacji Condor, wymierzonej w ruchy niepodległościowe i lewicowe w regionie. Obecnie DIM utrzymuje bliskie relacje z Wenezuelą, pomagając w utrzymaniu władzy prezydenta Maduro

Ze względu na strategiczne położenie Kuby i bogate doświadczenie w prowadzeniu wywiadu elektronicznego, DIM współpracuje również ze służbami państw prowadzących wrogą politykę wobec USA – zwłaszcza z Rosją, Chinami, Iranem czy KRLD. Ta współpraca nabrała szczególnego znaczenia po rozpadzie ZSRR i w warunkach kształtującego się świata wielobiegunowego.

Nowe impulsy współpracy Rosji i Kuby

Historyczne kontakty Kuby z ZSRR i jego prawną kontynuatorką – Federacją Rosyjską – w ostatnich latach znów zyskują na znaczeniu. W marcu 2023 r. wizytę na Kubie złożył sekretarz Rady Bezpieczeństwa Rosji, Nikołaj Patruszew, który spotkał się zarówno z prezydentem Miguelem Díaz-Canelem, jak i Raulem Castro. Podczas rozmów poruszono m.in. temat współpracy służb wywiadowczych obu państw w kontekście zagrożeń płynących ze strony USA i NATO.

Zdecydowana większość wysokich oficerów sił zbrojnych Kuby i przede wszystkim wywiadu wojskowego to absolwenci Moskiewskiej Akademii Wojskowej Ministerstwa Obrony, gdzie funkcjonuje wydział przeznaczony dla personelu wojskowego armii zaprzyjaźnionych krajów, w tym Kuby, Wenezueli, Nikaragui. 

Równocześnie - jak pisał „The Insider” - Rosja wskrzesiła z powrotem sowieckie centrum szpiegowskie Lourdes na Kubie, które Putin oficjalnie zamknął w 2001 roku. W lipcu 2014 roku pojawiły się pierwsze informacje o nowych tajnych porozumieniach między Kubą a Rosją. Centrum radioelektroniczne zdolne do przechwytywania danych z amerykańskich satelitów komunikacyjnych, rozmów telefonicznych i wiadomości z Centrum Kontroli Misji NASA na Florydzie wznowiło pracę na przedmieściach Hawany – pisze The Insider. W pewnym momencie personel wojskowy liczył tam około 3000 osób. W tym samym roku Putin przybył na Kubę i umorzył 90% długu wyspiarskiego wynoszącego 35 miliardów dolarów. Następnie przybyli tam obecny zastępca szefa Rady

Bezpieczeństwa Rosji Dmitrij Miedwiediew, minister obrony Siergiej Szojgu, minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow i inni rosyjscy urzędnicy. Pod przykrywką dyplomatów na wyspie pojawili się oficerowie GRU i absolwenci wysoce wyspecjalizowanych uniwersytetów związanych z naukami o rakietach, technologii komputerowej i matematyce precyzyjnej. Rosyjska ambasada na Kubie stanowi bezpieczną przystań dla GRU, SWR i FSB . Kieruje nią generał Piotr Kulikow, którego źródła „The Insider” nazywają głównym rezydentem GRU na Kubie. Włada on biegle językiem hiszpańskim i angielskim, pojawił się w Meksyku, gdzie stał na czele placówki GRU.

Według Robert Lansing Institute Centrum Elektroniki Radiowej w Lourdes (REC), położone niedaleko Hawany, jest w stanie przechwytywać ruch przenoszony przez amerykańskie satelity komunikacyjne, podsłuchiwać komunikację telefoniczną i przechwytywać wiadomości z Centrum Kontroli Misji NASA na Florydzie.

Wizyty i wspólne konsultacje w dziedzinie bezpieczeństwa i wywiadu odbywają się regularnie. W czerwcu 2023 r. Minister Obrony Kuby, generał korpusu armii Alvaro Lopez Miera, odwiedził Moskwę, gdzie omawiano najprawdopodobniej kontynuację współpracy w zakresie wywiadu elektronicznego i przeciwdziałania zagrożeniom ze strony amerykańskich oraz natowskich służb. W lipcu 2023 r. do Hawany przypłynął rosyjski okręt szkoleniowy „Perekop”, co wzbudziło czujność Pentagonu. Zbliżenie między Moskwą a Hawaną w obszarze obronności i bezpieczeństwa jest odbierane przez Waszyngton jako poważne wyzwanie.

W XXI wieku Stany Zjednoczone w dalszym ciągu zamierzają utrzymywać silną obecność militarną i wywiadowczą w regionie, starając się wpływać na państwa Ameryki Łacińskiej. Jednak zaangażowanie Rosji i Chin oraz rosnące znaczenie innych państw stanowi wyzwanie dla amerykańskiej dominacji w tym regionie. DIM, wraz z innymi kubańskimi służbami wywiadowczymi, pozostaje kluczowym elementem tego procesu. Rosjanie nie ustają w wysiłkach zmierzających do destabilizacji Ameryki Łacińskiej poprzez podżeganie do konfliktów i prowadzenie wojny informacyjnej w celu osłabienia pozycji USA i jej sojuszników na kontynencie. Stąd też DIM wraz ze służbami specjalnymi z Wenezueli i Nikaragui stanowią niezwykle cenne i skuteczne narzędzie.