Rok trzeci. Rosyjskie dywizje [ANALIZA]

Radzieckie wojska lądowe opierały się o dywizje. Pod koniec ZSRR było ich grubo ponad 200. Dywizje pancerne i zmechanizowane znajdowały się w różnym stopniu ukompletowania. W pełnej gotowości i w pełnym ukompletowaniu były dywizje znajdujące się za granicą czyli w NRD, Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech. W trochę niższej te znajdujące się w najbardziej na zachód wysuniętych okręgach wojskowych. Te w centrum, południu i na wschodzie ZSRR były najbardziej skadrowane.

Upadek ZSRR pozbawił nową rosyjską armię wielu dywizji, które zostały sprowadzone do kraju i rozformowane oraz, te które trafiły do Białorusi, Ukrainy i do nowo powstałych państw azjatyckich. W kolejnym kroku, trwającym przez ostatnie dziesięciolecie XX wieku i pierwsze XXI wieku, Rosja systematycznie kurczyła swoją armię. W wojskach lądowych proces ten dotknął szczególnie dywizji. W 2007 roku zostało ich już tylko kilkanaście, wliczając szkieletowe dywizje ochrony tyłów.

Gdy rosyjskim ministrem obrony został Anatolij Sierdiukow (2007-2012), wdrożył on swoją głęboką reformę struktur organizacyjnych armii. Jednym z jej elementów była likwidacja wszystkich istniejących dywizji pancernych i zmechanizowanych i organizacja na ich bazie brygad pancernych oraz zmechanizowanych. O ile ówczesne dywizje miały niskie stany ukompletowania, to nowe brygady miały być już ukompletowane i bardziej gotowe do podjęcia działań. W zamyśle miały one składać się tylko z żołnierzy zawodowych i kontraktowych, bez poborowych. Sierdiukow reformę przeprowadził i już w 2010 roku Rosja nie miała żadnej dywizji pancernej ani zmechanizowanej. W wojskach lądowych pozostała tylko jedna dywizja o specyficznej strukturze i miejscu stacjonowania. Była nią, istniejąca do dzisiaj, dywizja o nazwie bardzo trudnej do przetłumaczenia czyli 18. Dywizja Karabinowo-Artyleryjska (пулемётно-артиллерийская дивизия) stacjonująca na Sachalinie.

Niedługo później Sierdiukowa na stanowisku ministra obrony zastąpił Siergiej Szojgu (2012-2024) i zaczął się powolny proces odkręcania poprzednich reform struktur organizacyjnych. Jedną z pierwszych decyzji był powrót do istnienia dywizji w wojskach lądowych. Z samego założenia nie miały one być formowane jednocześnie lecz w pewnym wieloletnim cyklu. Przez następne lata nowe dywizje miały funkcjonować równolegle do istniejących brygad.

Radziecka i rosyjska dywizja wojsk lądowych ma strukturę pułkowo-batalionową. Funkcjonują w nich pułki czołgów, zmechanizowane, artylerii samobieżnej lub artylerii oraz rakiet przeciwlotniczych. W niektórych dywizjach od tej zasady istnieją wyjątki. Czasami ze względu na brak czołgów i środków przeciwlotniczych zamiast pułku czołgów funkcjonuje tylko batalion czołgów, a zamiast pułku rakiet przeciwlotniczych tylko dywizjon. W etatowej pokojowej strukturze liczba podstawowych pułków nie przekracza czterech. W dywizji pancernej są to trzy pułki czołgów i jeden pułk zmechanizowany, a w dywizji zmechanizowanej odwrotnie czyli trzy pułki zmechanizowane i jeden pułk czołgów.

W odtwarzanych obecnie dywizjach powyższa zasada nie do końca była i jest przestrzegana. Niektóre dywizje przez lata nie miały czterech podstawowych pułków, albo jak 150. Dywizja Zmechanizowana co prawda ma cztery pułki, ale po dwa czołgów i zmechanizowane. Te braki głównie wynikały z powolnego procesu formowania kolejnych pułków. Gdy dywizja powstawała na bazie jednej brygady to na początku z tej brygady powstawał jeden pułk i jeden pułk lub dywizjon rakiet przeciwlotniczych oraz zalążki pułku artylerii samobieżnej oraz samodzielnych batalionów i dywizjonów. Pozostałe pułki należało sformować od początku, a przede wszystkim zapewnić im etatowy sprzęt wojskowy.

Oprócz pułków dywizja składa się również z samodzielnych batalionów rozpoznawczego, łączności, inżynieryjno-saperskiego, zabezpieczenia materiałowego, remontowo-naprawczego, medycznego, samodzielnego dywizjonu artylerii przeciwpancernej oraz samodzielnych kompanii walki radioelektronicznej, ochrony radiacyjnej, chemicznej i biologicznej, bezzałogowych statków powietrznych i innych. Ostatnio wiele dywizyjnych kompanii walki radioelektronicznej rozwijanych jest do wielkości batalion. Proces ten zaczął się jeszcze przed 2022 rokiem.

Proces odtwarzania każdej dywizji w czasie pokoju jest rozłożony na wiele lat. W czasie wojny jest szybszy, ale i tak wymaga dużo czasu. Dlatego poniższe daty powstawania poszczególnych dywizji są orientacyjne.

Najpierw w 2013 roku powstały:

- 4.Dywizja Pancerna z 4.Samodzielnej Brygady Pancernej;

- 2.Dywizja Zmechanizowana z 5.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej.

Po ich zorganizowania w 2016 roku powstało już pięć kolejnych:

- 90.Dywizja Pancerna z 7.Samodzielnej Brygady Pancernej i 32.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej;

- 3.Dywizja Zmechanizowana z 9.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej i 23.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej;

- 42.Dywizja Zmechanizowana z 8.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej, 17.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej i 18.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej;

- 144.Dywizja Zmechanizowana z 28.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej;

- 150.Dywizja Zmechanizowana z 33.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej.

W 2018 roku powstała:

- 127.Dywizja Zmechanizowana z 59.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej.

W 2020 roku sformowano kolejne dwie dywizje:

- 18.Dywizję Zmechanizowaną z 79.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej;

- 19.Dywizję Zmechanizowaną z 19.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej.

W 2021 roku, czyli tuż przed zaatakowaniem Ukrainy na wszystkich frontach, sformowano jeszcze dwie dywizje:

- 47.Dywizję Pancerną z 6.Samodzielnej Brygady Pancernej;

- 20.Dywizję Zmechanizowaną z 20.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej.

W lutym 2022 roku formalnie sformowanych było 12 powyższych dywizji. Jednak część z nich nadal nie była kompletna, a niektóre jak te dwie ostatnie były dopiero na początku drogi do osiągnięcia pełnej struktury.

Rosja lutową inwazję na Ukrainę w 2022 roku przeprowadziła grupami bojowymi z istniejących w tym czasie związków taktycznych i jednostek. Wcześniej nie zaczęto mobilizacyjnie rozwijać nowych formacji. Dopiero całkowita klapa „trzydniowej interwencji” spowodowała gorączkowe powstanie nowych planów wojennych, a w tym i organizacyjnych. W 2022 roku na potęgę zaczęły powstawać jednostki wojsk terytorialnych i jednostki rezerwowe, ale o nich będzie mowa w innych częściach tego cyklu. W setkach tysięcy zaczęto przyjmować do służby żołnierzy kontraktowych (łącznie z odnawianiem czasowych kontraktów dla już ją pełniących) oraz z rezerwy zmobilizowano prawie 300 tys. żołnierzy (głównie byłych zawodowych i byłych kontraktowych).

Prezydent Władimir Putin zwiększył etatową łączną liczbę żołnierzy zawodowych, kontraktowych i poborowych z 1 013 628 w czasie inwazji do 1 500 000 obecnie. Obok mobilizacyjnego formowania jednostek przystąpiono do formowania nowych „normalnych” jednostek wojskowych, które mają pozostać w strukturze armii rosyjskiej nawet po zakończeniu lub zamrożeniu działań wojennych. W różnych publicznych wystąpieniach rosyjscy przywódcy podawali już wiele informacji na temat nowych formowań. Ale nie są one precyzyjne, często sprzeczne z sobą, a przede wszystkich nie zawierają one przeważnie terminów tych formować.

Wojna na Ukrainie z krótkiej specjalnej operacji wojskowej przerodziła się z czasem w bardzo zaskakującą formę wojny pozycyjnej. Przez ostatni rok linia frontu rosyjsko-ukraińskiego zmieniła się dosłownie o kilometry. Tak jak miało to miejsce w pierwszej wojnie światowej. Pomimo zapowiedzi Moskwy i Kijowa, żadnej ze stron nie udało się przeprowadzić jakiejkolwiek większej operacji. Działania wojenne odbywają się praktycznie w skali taktycznej. Taka wielokilometrowa linia frontu i walka na wyczerpanie wymaga od obu stron posiadania ogromnej liczby żołnierzy zorganizowanych w liczne jednostki. O ile Ukraina rozwija liczbę swoich brygad, ale o tym będzie w innej części tego cyklu, to Rosja rozwija głównie liczbę swoich dywizji i co za tym idzie wchodzących w ich skład jednostek.

Rok 2022 można zaliczyć jako rok sformowania tylko jednej nowej dywizji. Stała się nią:

- 6.Dywizja Zmechanizowana nowego 3.Korpusu Armijnego.

Rok ten poświęcony był głównie na sformowaniu dziesiątek pułków i dziesiątek batalionów oraz dywizjonów wojsk terytorialnych i rezerwowych, które na czas określony przydzielane są poszczególnym „liniowym” dywizjom, brygadom czy pułkom. Ich przydział jest czasowy, a nie stały. Od jednostek „liniowych” różnią się stopniem wyposażenia w ciężki sprzęt wojskowy. Niektóre z nich są po prostu jednostkami piechoty (o nich również osobno będzie w tym cyklu).

W roku 2023 powstały dwie lub trzy nowe dywizje. Na pewno były to:

- 67.Dywizja Zmechanizowana nowej 25.Armii Ogólnowojskowej;

- 70.Dywizja Zmechanizowana nowej 18.Armii Ogólnowojskowej.

Trzecia dywizja o numerze 47. budzi duże niejasności. W 2016 roku już po aneksji Krymu przez Rosję na czas ćwiczeń wojskowych w Sewastopolu zmobilizowano 47. Dywizję Obrony Terytorialnej (дивизия территориальной обороны). Poinformowano o tym oficjalnie, ale nigdy nie wspomniano czy w Rosji przygotowane są do sformowania inne dywizje tego typu. Dokładnie nie wiadomo nawet czy po ćwiczeniach 47. Dywizja została ponownie rozwiązana czy w jakiejś formie trwała nadal. W 2023 roku pojawiły się informacje o sformowaniu trzeciej dywizji czyli właśnie:

- 47.Dywizji Zmechanizowanej w nowym 40.Korpusie Armijnym, który następnie przekształcono w nową 18.Armię Ogólnowojskową.

Wątpliwość dotyczącą tej formy organizacyjnej budzi brak informacji o jednostkach „liniowych” wchodzących w jej skład. Natomiast wiadomo, iż składa się ona z m. in. 1152., 1153. i 1154. Pułków Zmechanizowanych (Wojsk Terytorialnych). Jeśli tak by było to dywizja ta jest 47. Dywizją Zmechanizowaną (Wojsk Terytorialnych). Jednostki wojsk terytorialnych w swoich oficjalnych nazwach nie noszą tego członu, ale nazwy ich etatów już tak (территориальных войск). Rosyjskie wojska terytorialne nie są obroną terytorialną w znanym nam znaczeniu.

Gwałtowny rozwój kolejnych dywizji nastąpił w 2024 roku. W trzecim roku wojny powstało ich prawdopodobnie, aż siedem:

- 27.Dywizja Zmechanizowana z 21.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej w 2.Armii Ogólnowojskowej;

- 68.Dywizja Zmechanizowana w 6.Armii Ogólnowojskowej;

- 69.Dywizja Zmechanizowana ze 138.Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej w 6.Armii Ogólnowojskowej;

- 71.Dywizja Zmechanizowana w 14.Korpusie Armijnym;

- 72.Dywizja Zmechanizowana w nowym 44.Korpusie Armijnym;

- 73.Dywizja Zmechanizowana w 41.Armii Ogólnowojskowej;

- 74.Dywizja Zmechanizowana w 41.Armii Ogólnowojskowej.

Należy przy tym zasygnalizować, iż mocno ukompletowane są obecnie tylko dywizje o numerach 27, 69 i 72. Znane są już pułki wchodzące w ich skład, które obecnie walczą już na Ukrainie. Natomiast dywizje o numerach 68, 71, 73 i 74 są chyba dopiero na początku swojej organizacji ponieważ wiadomo o nich bardzo, bardzo mało.

Reasumując można przyjąć, iż obecnie rosyjskie wojska lądowe mają łącznie 23 dywizje pancerne i zmechanizowane w różnym stopniu organizacji. Ich ewidencyjne liczebności żołnierzy i sprzętu wojskowego, a co za tym zdolności bojowe to już zupełnie inna sprawa. Rosyjskie jednostki od lutego 2022 roku ponoszą ogromne straty zarówno w ludziach jak i sprzęcie. Jednostki te nie walczą całymi swoimi siłami tylko przeważnie batalionowymi grupami taktycznymi. Wynika to z rosyjskiej taktyki prowadzenia działań bojowych. Liczba tych grup sformowanych na bazie poszczególnych pułków czy brygad wynika natomiast ze wspomnianych ogromnych strat. Dodatkowo „stare” jednostki istniejące jeszcze przed 2022 rokiem mają na terenie Rosji swoje kompleksy koszarowe. Nadal przebywa w nich część kadry, zajęta m. in. szkoleniem żołnierzy poborowych, którzy z zasady nie trafiają na Ukrainę lub szkoleniem w centrach szkolenia nowo przyjętych żołnierzy kontraktowych, którzy pojadą na wojnę.

Wydaje się, że powrót struktury dywizyjnej w rosyjskich wojskach lądowych jest trwały i raczej nie odwołalny. Świadczy o tym m. in. wzrost ich liczby z 12 na początku 2022 roku do około 23 na początku 2025 roku. Na razie największy ich przyrost można zaliczyć do roku 2024 czyli roku trzeciego pełnoskalowej wojny. Ale równolegle warto odnotować, iż nadal w rosyjskiej armii funkcjonują brygady i ich liczba również rośnie. Na razie wiadomo o dwóch rozformowanych w ostatnim czasie właśnie na poczet formowania nowych dywizji. Z dniem 1 stycznia 2023 roku dziesięć brygad wchodzących wcześniej w skład wojsk Ługańskiej i Donieckiej Republik Ludowych zostało oficjalnie wcielonych do armii rosyjskiej. Dodatkowo sformowano co najmniej siedem kolejnych brygad zmechanizowanych.

Oprócz 23 wyżej wymienionych dywizji rosyjskie wojska lądowe posiadają wspomnianą już 18. Dywizję Karabinowo-Artyleryjską, nowo sformowaną w Moskiewskim Okręgu Wojskowym 34. Dywizję Artylerii oraz co najmniej kilka dywizji zmechanizowanych (wojsk terytorialnych), ale to już zupełnie inna historia.