Korpus wraca do Krakowa. Czy to początek nowego-starego dowództwa? [RAPORT]

Obecna struktura dowodzenia WP w czasie pokoju jest stosunkowo jasna. Ministrowi Obrony Narodowej bezpośrednio i poprzez zastępców podporządkowanych jest wiele jednostek organizacyjnych. Najważniejsze podlegają bezpośrednio ministrowi i są nimi:

• Dowództwo Garnizonu Warszawa w Warszawie;
• Dowództwo Komponentu Wojsk Obrony Cyberprzestrzeni im. Jerzego Witolda Różyckiego w Legionowie;
• Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej w Zegrzu;
• Komenda Główna Żandarmerii Wojskowej w Warszawie.

Częścią Urzędu MON jest Sztab Generalny WP na czele, którego stoi szef i jest on podwładnym ministra. Szefowi Sztabu Generalnego WP podporządkowane są przede wszystkim:

• Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych w Warszawie;
• Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych im. gen. Bronisława Kwiatkowskiego w Warszawie;
• Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych w Bydgoszczy.

Największa część WP w czasie pokoju znajduje się w podporządkowaniu Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. W zamyśle twórców ostatniej reformy systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP dowództwo to odpowiedzialne jest za przygotowanie sił i środków do działań w czasie kryzysu i wojny. Za stronę logistyczną tych przygotowań odpowiada natomiast Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych.

Wydzielane w czasie pokoju siły WP przechodzą w podporządkowanie Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych w celu wypełnienia konkretnych zadań. Są nimi przede wszystkim Polskie Kontyngenty Wojskowe działające za granicą oraz Zgrupowania Zadaniowe wydzielane do zadań na terenie kraju. Są nimi np. wzmocnienie Straży Granicznej w ochronie granicy państwowej, likwidacja skutków klęsk żywiołowych, wsparcie służby zdrowia w czasie zagrożenia pandemią itp.

Aby wypełniać te zadania w czasie pokoju Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych jako dowództwo połączone ma rozbudowaną strukturę organizacyjną łącznie z podległymi jednostkami. W czasie pokoju dowództwu podlegają:

• Centrum Operacji Lądowych – Dowództwo Komponentu Lądowego im. gen. broni Władysława Andersa w Krakowie;
• Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwo Komponentu Powietrznego w Warszawie (łącznie z terenowymi ośrodkami i centrami);
• Centrum Operacji Morskich – Dowództwo Komponentu Morskiego w Gdyni.

W lipcu 2023 roku Minister Obrony Narodowej zadecydował o sformowaniu nowego dowództwa podległego Dowództwu Operacyjnemu Rodzajów Sił Zbrojnych. Jest nim Dowództwo 2.Korpusu Polskiego – Dowództwo Komponentu Lądowego w Krakowie. Rozpoczęto je formować w dniu 14 lipca 2023 roku. Proces formowania potrwa do 30 września 2024 roku. Z tym samym dniem rozformowaniu ulegnie Centrum Operacji Lądowych – Dowództwo Komponentu Lądowego im. gen. broni Władysława Andersa w Krakowie.

Ta zaskakująca decyzja ministra z pozoru jest kosmetyczna bo dotyczy zastąpienia jednego dowództwa drugim. Ale wydaje się, że jest to jednak bardzo poważna zmiana, jakby wyprzedzająca kolejną reformę systemu kierowania i dowodzenia, o jakiej głośno jest od jakiegoś czasu.

16 sierpnia 2023 roku Prezydent RP skierował do Sejmu swój projekt nowej ustawy o działaniach organów władzy państwowej na wypadek zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Oprócz tytułowych zagadnień projekt ustawy przewiduje również zmianę innych ustaw, a co za tym idzie zmianę pokojowego i wojennego (narodowego) systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP.

W związku z upływem kadencji Sejmu Prezydent RP zapewne złoży ponownie ten projekt już do nowo wybranego Parlamentu. Nie wiadomo czy będzie on taki sam jak poprzedni czy zostaną do niego wprowadzone jakieś poprawki. Dobrze by się stało gdyby wyeliminowano z niego pewne drobne uchybienia.

Zakładając, iż projekt będzie identyczny z tym już opublikowanym i zostanie w przyszłości uchwalony to pokojowy system dowodzenia będzie wyglądał zupełnie inaczej niż obecnie.

W czasie pokoju Ministrowi Obrony Narodowej będą bezpośrednio podlegać:

• Dowództwo Komponentu Wojsk Obrony Cyberprzestrzeni im. Jerzego Witolda Różyckiego w Legionowie;
• Dowództwo Komponentu Wojsk Specjalnych;
• Dowództwo Komponentu Wojsk Medycznych.

Natomiast Szefowi Sztabu Generalnego WP w czasie pokoju podlegać będzie:

• Dowództwo Połączonych Rodzajów Sił Zbrojnych;
• Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych w Bydgoszczy.

W podległości nowego dowództwa połączonego będą:

• Dowództwo Wojsk Lądowych;
• Dowództwo Sił Powietrznych;
• Dowództwo Marynarki Wojennej w Gdyni;
• Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej w Zegrzu.

Na czas kryzysu i wojny powołany zostanie Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. Jest on personalnie wyznaczany już w czasie pokoju i obecnie jest nim Szef Sztabu Generalnego WP gen. Wiesław Kukuła. W tym czasie Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych podlegać będą wszystkie dowództwa czyli:

• Dowództwo Połączonych Rodzajów Sił Zbrojnych (z podległymi Dowództwami Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych, Marynarki Wojennej i Wojsk Obrony Terytorialnej);
• Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych w Bydgoszczy.
• Dowództwo Komponentu Wojsk Obrony Cyberprzestrzeni im. Jerzego Witolda Różyckiego w Legionowie;
• Dowództwo Komponentu Wojsk Specjalnych;
• Dowództwo Komponentu Wojsk Medycznych.

Jak widać generalnymi punktami zakładanych zmian ma być połączenie Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych z Dowództwem Operacyjnym Rodzajów Sił Zbrojnych w Dowództwo Połączonych Rodzajów Sił Zbrojnych oraz odtworzenie Dowództw Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej. Dodatkowo ma powstać nowe Dowództwo Komponentu Wojsk Medycznych, a obecnie istniejące Dowództwo Komponentu Wojsk Medycznych ma zostać na czas pokoju podporządkowane bezpośrednio ministrowi. Obecnie dowództwo to podlega Dowódcy Generalnemu Rodzajów Sił Zbrojnych.

Z oczywistych względów nie wiadomo czy, w jakiej ostatecznej treści i kiedy zostanie uchwalona prezydencka ustawa. Na pewno nie będzie to proces szybki, ani łatwy. Teoretycznie można sobie wyobrazić wiele scenariuszy dalszego procedowania zmiany systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP.

W związku z tym warto bliżej przyjrzeć się formowanemu właśnie Dowództwu 2.Korpusu Polskiego – Dowództwu Komponentu Lądowego. Czy nie ma to być namiastka nowego Dowództwa Wojsk Lądowych i czy praktycznie nie stanie się ono nim jeszcze przed ewentualnym uchwaleniem proponowanej ustawy ?

Na razie nie są znane szczegóły dotyczące samej struktury organizacyjnej Dowództwa 2.Korpusu Polskiego, ale znane są już stanowiska kierownicze w nim. Łącznie przewidziano w nim 7 etatowych stanowisk generalskich. Są nimi:

• Dowódca 2.Korpusu Polskiego – Dowódca Komponentu Lądowego;
• Zastępca Dowódcy 2.Korpusu Polskiego – Dowództwa Komponentu Lądowego;
• Zastępca Dowódcy 2. Korpusu Polskiego – Dowództwa Komponentu Lądowego;
• Szef Sztabu 2. Korpusu Polskiego – Dowództwa Komponentu Lądowego
• Zastępca Szefa Sztabu ds. Operacyjnych – Szef Pionu 2.Korpusu Polskiego – Dowództwa Komponentu Lądowego;
• Zastępca Szefa Sztabu ds. Planowania – Szef Pionu 2 Korpusu Polskiego – Dowództwa Komponentu Lądowego;
• Zastępca Szefa Sztabu ds. Wsparcia – Szef Pionu 2. Korpusu Polskiego – Dowództwa Komponentu Lądowego.

Dla porównania w Centrum Operacji Lądowych – Dowództwie Komponentu Lądowego, Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwie Komponentu Powietrznego oraz w Centrum Operacji Morskich – Dowództwie Komponentu Morskiego są obecnie tylko po 2 stanowiska generalskie. Są nimi Dowódca Centrum i Zastępca Dowódcy Centrum. Natomiast w samym Dowództwie Operacyjnym Rodzajów Sił Zbrojnych jest teraz 8 etatowych stanowisk generalskich. Jeszcze dla porównania w Inspektoracie Wojsk Lądowych Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił zbrojnych są natomiast tylko 4 stanowiska generalskie.

O znaczeniu nowego Dowództwa 2.Korpusu Polskiego świadczą również ostatnie awanse generalskie z 9 listopada 2023 roku. Niewątpliwie zasłużony awans na gen. broni otrzymał jego dowódca Adam Joks. Ale warto zauważyć, iż Dowódca Operacyjny Rodzajów Sił Zbrojnych jest obecnie niższy stopniem, a jest nim gen. dyw. Maciej Klisz.

Oficjalna ogólna informacja dotycząca samego dowództwa jak i korpusu brzmi następująco:

Dowództwo 2. Korpusu Polskiego jest przeznaczone do realizacji zadań związanych z planowaniem użycia i dowodzeniem nowoczesnymi związkami taktycznymi przeznaczonymi do działań o wysokiej intensywności, wydzielonymi do operacji lądowej w środowisku wielodomenowym w czasie sytuacji kryzysowej i wojny w układzie narodowym i sojuszniczym. 2 Korpus Polski posiada zdolności do prowadzenia dalekiego rozpoznania oraz precyzyjnego rażenia z użyciem nowoczesnych systemów dowodzenia. Ważną cechą jest interoperacyjność i pełna kompatybilność z V Korpusem Amerykańskim oraz Wielonarodowym Korpusem Północny Wschód. Struktura 2 Korpusu Polskiego odzwierciedla struktury i zdolności Korpusu Amerykańskiego oraz kompatybilność z siłami Sojuszu.

Według obecnych założeń w czasie pokoju jednostki wojsk lądowych nadal będą podlegać Dowództwo Generalnemu Rodzajów Sił Zbrojnych. Nowy 2.Korpus Polski przejmie w podporządkowanie tylko jednostki zabezpieczające działalność samego dowództwa. Na razie wiadomo, iż jako pierwszy w podporządkowanie wejdzie 5.Pułk Dowodzenia w Krakowie. Jest on obecnie formowany z 5.Batalionu Dowodzenia im. gen. broni Stanisława Hallera w Krakowie, podległego Dowództwu 9.Brygady Wsparcia Dowodzenia Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych im. gen. dyw. Wiktora Thommée.

Powstanie Dowództwa 2.Korpusu Polskiego w tak rozbudowanej strukturze zapewne łączy się z politycznymi zapowiedziami, iż Polska będzie miała w przyszłości największe wojska lądowe spośród europejskich państw NATO.

Jednakże powstanie tego dowództwa trochę burzy równowagę w obecnie funkcjonującym systemie kierowania i dowodzenia. W przestrzeni publicznej często padają opinie, iż jest on zły i wymaga reformy. Jeśli państwowe czynniki decyzyjne podzielają ten pogląd to najpierw wypadałoby dokonać zmiany całego systemu, a dopiero później tworzyć adekwatne do niego dowództwa niższego szczebla.

Warto pamiętać, iż według prezydenckiego projektu ustawy dowódcami rodzajów sił zbrojnych mają być: „Dowódca Połączonych Rodzajów Sił Zbrojnych, zwany dalej „Dowódcą Sił Połączonych”, Dowódca Wojsk Lądowych, Dowódca Sił Powietrznych, Dowódca Marynarki Wojennej oraz Dowódca Wojsk Obrony Terytorialnej.” oraz, iż w skład Sił Zbrojnych mają wchodzić również: „1) Żandarmeria Wojskowa jako ich wyodrębniona i wyspecjalizowana służba; 2) Wojska Obrony Cyberprzestrzeni jako specjalistyczny komponent Sił Zbrojnych są właściwe do realizacji pełnego spektrum działań w cyberprzestrzeni, w szczególności w zakresie proaktywnej ochrony oraz aktywnej obrony elementów i zasobów cyberprzestrzeni kluczowych z punktu widzenia Sił Zbrojnych. 3) Wojska Medyczne jako specjalistyczny komponent Sił Zbrojnych właściwy w zakresie zabezpieczenia medycznego wojsk.” W upublicznionym w sierpniu 2023 projekcie ustawy nie ma wzmianek o dowództwach niższej rangi.

Zatem wydaje się mało zrozumiałe wcześniejsze tworzenie Dowództwa 2.Korpusu Polskiego, przed zapowiadanymi generalnymi zmianami. Bardzo mgliście wygląda prawdopodobny system dowodzenia wojennego w takiej „przejściowej” sytuacji.

Obecnie nie są publicznie znane plany NATO dotyczące prowadzenia operacji obronnej w Europie Wschodniej. System dowodzenia NATO przejdzie wtedy na wojenną stopę, ale z oczywistych względów nie wiadomo jaka część polskich jednostek wojskowych wejdzie w podporządkowanie NATO-wskich dowództw. Jak można wywnioskować z publikowanych informacji pozostała część polskich jednostek przejdzie w podporządkowanie Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych, które jako aparat wykonawczy będzie miało:

• Dowództwo 2. Korpusu Polskiego – Dowództwo Komponentu Lądowego w Krakowie;
• Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwo Komponentu Powietrznego w Warszawie (łącznie z terenowymi ośrodkami i centrami);
• Centrum Operacji Morskich – Dowództwo Komponentu Morskiego w Gdyni.

Organizacyjne „wyróżnienie” podsystemu dowodzenia Wojskami Lądowymi wydaje się być powodowane politycznymi zapowiedziami i wielkością naszych Wojsk Lądowych w porównaniu do pozostałych rodzajów sił zbrojnych.

Czy taki „przejściowy” pomysł jest dobry oczywiście nie da się dzisiaj przesądzić. Trzeba go przetestować w praktyce i musi być więcej wiadomo o prawdziwych czynnikach, które spowodowały tę już realizowaną zmianę. Warto przypomnieć, iż w chwili likwidacji dowództw rodzajów sił zbrojnych i powołania dowództwa generalnego oraz dowództwa operacyjnego też wydawało się, że są to zmiany idące w dobrym kierunku. Działania połączone są obecnie jedynym rodzajem działań, które sprawdzają się we współczesnych konfliktach zbrojnych. Czasy rozdrobnienia elementów dowodzenia już minęły. Tak samo jak rywalizacja pomiędzy odrębnymi rodzajami sił zbrojnych.

Oczywiście systemy kierowania i dowodzenia siłami zbrojnymi w różnych państwach wyglądają różnie. Oczywiście, nie jest ważne czy element tego systemu nazywa się Dowództwo Wojsk Lądowych czy Inspektorat Wojsk Lądowych czy Centrum Operacji Lądowych, a ważne są jego kompetencje i zadania. Zarówno na czas pokoju jak i na czas kryzysu oraz wojny.

Najbliższe tygodnie, a może miesiące przyniosą odpowiedź na pytania jaki projekt ustawy zgłosi Prezydent RP i jak potoczą  się jego dalsze losy. Jest to niezmiernie ważne zagadnienie dla przyszłości bezpieczeństwa zewnętrznego państwa.