Obrona czynna, bierna i kontruderzenie. Jak Izrael przeciwdziała atakom rakietowym [ANALIZA]

System bezpieczeństwa państwa Izrael opiera się nie tylko na formacjach militarnych, w tym wojsku (Cahal), ale zakłada współpracę wielu elementów, także z zakresu biernej i czynnej obrony cywilnej, która odgrywa w nim niezwykle ważną rolę. W niniejszej analizie omówione zostanie znaczenie i charakter głównych elementów kompleksowego systemu obrony (biernej i czynnej) Izraela. W artykule stosunkowo najwięcej uwagi będzie poświęcone obronie przed atakami pocisków krótkiego zasięgu, gdyż te występują najczęściej. Rozwinięta obrona cywilna może jednak pozwalać Izraelowi przeciwdziałać również innym zagrożeniom, gdyby takowe się pojawiły.

Głównymi elementami systemu obronnego będą więc:

1. System ostrzegawczy „czerwony alarm”

W całym szeroko pojętym systemie antyrakietowym ważny jest system wczesnego wykrywania zwany obecnie pod nazwą „Kolor Czerwony” (Tzeva Adom), którego dźwięk oznacza konieczność natychmiastowego szukania schronienia. W skrajnych przypadkach cywile mają kilkanaście sekund na schronienie się, a wiedząc, że od tego zależy ich życie i zdrowie, czynią to bez wahania. M.in. z tego powodu straty w zabitych i ciężko rannych wśród ludności są relatywnie niewielkie, natomiast często słyszy się o osobach, które odniosły lżejsze obrażenia biegnąc do schronów. System jest połączony z krajową telewizją i radiem, ale również z Internetem i telefonami, istnieją specjalne aplikacje alarmowe. Kraj podzielony jest na dziesiątki sektorów, tak aby alarm ogłaszać tylko w miejscach rzeczywiście zagrożonych – tam, gdzie grozi upadek rakiety/pocisku (np. na terenie konkretnego kibucu).

System ostrzegawczy spięty jest z systemem antyrakietowym „Żelazna kopuła” (ang. Iron Dome, hebr. kippat barzel). W czasie, gdy pocisk/rakieta zostaje wykryty przez radar i określony jako zagrożenie (system analizuje trajektorię lotu wskazując potencjalne miejsce upadku efektora), informacja o zagrożeniu trafia do specjalnej komórki w Dowództwie Tyłów (PikudHaOref), odpowiedzialnej za ostrzeganie ludności. W przypadkach, gdy ostrzał rakietowy jest zmasowany, system uruchamiany jest manualnie przez zespół żołnierzy PikudHaOref, żeby automatyczny sygnał alarmowy nie paraliżował wszelkiej aktywności ludności. Wówczas, na bieżąco, analizuje się sytuację i nie uruchamia alarmu jeśli pociski mają spaść na teren niezamieszkały lub już ewakuowany.

2. Procedury i infrastruktura obrony cywilnej

Kolejnym elementem systemu obrony, które zakładają natychmiastową reakcję na zagrożenie. Przykładowo, natychmiastowe udanie się do schronu, czy innego bezpiecznego miejsca, są skuteczne bowiem społeczeństwo jest świadome procedur, odpowiednio przeszkolone i zdyscyplinowane. Ponieważ czasu na reakcję jest mało (15-90 s.), na syreny alarmowe należy reagować natychmiast i szukać schronienia - schronów, wzmocnionych pokoi, klatek schodowych, przystanków autobusowych itd. Istnieje ku temu odpowiednia infrastruktura – schronienia prywatne i publiczne.

W najbardziej zagrożonych miejscach szkoły, czy szpitale w pobliżu granicy z Gazą zostały okryte wzmocnionym betonem, za wielkie schrony służą podziemne parkingi, wzmocnione są klatki schodowe, przystanki, pokoje w domach etc. W skrajnych przypadkach o życiu decydują sekundy – przykładowo w Sderot czas od ogłoszenia alarmu do upadku rakiety to zaledwie 15 s. Znane są przypadki zniszczenia domu, w czasie gdy kilka sekund wcześniej, jego mieszkańcy zdołali się ukryć w bezpiecznym pomieszczeniu.

3. Dowództwo Tyłów (ang. Home Front, hebr. Pikud HaOref)

Ogólnokrajowe dowództwo obrony krajowej - Dowództwo Tyłów (Pikud HaOref) - powstało w 1992 r., jako czwarte regionalne dowództwo IDF (obok północnego, centralnego i południowego). Terytorium Izraela podzielono na pięć okręgów (dystryktów) obrony cywilnej podporządkowanych Pikud HaOref, któremu podlegają bataliony obrony przed bronią masowego rażenia, bataliony poszukiwawczo-ratownicze, jednostki medyczne (szpitale) i inne. Obrona krajowa opiera się na żołnierzach rezerwy, jest bowiem podmiotem sił zbrojnych. W ramach Pikud HaOref sformowano także regularną specjalną brygadę poszukiwawczo-ratowniczą (ang. SAR) operującą na terenie całego kraju i poza nim, w szczególnie trudnych warunkach (60 Brygada: bataliony Kedem (489), Tavor (894), Ram (668), Shachar (498). Oddziały te mają charakter poszukiwawczo-ratowniczy mogą jednakże wykonywać także zadania jako lekka piechota, przechodzą bowiem specjalne szkolenia wojskowe.

Komórką odpowiadającą za koordynację działań wojska z innymi elementami szeroko rozumianej obrony cywilnej (organami administracji, sił bezpieczeństwa, służbami ratowniczymi, placówkami medycznymi itd.) jest departament Ministerstwa Obrony Izraela (RashutHaHerumHaLeumit, RACHEL). W czasie pokoju RACHEL odpowiada za ocenę stopnia zagrożeń (militarnych i pozamilitarnych), a w przypadku zaistnienia tychże zagrożeń RACHEL pełni rolę centrum zarządzania kryzysowego - analizuje sytuację w czasie rzeczywistym i koordynuje działania w zakresie obrony cywilnej.

Ciągłe zagrożenie rakietowe powoduje, że w Izraelu mniejszą wagę przykłada się do katastrof naturalnych, a Pikud HaOref skupia się na obronie ludności głównie przed atakami terrorystycznymi.

4. System antyrakietowy – w tym „Żelazna kopuła”

Izraelska trzystopniowa tarcza antyrakietowa, to systemy Arrow-2 i 3, system David Sling jako element pośredni i Iron Dome, jako zestaw bardzo krótkiego zasięgu, rażący rakiety, pociski artyleryjskie i moździerzowe o zasięgu do około 70 km. Zdolności zwalczania celów balistycznych i innych mają też zestawy Patriot. Na co dzień najbardziej aktywny jest rzecz jasna system „Żelazna Kopuła”, produkowany przez izraelski koncern Rafael Advanced Defense Systems, o którego skuteczności informuje się publicznie (podawany jest zazwyczaj komunikat o ilości wystrzelonych rakiet, ilości zestrzelonych przez system Iron Dome oraz skutkach upadku pozostałych, celowo zignorowanych lub penetrujących obronę przeciwrakietową).

Efektywność baterii „Iron Dome” można szacować na ok. 80-90%, przy czym nie wszystkie wystrzelone rakiety czy pociski są zestrzeliwane, te które po symulowanej trajektorii lecą na tereny niezamieszkałe nie są przechwytywane. Przykładowo w czasie niedawnej, krótkiej kampanii przeciwko Islamskiemu Dżihadowi (operacja „Czarny pas”, 12-14.12.2019) system Iron Dome przechwycił, według nieoficjalnych szacunków, ok. 167 rakiet wystrzelonych ze Strefy Gazy, co daje szacunkowo ok. 90% skuteczności.

Z powodu kosztów pocisków przechwytujących systemu (pociski przeciwrakietowe Tamir) system nie ma na celu zniszczenia wszystkich wykrytych pocisków rakietowych czy moździerzowych, ale tylko te, które system (lub ludzie w trybie manualnym) określą za niebezpieczne. W ten sposób duża część pocisków lecących na teren niezamieszkały jest celowo ignorowana.

Podstawową jednostką operacyjną systemu Iron Dome jest bateria, te z kolei wchodzą w skład dwóch batalionów (dywizjonów). Według mediów w 2014 r. gotowość operacyjną wykazywało 10 baterii systemu Iron Dome, jednakże sugerowano, że powinno być ich więcej (nawet 15). Z innych, znanych autorowi wiarygodnych źródeł, wynika, że stan 10 baterii zamierzano osiągnąć dopiero w 2019 r. (8 regularnych baterii i 2 rezerwowe).

W razie konieczności, część baterii zmienia swoje podporządkowanie i pozycje, np. często dzieje się tak w przypadku batalionu (dywizjonu) północnego (137 Batalion), którego baterie z północy Izraela (granica z Libanem i Syrią) przemieszczane są, w razie konieczności, na południe, np. w rejon Gazy, gdzie operuje batalion południowy (947 Batalion). 137 Batalion przezbrojony został z systemów Hawk na Iron Dome dwa lata temu, w tym roku sformowano jego kolejną baterię (Arbel).

5. Ochrona granicy (bariery graniczne)

Współczesne granice Izraela są bardzo zróżnicowane. Te granice, które związane są z zagrożeniem asymetrycznym, np. zagrożenie Hezbollahu na granicy z Libanem, mają rozbudowany infrastrukturalnie (bariery) oraz technologicznie (środki obserwacji) system bezpieczeństwa.

Granice rozgraniczające Izrael od Libanu, Jordanii, Egiptu, Gazy, Zachodniego Brzegu są różne, te najniebezpieczniejsze, infiltrowane tunelami przez grupy bojowników (terrorystów), chronione są specjalną barierą (żelazny płot, zasieki) i systemem kamer obserwacyjnych na masztach, posterunkach, aerostatach, pojazdach etc. Kontrowersyjny „mur bezpieczeństwa” to przede wszystkim kilkuset kilometrowe „ogrodzenie” z drutem kolczastym, w mniejszym stopniu betonowa ściana. System fortyfikacji jest stale monitorowany i ochraniany, oraz broniony przez specjalne grupy mobilne. 

6. Ofensywne operacje odwetowe (lotnictwo)

Cechą charakterystyczną systemu obronnego Izraela jest natychmiastowy i nieuchronny atak odwetowy. Zazwyczaj wykonują go siły powietrzne, samoloty załogowe lub bezzałogowce. Te ostatnie są bardzo aktywne, wykonują nie tylko misje obserwacyjne, ale także uderzeniowe.

Celem akcji odwetowych są w ostatnim czasie nie tylko organizacje palestyńskie, ale także siły irańskie w Syrii. W czasie nasilenia ataków powietrznych uderzenie może być wymierzone nawet w dziesiątki celów naraz. Przykładowo 15 marca 2019 r. izraelskie lotnictwo zaatakowało ok. 100 celów w strefie Gazy, związanych z Hamasem. Najczęściej celami są dowództwa, magazyny/arsenały, pozycje rakiet, obozy szkoleniowe, tunele itd. Znacznie rzadziej notuje się ogień odwetowy artylerii lub czołgów. Jeśli chodzi o artylerię, zadania ogniowe w ramach akcji odwetowych, wykonują głównie zmodernizowane M109, podstawowy sprzęt artyleryjski Cahalu, sporadycznie używane są także zapewne najnowsze pociski rakietowe Accular-122 (Ramach) kal. 122 mm oraz EXTRA kal. 306 mm.

Kluczową rolę odgrywa jednak lotnictwo – ataki przeprowadzają zazwyczaj samoloty wielozadaniowe (np. F-16I Sufa) lub śmigłowce (np. AH-64D Saraf), oraz drony różnych klas (z największymi uderzeniowymi klasy III, jak np. Heron 1 (Shoval), Heron TP (Eitan), czy Hermes 900). Bezzałogowce w rzeczywistości są aktywne nieustannie (rozpoznanie, monitoring, ataki, wspieranie sił naziemnych etc.), szczególnie nad strefą Gazy.

W 2018 r. intensywność akcji odwetowych i operacji bojowych Izraelskich Sił Powietrznych, przeciwko bojownikom w Strefie Gazy i siłom irańskim w Syrii znacząco wzrosła (siła żywa, infrastruktura, etc.). Wzrost ilości przeprowadzanych operacji był na tyle duży, że zdecydowano nawet na zmianę terminu BATASZ (bitahon shotef), oznaczającego bieżące operacje bezpieczeństwa w czasie pokoju, na termin MABAM (m'aracha bein ha-milchamot), czyli kampanie między wojnami.

W 2018 r. SP wykonały ponad 500 misji w ramach MABAM, używając dwa razy więcej uzbrojenia niż w 2017 r. Uderzenia wykonywane są zarówno na cele wewnątrz Izraela, np. w Strefie Gazy, jak i w Syrii. W obu przypadkach odwet jest niemal natychmiastowy (najczęściej do kilku godzin od ataku) i często bardzo mocny, niezależnie do skutków ostrzału. Przykładowo w maju 2018 r. wystrzelenie w kierunku pozycji Izraelskich na wzgórzach Golan 20 rakiet Fajr-5 (nieskutecznie, nie odnotowano żadnych strat w ludziach) uruchomiło natychmiast operację odwetową „Dom z kart”. W operacji wzięły udział duże siły powietrzne, zaatakowano dziesiątki celów na terenie Syrii, w tym m.in. pozycje obrony przeciwlotniczej.

Warto zaznaczyć, że większość ataków odwetowych w Strefie Gazy wykonują bezzałogowce. W celu zminimalizowania ofiar cywilnych (tzw. collateral damage) stosuje się ataki wyłącznie amunicją precyzyjną, po dokładnym zlokalizowaniu celu. Czasami stosuje się także dodatkowe formy ostrzeżeń, np. wysyła sms-y lub zrzuca ulotki z ostrzeżeniem o ataku w danym rejonie, aby ludność cywilna mogła się schować lub oddalić.

Z różnych powodów, straty palestyńskie w wyniku ataków odwetowych są wyższe niż izraelskie – m.in. dlatego, że w Strefie Gazy nie ma tak rozwiniętego systemu obrony cywilnej (który w Izraelu zapobiega większości ofiar, nawet jeśli rakiety/pociski spadną na zamieszkane tereny). Z jednej strony Izrael unika ofiar, z drugiej niektóre raporty wskazują na nieproporcjonalne użycie siły, odpowiedzialność zbiorową, użycie pocisków z białym fosforem w strefie zurbanizowanej etc. Prawie w każdym przypadku się sprzeczne doniesienia o tym, jaka część ofiar ataków izraelskich w Gazie to kombatanci, a jaka cywile, oskarżenia o stosowanie taktyki „żywych tarcz” itd.

System obronny Izraela uznawany jest za wysoce skuteczny, równie wysoko ocenia się wiele elementów związanych z szeroko pojętą obroną cywilną. Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że jest to system zbudowany w określonym środowisku, niemożliwy i niecelowy do całościowego implementowania przez inne kraje.