Nowość na rynku uzbrojenia – „używany” nowy sprzęt?

Na rynku uzbrojenia dostępny jest praktycznie nowy sprzęt, spełniający wszystkie wymagania współczesnego pola walki, a jego ceny są znacznie niższe, niż nowo wyprodukowanego uzbrojenia. Warto zatem przyjrzeć się przyczynom i możliwym skutkom zjawiska, zarówno z punktu widzenia przemysłu obronnego, jak i sił zbrojnych.

Po zakończeniu Zimnej Wojny rozpoczął się proces redukcji stanów liczebnych armii większości państw północnej półkuli. Początkowo wycofywano z uzbrojenia głównie przestarzałe typy uzbrojenia, służące w rozformowywanych jednostkach niskiej gotowości bojowej. Jednakże, już w latach 90. wycofywano z eksploatacji w poszczególnych państwach typy uzbrojenia, które zachowywały znaczną wartość bojową i były przekazywane innym państwom, gdzie trafiały do jednostek pierwszorzutowych, jak samoloty MiG-29A/UB które trafiły z Republiki Czeskiej do Polski.

Po rozszerzeniu NATO i zamachach terrorystycznych z 11 września proces redukcji stanów liczebnych w siłach zbrojnych państw rozwiniętych nabrał tempa, z jednej strony z uwagi na stabilizację sytuacji geopolitycznej w Europie, z drugiej na zmianę charakteru oczekiwanych konfliktów zbrojnych w kierunku działań ekspedycyjnych, prowadzonych przez nieliczne siły wysokiej gotowości.

Na początku XXI w. na rynek uzbrojenia zaczęły trafiać m.in. wciąż jeszcze nowoczesne czołgi Leopard 2 z nadwyżek armii niemieckiej i holenderskiej. Używane Leopardy 2 zostały wprowadzone na uzbrojenie armii wielu państw europejskich, w tym Polski, Grecji, Turcji, Hiszpanii, Austrii i Finlandii. Czołgi te są modernizowane z czynnym udziałem producenta, a w niektórych przypadkach zakup używanych wozów był częścią wiązanej transakcji, w ramach której sprzedawano także fabrycznie nowe czołgi, najnowszych serii produkcyjnych. Sprzedaż ponad tysiąca używanych czołgów Leopard 2 przez Niemcy oraz Holandię stanowi modelowy przykład powtórnego wykorzystania nowoczesnej i podatnej na modernizację konstrukcji wyprodukowanej w czasie Zimnej Wojny w innych armiach.

Najnowsza fala cięć w budżetach obronnych państw rozwiniętych spowodowała jednak całkiem nowe zjawisko – wycofywanie sprzętu uznanego za najnowocześniejszy, wprowadzonego na uzbrojenie ledwie kilka lat przed podjęciem decyzji o jego wycofaniu. W Holandii i Hiszpanii podjęto nawet decyzje o wycofaniu elementów uzbrojenia, które jeszcze nie zostały wprowadzone do eksploatacji, (samoloty transportowe A400M oraz śmigłowce NH-90 i Tiger w Hiszpanii oraz okręt wsparcia logistycznego INS Karel Doorman w Holandii). Podobny proces wyprzedaży uzbrojenia może mieć miejsce także w Stanach Zjednoczonych, jeżeli zostaną utrzymane wymogi Budget Control Act, powodujące konieczność przeprowadzenia znacznych redukcji stanów liczebnych sił zbrojnych USA przy założeniu utrzymania odpowiedniego poziomu wyszkolenia i wyposażenia.

Tak drastyczne cięcia spowodowane są przede wszystkim przez fatalny stan finansów publicznych państw UE. Obecnie 16 z 28 państw UE objętych jest procedurą nadmiernego deficytu budżetowego, a łączny stosunek długu publicznego do PKB państw strefy euro wynosi 92,2 %, przy zalecanej wartości nie większej niż 60 %. Nie bez znaczenia jest brak woli politycznej do finansowania sił zbrojnych na odpowiednim poziomie, wyrażany przez niski udział wydatków obronnych w PKB państw europejskich, w zdecydowanej większości nie osiągający zalecanego przez NATO poziomu 2 % PKB. Sytuacja fiskalna Stanów Zjednoczonych pogorszyła się natomiast wskutek konieczności pomocy dla sektora bankowego po wybuchu kryzysu na rynku nieruchomości oraz finansowania długofalowego zaangażowania militarnego w Iraku i Afganistanie.

Wyprzedawanie sprzętu spełniającego wszystkie wymogi współczesnego pola walki jest zatem niczym innym, jak próbą ratowania finansów publicznych państwa. Wracając jednak do konsekwencji wyprzedaży uzbrojenia dla sił zbrojnych i przemysłu, można je spróbować uporządkować w następujący sposób. Po pierwsze, możliwości sił zbrojnych państw, które decydują się na takie transakcje zostają nieodwracalnie ograniczone. Po drugie, przedsiębiorstwa przemysłu obronnego będą co prawda w stanie zrealizować zadania, które zostały już zakontraktowane, ale sprzedaż uzbrojenia natychmiast po jego otrzymaniu nie rysuje dobrych perspektyw dla kolejnych krajowych zamówień, a i zamówienia eksportowe mogą być mniej prawdopodobne z uwagi na obecność na rynku porównywalnego sprzętu po dużo niższych cenach.

Najbardziej za to skorzystają państwa, które pozyskają nowy sprzęt na rynku wtórnym, gdyż ich siły zbrojne uzyskają dostęp do sprzętu, który ze względów finansowych byłby najprawdopodobniej nieosiągalny. I to na nowych rynkach powinna się skupić aktywność podmiotów przemysłu obronnego, w celu uzyskania kontraktów dotyczących wsparcia eksploatacji, czy modernizacji pozyskiwanego przez odbiorców używanego sprzętu. Z drugiej strony państwa, decydujące się na pozyskanie używanego sprzętu powinny prowadzić przemyślaną politykę przemysłową, tak, aby zakupy używanego sprzętu były przyczynkiem do transferu technologii w celu rozwoju potencjału krajowego przemysłu obronnego. Zakupy używanego sprzętu za granicą winny być zatem postrzegane nie jako usprawiedliwienie rezygnacji z rozwoju własnego potencjału  przemysłowo - obronnego, a jako szansa dla jego długofalowego rozwoju, w oparciu o najnowocześniejsze technologie.

W dłuższej perspektywie czasowej wyprzedawanie nowoczesnego uzbrojenia może być przyczynkiem do bardzo niekorzystnego zjawiska całkowitego zahamowania nowych zakupów uzbrojenia przez niektóre państwa rozwinięte, co mogłoby mieć bardzo negatywne konsekwencje dla ich przemysłu obronnego. Jednakże, wysnuwane plany ucieczki do przodu, czyli zakupy innych, bardziej potrzebnych bądź mniej kosztownych elementów uzbrojenia, jak samoloty F-35 i nowy, mniejszy okręt wsparcia logistycznego w Holandii dają nadzieję na kontynuację procesów zakupów nowego sprzętu i uzbrojenia w Europie, choć w dużo mniejszym, niż uprzednio zakresie, i tylko w tych państwach, gdzie zostaną zabezpieczone środki finansowe. Przemysł obronny musi natomiast podjąć konieczne wysiłki w celu utrzymania przewagi technologicznej i przywrócenia konkurencyjności, aby być w stanie dostarczać rozwiązania technologiczne, zapewniające siłom zbrojnym państw rozwiniętych przewagę technologiczną na obecnym i przyszłym polu walki.

Jakub Palowski