Europa na celowniku: Nie tylko ataki. Jak Rosja wpływa na Ukrainę [RAPORT]

Wnioski z dotychczasowych rosyjskich działań polityczno-propagandowych na Ukrainie.

Rosyjska agresja na Ukrainę to dramatyczny punkt zwrotny, który stawia przed współczesną Europą nowe wyzwania. Wykorzystując propagandę jako kluczowy element swojej strategii, Kreml skoncentrował się na rozpowszechnianiu dezinformacji i wpływaniu na opinię publiczną w różnych państwach nie tylko Europy, ale i całego świata. Jeszcze przed obecnymi działaniami wojennymi Moskwa konstruowała i promowała narrację, precyzyjnie określając i przewidując swoje działania w Ukrainie. Kreml przez lata dostosowywał swoje machiny propagandowe do specyficznych kontekstów społecznych, oplatając świat „siecią pajęczą” różnorodnych wzajemnych powiązań i uzależnień, które trudno zerwać.

Intensywne kampanie dezinformacyjne wzmacniające polaryzację społeczną i podważanie demokratycznego dyskursu były i są stałą cechą machiny propagandowej Moskwy. Działania Rosji wyróżnia jednak zdolność elastycznej adaptacji do unikalnych kontekstów społecznych poszczególnych państw. Kreml, wykorzystując specyficzne warunki w Ukrainie, w celu maksymalizacji wpływu swoich działań prezentuje przemyślane i ukierunkowane podejście do osiągania zamiarów politycznych i militarnych. Wachlarz działań polityczno-propagandowych Rosji jest ogromny i ciągle się zmienia, dlatego można pokazać jedynie elementy ilustrujące wybrane obszary.

Cechę wspólną działań Moskwy stanowi ich wielowymiarowość i złożoność. Aby osiągnąć swoje cele polityczne, wykorzystuje ona takie narzędzia jak dezinformacja, cyberataki, wspieranie ruchów separatystycznych czy infiltracja instytucji państwowych. Rosja stosuje taktyki asymetryczne i ataki hakerskie, co utrudnia przeciwdziałanie ze strony Ukrainy. Korzysta z tzw. farm trolli i botów internetowych do szerzenia przekazów dezinformacyjnych w mediach społecznościowych. Zwiększa tym samym zakres i wpływ propagandy będącej wsparciem dla Kremla. Ponadto Rosja podejmuje działania psychologiczne, takie jak propagowanie teorii spiskowych mających wprowadzać zamęt i zakłócać stabilność w społeczeństwie ukraińskim. Perfidnie posługuje się manipulacją informacyjną – tworzy alternatywne interpretacje historyczne oraz tak kształtuje obraz Ukrainy, aby siać dezinformację i utrudniać obiektywne zrozumienie wydarzeń.

Aby podważyć jedność narodową i społeczną Ukrainy, Moskwa kreuje podziały na tle etnicznym, językowym oraz kulturowym. Ma to na celu osłabienie integralności kraju. Utrwalano to przez całe dekady, kiedy Ukraina była częścią Związku Sowieckiego, a dziś znaczna część jej populacji nadal posługuje się językiem rosyjskim. Przez infiltrację instytucji państwowych oraz wsparcie dla polityków prorosyjskich (niektórzy z nich uciekli, inni zostali aresztowani) Rosja zdobyła zdolność wpływania na decyzje polityczne Ukrainy, co ciągle stanowi zagrożenie dla suwerenności i integralności okupowanego kraju. Kontrolowane i finansowane przez Kreml rosyjskie media międzynarodowe są wykorzystywane do szerzenia rosyjskich kłamstw na arenie światowej. Tym samym wpływają na opinię publiczną w innych państwach.

W 2014 r. mimo starannego maskowania działań m.in. za pomocą tzw. zielonych ludzików. Rosja bezpośrednio zaangażowała się w konflikt na wschodnich obszarach Ukrainy, wspierając separatystów. Ambicją było osłabienie państwa ukraińskiego i utrzymanie wpływu na tym obszarze. Z premedytacją wykorzystując dostawy humanitarne jako pretekst do przenikania na tereny konfliktowe, Rosja prowadziła działania o charakterze militarnym. Już wówczas wspierała antyukraińskie ugrupowania i partie polityczne w obszarze kontrolowanym przez separatystów, zakładając tam rządy zależne od Kremla.

Rosja nie waha się również używać środków militarnych do prezentacji swojej siły i posiadanych zdolności (np. w Syrii lub Afryce). Zmusza to sojuszników Ukrainy do utrzymania gotowości obronnej w różnych regionach. Poprzez agresję militarną oraz oszukańczą propagandę Rosja demonstruje gotowość do naruszania suwerenności nie tylko Ukrainy, lecz także każdego państwa, które stawi opór Moskwie. Eskalacja napięć na arenie międzynarodowej, aktywne zaangażowanie w globalne konflikty i manipulowanie geopolitycznymi napięciami służą Rosji do wpływania na stabilność Ukrainy, regionu i świata. Zaostrzenie konfliktu jest dla niej narzędziem negocjacyjnym, za pomocą którego stara się zmienić dynamikę rozmów międzynarodowych na swoją korzyść, np. poprzez intensyfikację bombardowań podczas ważnych wizyt gości zagranicznych w Kijowie.

Wspólnie z Białorusią Moskwa manipuluje polityką migracyjną nie tylko w Ukrainie, co może prowadzić do destabilizacji sytuacji społecznej i ekonomicznej w krajach regionu. Rosja aktywnie uczestniczy w negocjacjach dotyczących jej wojny z Ukrainą, równocześnie wykorzystując różne fora międzynarodowe do promowania swoich interesów politycznych. Nadal nie rezygnuje z wykorzystywania swojego wpływu w międzynarodowych instytucjach, ale posługuje się kanałami dyplomatycznymi, aby osiągać zamierzone cele polityczne i utrzymać dominującą pozycję na arenie międzynarodowej. Rosja jest członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ, co stanowi niesłychany wręcz paradoks. Jest też aktywnym uczestnikiem BRICS gromadzącym kluczowe kraje świata. Wspiera antyukraińskie ruchy polityczne w innych państwach, co wpływa na międzynarodową percepcję Ukrainy i utrudnia jej zdobywanie poparcia. Uznając autorytarne reżimy (np. Korea Północna czy Iran), Rosja tworzy dodatkowe zagrożenie dla stabilności Ukrainy, gdyż te reżimy udzielają agresorowi wsparcia militarnego.

Poprzez eksportowanie modelu autorytarnego i wspieranie autorytarnych rządów Rosja stwarza realne ryzyko dla demokratycznych aspiracji nie tylko Ukrainy, ale także innych państw. Za pomocą różnych form nacisku Moskwa systematycznie dąży do wpływania na kluczowe decyzje Ukrainy obejmujące zarówno obszar polityki zagranicznej, jak i kwestie obronności. Jej celem jest nie tylko osłabienie relacji Ukrainy z krajami zachodnimi, zwłaszcza z Unią Europejską i Stanami Zjednoczonymi, lecz także kreowanie negatywnego obrazu Ukrainy jako państwa upadłego lub wręcz faszystowskiego. Ma to wywołać kryzys w relacjach międzynarodowych oraz podważyć wsparcie dla Ukrainy na arenie globalnej. Rosja stara się przedstawiać państwa zachodnie jako wroga, sugerując, że to one są odpowiedzialne za wszelkie problemy w Ukrainie. Moskwa podejmuje działania zmierzające do zakwestionowania jedności i solidarności NATO oraz dąży do osłabienia wsparcia dla Ukrainy ze strony sojuszników. Posługuje się retoryką antyzachodnią i antyunijną, kwestionując integrację Ukrainy z Zachodem i promując alternatywne modele polityczne. Aktywnie kreuje napięcia między państwami i organizacjami międzynarodowymi, aby osłabić jedność wspólnoty międzynarodowej sprzeciwiającej się rosyjskim działaniom w Ukrainie. Wszystkie te zabiegi są skoncentrowane na zakłócaniu ukraińskich stosunków z innymi krajami, co utrudnia nawiązywanie partnerskich relacji i współpracę międzynarodową.

Rosja ingeruje w procesy demokratyczne (np. wybory) nie tylko w Ukrainie. Osłabia to zaufanie do instytucji demokratycznych oraz narusza suwerenność. Kreml, wspierając prorosyjskich kandydatów i prorosyjskie partie, dąży do utrzymania wpływu na ukraińską scenę polityczną. Atakując zasady rządów prawa i sprawiedliwości, stara się podważyć autorytet sądownictwa i innych organów państwowych Ukrainy. Wykorzystuje skoordynowane kampanie dezinformacyjne kierujące przekazy do różnych grup społecznych, co umożliwia kształtowanie opinii publicznej zgodnie z własnymi interesami.

Rosja efektywnie wykorzystuje media społecznościowe do rozpowszechniania swoich przekazów i dezinformacji. Inwestuje także w tworzenie alternatywnych źródeł wiadomości, w postaci zarówno portali internetowych, jak i stacji telewizyjnych, aby konkurować z oficjalnymi ukraińskimi źródłami. Służy to manipulowaniu opinią publiczną i utrudnia pełne zrozumienie sytuacji. Już w czasie wojny Rosja dokonała zmian w ramówkach głównych kanałów na rzecz programów informacyjnych i publicystycznych. Jednocześnie utrudnia w Ukrainie dostęp do różnorodnych źródeł informacji, zakłócając ich przepływ oraz kontrolując media. Rosja kontynuuje próby manipulowania procesami gospodarczymi w Ukrainie, wykorzystując swoją siłę ekonomiczną jako narzędzie nacisku. Kontrola dostaw energii, zwłaszcza gazu naturalnego, jest używana jako narzędzie politycznego wpływu, co umożliwia Kremlowi kształtowanie decyzji strategicznych nie tylko Ukrainy, lecz także innych krajów. Rosja, korzystając z dominującej pozycji dostawcy surowców, stosuje w negocjacjach handlowych podejście asymetryczne. Manipulowanie cenami i dostawami jest dla Moskwy narzędziem do osiągania celów politycznych. Wprowadzanie embarga czy ograniczanie eksportu to kolejne mechanizmy, którymi posługuje się Rosja, aby wywierać presję i narzucać warunki w relacjach dwustronnych. Dzięki kontroli nad ukraińskim sektorem bankowym (do niedawna Sense Bank) Rosja może nadal wpływać na stabilność finansową kraju, stosując sankcje finansowe w realizacji swoich politycznych podłości. Inwestowanie w kluczowe sektory zagranicznej gospodarki, jak np. Nord Stream 2, umożliwiały Rosji wpływanie na decyzje polityczne wielu krajów i tym samym tworzenie zależności ekonomicznych.

Skutki działań wojennych przekładają się też na zdrowie publiczne w Ukrainie. Nie chodzi jedynie o pandemię i zagrożenie w postaci szerzenia się chorób zakaźnych, ale też o wpływ na zdrowie niszczonego metodycznie środowiska, szerzenie zamętu i dezinformacji.

Rosja stosuje taktyki, które prowadzą do podziałów i osłabienia jedności w społeczeństwie i polityce Ukrainy. Oligarchizacja na „garnuszku Rosji” i korupcja w sowieckim stylu kreuje napięcia między różnymi grupami. Rosja utrzymuje relacje z ukraińskimi oligarchami, wspierając ich interesy ekonomiczne i polityczne, co wpływa także na struktury władzy w kraju. Korupcja jest wykorzystywana jako narzędzie nacisku na ukraińskie elity polityczne – tworzy zależności i umożliwia kontrolę nad decyzjami. Osłabia to struktury państwa, pomaga manipulować kluczowymi postaciami politycznymi i decyzjami gospodarczymi oraz powoduje demoralizację społeczeństwa.

Rosja aktywnie angażuje się w manipulowanie treściami edukacyjnymi oraz kulturalnymi, celowo zmieniając historię. Skutki tej strategii mają długofalowe konsekwencje dla świadomości historycznej i tożsamości narodowej Ukrainy. Problem ten dotyka szczególnie ukraińskich rodzin wielonarodowych, których bliscy krewni mieszkają po przeciwnych stronach granicy zwaśnionych państw. Rosyjska diaspora w Ukrainie, chociaż trudna do oszacowania ze względu na wojenną emigrację i przesunięcie granic, jest wykorzystywana do promowania interesów politycznych, co prowadzi do podziałów społecznych i wzrostu napięć etnicznych. Z kolei obecność ukraińskich emigrantów na terytorium Rosji staje się narzędziem nacisku, który polega głównie na grożeniu represjami wobec rodzin i krewnych przebywających w Rosji. Ukraińską diasporę w Rosji wykorzystuje się też jako narzędzie propagandowe do wpływania na opinię publiczną składającą się z Ukraińców przebywających za granicą. Kreowane są też podziały na tle językowym – w tym celu język rosyjski wykorzystuje się jako narzędzia polityki lingwistycznej. Rosja buduje również wizerunek „męczennika”, szczególnie poprzez opowiadanie o rzekomych prześladowaniach rosyjskojęzycznych grup na Ukrainie. Ma to na celu legitymizowanie działań Moskwy. Dodatkowo ingeruje w procesy kształtowania polityki historycznej, kreując fałszywe „fakty” historyczne, aby osłabić tożsamość narodową i jedność kraju. Obejmuje to także fałszowanie faktów związanych m.in. z ukraińską, ale również polską historią.

Infiltracja sektora edukacyjnego w Ukrainie pozwala Rosji wpływać na treści programowe, zakłamywać historię i kształtować poglądy młodego pokolenia. Rosja wspiera także antyukraińskie ruchy religijne, starając się podważyć jedność społeczeństwa, zwłaszcza tam, gdzie kwestie religijne silnie związane są z tożsamością narodową. To m.in. dlatego Sobór Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej ogłosił niezależność od Patriarchatu Moskiewskiego już po 3 miesiącach od wybuchu wojny.

Rosja stara się wpływać na ukraińskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza te zajmujące się prawami człowieka czy promocją demokracji. Kreuje fałszywe organizacje pozarządowe pod przykrywką działań charytatywnych lub edukacyjnych, aby wpływać na ukraińskie społeczeństwo i kształtować opinię publiczną (np. Inforos, ANO Dialog, Instytut Diaspory Rosyjskiej objęte sankcjami przez Radę Europy). Wsparcie finansowe dla nich dostarczano poprzez ukryte kanały.

Rosja, stosując represje wobec własnej opozycji politycznej, utrudnia dostęp do informacji o naruszeniach na Ukrainie. Za pomocą inwigilacji, represji oraz różnych form nacisku Kreml zakłóca pracę organizacji broniących praw człowieka oraz wpływa na utrzymanie dwuznaczności informacyjnej, nieprzejrzystości sytuacji, a także na zastraszenie i uciszenie obrońców praw człowieka. W ramach tych działań Rosja stosuje sankcje wobec osób krytykujących działania przywódców, aby utrzymać kontrolę nad wewnętrznym dyskursem politycznym i zniechęcić opozycję. Organizacje pozarządowe, takie jak rosyjski „Memoriał” oraz Komitet Matek Żołnierzy Rosji, stanowią ważne filary społeczeństwa obywatelskiego. Komitet Matek Żołnierzy Rosji stał się obiektem represji, gdy jego działaczki rozpoczęły badania przypadków śmierci rosyjskich żołnierzy walczących po stronie separatystów na Ukrainie.

Jak wynika z powyższego, rosyjskie działania w Ukrainie są zróżnicowane – obejmują elementy konfliktu zbrojnego, informacyjnego, gospodarczego i politycznego. Rosja odpowiada asymetrycznie na sankcje, starając się minimalizować ich wpływ i zwiększać presję na Ukrainę oraz pomagające jej kraje. Skuteczne przeciwdziałanie rosyjskim wpływom wymaga solidarnej współpracy międzynarodowej, wzmocnienia struktur państw prawa, rozwijania odporności społeczeństw oraz utrzymania jedności wewnętrznej.

Pełną treść raportu znajdą Państwo pod tym linkiem