Po wycofaniu się Rosji NATO zawiesza traktat CFE

W opublikowanym 7 listopada oświadczeniu Rada Północnoatlantycka potępiła postępowanie Rosji - jej wycofanie się z traktatu i napaść na Ukrainę; sojusznicy zapowiedzieli zawieszenie dokumentu na „tak długo jak to będzie konieczne”.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych przypomniało, że „Rosja od 2007 r. nie wykonywała swoich zobowiązań wynikających z Traktatu CFE”, a „w 2022 r. Rosja, przy udziale Białorusi, dokonała kolejnego aktu rażącego naruszenia zakazu użycia siły wobec Ukrainy, innego państwa-strony Traktatu CFE”.

„W dniu 7 listopada br. Rosja formalnie przestała być stroną tej umowy. W tych warunkach, stanowiących zasadniczą zmianę okoliczności w stosunku do tych, które istniały w czasie zawierania tej umowy międzynarodowej, Rzeczpospolita Polska nie może pozostawać zobowiązana do wypełniania Traktatu CFE” – stwierdził resort.

Rada Północnoatlantycka oświadczyła, że „Rosja wciąż okazuje lekceważenie kontroli zbrojeń” w tym zasadom wzajemności, transparentności, weryfikacji i zgody państwa gospodarza, i podkopuje porządek międzynarodowy.

„Sojusznicy potępiają decyzję Rosji o wycofaniu się z traktatu CFE i jej agresywną wojnę przeciw Ukrainie, która jest sprzeczna z celami Traktatu. Wycofanie się Rosji to najnowsze z serii działań, które systematycznie podważają bezpieczeństwo euroatlantyckie” – oświadczyła Rada Północnoatlantycka.

„Uznając rolę CFE jako kamienia węgielnego euroatlantyckiej architektury bezpieczeństwa, sytuacja, w której sojusznicy przestrzegają Traktatu, podczas gdy nie przestrzega go Rosja, byłaby nie do utrzymania” – stwierdziła. Dlatego – dodano w oświadczeniu zamieszczonym na stronie NATO - w państwa sojusznicze zamierzają zawiesić działanie Traktatu CFE na tak długo jak to będzie konieczne, zgodnie ze swoimi prawami krajowymi i z prawem międzynarodowym. Podkreślono, że decyzja ma „pełne wsparcie wszystkich sojuszników”.

Sojusznicy potwierdzili, że nadal czują się zobowiązani do redukowania ryzyk militarnych oraz  zapobiegania nieporozumieniom i konfliktom. Oświadczyli, że starają się budować zaufanie oparte na zasadach traktatu CFE, „a tym samym przyczyniać się do pokoju i bezpieczeństwa”.

Zapewnili o swojej jednomyślności w kwestii „efektywnej kontroli zbrojeń konwencjonalnych jako kluczowego elementu bezpieczeństwa euroatlantyckiego”, które nazwali uzupełnieniem postawy odstraszania i obrony NATO.

Polskie MSZ podkreśliło, że stanowisko państw Sojuszu „zostało sformułowane w odpowiedzi na postępowanie Rosji, sprzeczne z prawem międzynarodowym, w szczególności z Traktatem CFE”. „Rosja od 2007 r. nie wykonywała swoich zobowiązań wynikających z Traktatu CFE. W 2022 r. Rosja, przy udziale Białorusi, dokonała kolejnego aktu rażącego naruszenia zakazu użycia siły wobec Ukrainy, innego państwa-strony Traktatu CFE. W dniu 7 listopada br. Rosja formalnie przestała być stroną tej umowy. W tych warunkach, stanowiących zasadniczą zmianę okoliczności w stosunku do tych, które istniały w czasie zawierania tej umowy międzynarodowej, Rzeczpospolita Polska nie może pozostawać zobowiązana do wypełniania Traktatu CFE” – oświadczył resort.

Polska podejmie formalne działania w celu zawieszenia Traktatu CFE w sposób całościowy – w odniesieniu do wszystkich jego postanowień – i bezterminowy.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Dodał, że RP „nie będzie prawnie ani praktycznie obowiązana”, by wypełniać postanowienia Traktatu CFE, w tym dotyczące ograniczeń związanych z Siłami Zbrojnymi RP. Przypomniało, że Polska wypełniała zobowiązania wynikające z traktatu od 1992 r., kiedy umowa weszła w życie. „Rosja pogwałciła literę i ducha Traktatu, przez wiele lat nie realizując jego postanowień, a następnie wszczynając bezprawną, niesprowokowaną wojnę” – podkreśliło MSZ.

Według ministerstwa „interes bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej wymaga dalszego wzmocnienia zdolności obrony i odstraszania, poprzez konsekwentne podejmowanie działań w wymiarze narodowym i sojuszniczym”. „Jednocześnie Polska nie wyklucza podjęcia w przyszłości dalszych kroków na gruncie prawa międzynarodowego, włączając w to wypowiedzenie Traktatu CFE w związku z wypowiedzeniem Traktatu CFE przez Rosję, jeśli wymagać tego będzie interes bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej” – zaznaczyło MSZ.

Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe, CFE) został podpisany w Paryżu 19 listopada 1990 r. przez państwa należące wtedy do NATO i Układu Warszawskiego i wszedł w życie w 1992 r.

Umowa wprowadziła limity ilościowe na czołgi, bojowe wozy piechoty, jednostki artylerii kalibru 100 mm i powyżej, samoloty i śmigłowce bojowe, jakie oba sojusze mogły rozmieszczać w Europie od Atlantyku do Uralu.

Ograniczenia ilościowe dotyczące uzbrojenia oraz przekazywanie szczegółowych informacji o potencjałach sił zbrojnych i sprawdzanie tych informacji miały ograniczyć możliwości dokonania niespodziewanej napaści zbrojnej i rozpoczęcia działań na dużą skalę.

Zanim traktat formalnie wszedł w życie w listopadzie 1992 rozpadł się ZSR konieczność dostosowania traktatu do nowych warunków.

Kolejne zmiany służyły zastąpieniu limitów obowiązujących oba sojusze ograniczeniami nakładanymi na poszczególne państwa; traktat miał m.in. dawać Rosji gwarancję, że po rozszerzeniu NATO siły Sojuszu nie będą rozmieszczane w nowych państwach członkowskich. Znowelizowaną wersję umowy podpisano w 1999 r. w Stambule. Państwa NATO nie ratyfikowały jej, wobec odmowy Rosji wycofania swoich wojsk z Naddniestrza i likwidacji bazy w Abchazji.

Powołując się na brak ratyfikacji zmodyfikowanego traktatu, Rosja w 2007 r. ogłosiła zawieszenie stosowania jego postanowień, zaprzestała dostarczać wymaganych informacji, a od 2015 r. nie uczestniczyła we Wspólnej Grupie Konsultacyjnej nadzorującej przestrzeganie CFE. W 2011 r. państwa NATO ogłosiły, że wobec niewypełniania przez Rosję postanowień traktatowych, one też nie będą przestrzegać umowy w odniesieniu do Rosji.

16 maja br. Duma Państwowa jednogłośnie przyjęła wypowiedzenie traktatu przez Rosję; dopełnienie wszystkich procedur miało zająć ok. pół roku.