Litwa przygotowuje ludność do oporu cywilnego [ANALIZA]

Wydarzenia styczniowe 1991 r. stanowią trwały element świadomości historycznej społeczeństwa litewskiego, stanowią również wzorzec postaw w prowadzeniu oporu cywilnego przeciwko okupacji. W 2014 r. odwołując się do wojny sierpniowej z Gruzją 2008 r. oraz konfliktu hybrydowego na Ukrainie litewskie Ministerstwo Obrony wydało publikację pt. Co musimy wiedzieć o przygotowaniu do sytuacji awaryjnych i wojny (lit. Ką turime žinoti apie pasirengimą ekstremaliosioms situacijoms ir karo metui) omawiającą zachowanie ludności w warunkach wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz konfliktu zbrojnego.

Wyróżnikiem litewskiej publikacji jest, niespotykana w innych publikacjach dotyczących ochrony ludności, część dotycząca oporu w warunkach okupacji terytorium kraju. Litwa, podobnie jak pozostałe kraje bałtyckie, w przypadku wojny otwarcie liczy się z możliwością zajęcia części lub całego terytorium państwa przez wojska Federacji Rosyjskiej i koniecznością stawienia aktywnego oporu okupantowi, zarówno zbrojnego jak i oporu cywilnego, wpisujących się w koncepcję tzw. totalnego oporu.

Opór cywilny nie jest koncepcję nową, wystarczy odwołać się do doświadczeń społeczeństw krajów europejskich z l. 1939 – 1945, krajów bloku sowieckiego po 1945 r., czy też głośnej szwajcarskiej idei totalnego oporu z lat 50 – tych XX w., której efektem było wydanie jednej z najbardziej przemyślanych publikacji dotyczących zachowania ludności w warunkach wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz konfliktu zbrojnego (ZivilVerteidigung, Miles – Verlag, Aarau 1969). I której inspiracji nie trudno się doszukać w litewskim poradniku.

Według litewskiej publikacji ogólnym celem oporu cywilnego jest uniemożliwienie agresorowi rządzenia okupowanym państwem i podporządkowywania społeczeństwa. W ujęciu szczegółowym Ką turime žinoti... definiuje następująco cele oporu:

a. uniemożliwienie agresorowi osiągnięcie jego celów;

b. zapobieganie tworzeniu skutecznej administracji okupacyjnej;

c. spowodowanie wzrostu kosztów agresji i zarządzania okupowanym terytorium do poziomu nieakceptowalnego dla agresora;

d. osłabienie zdolności militarnych i administracyjnych agresora.

Istotą oporu cywilnego jest zarówno dążenie do oddziaływania na różnych płaszczyznach, bezpośrednio na siły okupacyjne, a także na opinię publiczną w kraju agresora, a także międzynarodową.

Opór prowadzony będzie na wszystkich etapach działań agresora, zarówno w fazie bezpośredniej agresji, jak i w fazie rzeczywistej okupacji, kiedy będzie dążyć do ustanowienia i działania efektywnej formy administracji.

Wyróżniono trzy podstawowe metody oporu:

a. protesty pokojowe;

b. odmowa współpracy;

c. czynny opór.

Metody protestu pokojowego stanowią w koncepcji oporu cywilnego przede wszystkim wystąpienia o charakterze symbolicznym, np. demonstracje w postaci marszów lub czuwania w miejscach i w czasie rocznic jednoznacznie kojarzonych z walką o niepodległość.

Metoda odmowy współpracy obejmuje otwartą kontestację współpracy na płaszczyźnie administracyjnej, społecznej i gospodarczej np. bojkoty i strajki, brak współpracy ze strony kadry technicznej, spowalnianie pracy itp. oraz akty odmowy współpracy politycznej. Ewentualna współpraca z okupantem jednoznacznie definiowana jest jako zbrodnia przeciwko Republice Litwy (akt zdrady lub kolaboracja).

Metoda czynnego oporu obejmuje wszystkie formy oddziaływania bezpośredniego protestujących, nie posiadające jednak kinetycznego charakteru, bezpośredniego oddziaływania na agresora np. zajmowanie lub blokowanie obiektów czy też głodówki protestacyjne.

Aby opór obywatelski był skuteczny, wszyscy obywatele muszą zaakceptować decyzję o jego podjęciu. Uzyskanie efektu masowości oporu wymaga aktywnego wsparcia i udziału szerokich warstw społecznych, a także kluczowych instytucji publicznych np. sądów i administracji, które nie podporządkują się systemowi prawnemu wprowadzonemu przez okupanta.

Masowość oporu ma być również determinowana poprzez odpowiednie przygotowanie społeczeństwa do działania w warunkach okupacji, a także wykształcenia powszechnej świadomości istnienia rzeczywistej możliwości agresji, również w pod postacią wojny hybrydowej. Litwini kładą nacisk na odpowiednie wykorzystanie potencjału organizacji pozarządowych np. Litewskiego Związku Strzelców, a także odpowiednie przygotowanie poszczególnych grup zawodowych reprezentujących sektory zapewniające wykonywanie podstawowych funkcji państwa np. pracowników administracji, którzy uzyskaliby wiedzę w jaki sposób ich działania mogą zwiększyć skuteczność oporu cywilnego.

Ważnym aspektem omawianej publikacji jest akcentowanie konieczności przygotowania społeczeństwa do działania w warunkach wojny informacyjnej, którą uważa się za nie mniej groźną formę łamania oporu na terenach okupowanych. Nie jest to pomysł nowy, szczegółowo został omówiony we wspomnianym szwajcarskim Zivil verteidigung jako tzw. druga forma wojny (niem. die zweite Form des Krieges). Działania obywateli w tym przypadku powinny obejmować wszelkie formy poparcia dla woli oporu okazywane w przestrzeni informacyjnej, a także bezpośrednie zwalczanie wrogiej propagandy, demaskowanie kłamstw agresora. Za skuteczne narzędzia wojny informacyjnej prowadzonej w ramach oporu cywilnego uznawane jest przez Litwinów działanie za pośrednictwem sieci społecznościowych, sieci telefonii komórkowych (SMS, MMS), czy też bezpośredniego rozpowszechniania prawdziwych wiadomości. W grę wchodzi również fizyczne niszczenie symboli propagandowych agresora, niszczenie publikacji czy też uderzenie cybernetyczne w elementy propagandy elektronicznej.

Uzupełnieniem poradnika z 2014 r. była kolejna pozycja wydana przez litewskie Ministerstwo Obrony pt. Co musimy wiedzieć o gotowości na wypadek sytuacji kryzysowych i wojennych: poważne wskazówki opowiedziane w żartobliwy sposób (lit. Ką turime žinoti apie pasirengimą ekstremaliosioms situacijoms ir karo metui: rimti patarimai linksmai). Broszura o zmniejszonej, kompaktowej objętości stanowi przystępny skrót poprzedniej publikacji, rozszerzając jednocześnie niektóre z tematów np. zachowanie ludności cywilnej w czasie prowadzenia działań militarnych, czy też wobec żołnierzy agresora stacjonujących w rejonie zamieszkania. Publikację opatrzono rysunkami jednego ze znanych rysowników litewskich Ilji Bereznickasa, które ze względu na treśćp rzekazu i formę stanowią wartość sama w sobie .

Ciekawym rozwiązaniem jest również jednoczesne wydanie wspomnianej broszury w wersji anglojęzycznej, co umożliwia jej wykorzystanie również przez obcokrajowców.

W 2016 r. Ministerstwo Obrony Litwy wydało kolejną broszurę dotyczącą aktywnego udziału w ruchu oporu pt. Co musimy wiedzieć o oporze: aktywność, działanie, wytyczne (lit. Ką turime žinoti apie pasipriešinimą: aktyvių, veiksmų, gairės), która w założeniu stanowić bazę do szkolenia podstawowego potencjalnych żołnierzy konspiracji wojskowej.

Władze litewskie od lat prowadzą kompleksową politykę przygotowania społeczeństwa na wypadek agresji ze strony Federacji Rosyjskiej. Polityka ta może budzić zdziwienie w krajach Europy Zachodniej, które po zakończeniu „zimnej wojny” w latach 90. XX wieku odeszły w zakresie działań w obszarze ochrony ludności od przygotowania ludności na wypadek konfliktu zbrojnego. Niezależnie jednak od opinii, wymienione publikacje stanowią przykład nowoczesnego ujęcia problematyki współczesnych zagrożeń dla ludności i budowania od podstaw odporności społecznej.

Dr Paweł Makowiec, Zakład Obrony Terytorialnej Akademii Wojsk Lądowych im. generała Tadeusza Kościuszki, Wrocław. Przedstawione w tekście opinie nie stanowią oficjalnego stanowiska AWL i są prywatnymi poglądami autora.