Abolicja dla walczących w Ukrainie – do dalszych prac

Projekt zakłada, że ochotnik, który walczył w ukraińskiej armii będzie musiał powiadomić o tym MON po powrocie z Ukrainy; nie będzie też karany, jeżeli z powodu walki w Ukrainie nie stawił się w kraju na kwalifikację wojskową. Rząd poparł poselski projekt z zastrzeżeniami, proponując kilka zmian.

„Od początku rosyjskiej inwazji na Ukrainę w 2022 roku tysiące ochotników z całego świata, w tym z Polski, zdecydowały się wesprzeć naród ukraiński w walce o suwerenność i wolność. Polscy obywatele z własnej woli, często z pobudek moralnych, ideowych lub w poczuciu braterstwa dołączyli do Sił Zbrojnych Ukrainy lub jednostek wspierających obronę tego kraju” – mówił sprawozdawca projektu Paweł Suski (KO). „Choć wielu z nich jest postrzeganych jako bohaterowie, polskie prawo formalnie zabrania obywatelom RP służby wojskowej w obcym państwie bez uprzedniej zgody polskich władz. Z tego powodu te osoby, mimo że walczyły po stronie wartości bliskich Polsce i Unii Europejskiej, mogą dziś stanąć przed wymiarem sprawiedliwości. To sytuacja moralnie i społecznie trudna, dlatego ustawa zdejmująca z nich odpowiedzialność karną jest konieczna” – argumentował.

Rząd pozytywnie odniósł się do projektu, który w ocenie Rady Ministrów pozwoli także dokładniej ocenić skalę zaangażowania polskich ochotników. Rząd zgodził się z projektodawcami w kwestii słuszności pobudek, jakimi kierują się wstępujący do ukraińskiego wojska ochotnicy, i potrzeby ustawy abolicyjnej. „Niesprowokowana przez Ukrainę agresja Federacji Rosyjskiej spowodowała, że polscy obywatele podjęli się służby w Siłach Zbrojnych Ukrainy, z reguły bez dopełnienia obowiązku uzyskania zgody, działając jednakże z potrzeby zwiększenia bezpieczeństwa RP. Niepodległość Ukrainy leży bowiem w interesie Rzeczypospolitej Polskiej. Zwiększa bezpieczeństwo zewnętrzne, odsuwając niebezpieczeństwo ataku Federacji Rosyjskiej na inne kraje” – powiedziała wiceszefowa departamentu prawnego MON Anna Bajurska.

Projekt ustawy o niekaraniu ochotników broniących wolności i niepodległości Ukrainy przewiduje, że „przebacza się i puszcza w niepamięć przestępstwa i wykroczenia” popełnione od 24 lutego 2022 r. do końca grudnia 2026 r., a polegające na podjęciu służby w ukraińskim wojsku bez wymaganej zgody; nie będzie też ścigany werbunek ochotników do ukraińskiej armii. Chodzi przy tym wyłącznie o walkę przeciw rosyjskiej napaści w Siłach Zbrojnych Ukrainy podlegających prawowitym władzom uznanym przez RP. Służba w formacjach najemniczych i zaciąg do nich pozostaną karalne.

Osoba, która bez zgody właściwego organu podjęła służbę w ukraińskiej armii, będzie zobowiązana pisemnie zawiadomić MON o czasie i charakterze służby. Strona rządowa zaproponowała, by określić czas na złożenie tego oświadczenia na maksymalnie sześć miesięcy. Zdaniem prawników MON nie ma powodu, by informacje zawarte w oświadczeniu z urzędu obejmować klauzulą „zastrzeżone”. Za wątpliwy uznali także przepis o przekazywaniu informacji na temat przebiegu służby prokuraturze, skoro ustawa ma charakter abolicyjny. Prawnicy resortu obrony proponują natomiast, by takie informacje trafiały do wojskowych i cywilnych służb wywiadu i kontrwywiadu np. w celu przeciwdziałania aktywnościom sabotażystów.

Zastrzeżenia wzbudziło określenie terminu czynów podlegających abolicji na koniec grudnia 2026 r. Jak zauważyła Bajurska, proponowane rozwiązanie mogłoby negatywnie wpłynąć na potrzeby mobilizacyjne Polski, a abolicja powinna dotyczyć tylko czynów dokonanych, a nie przyszłych. Stąd propozycja, by ustawa objęła czyny popełnione do dnia jej wejścia w życie. Kwestia końcowej daty obowiązywania abolicji ma być priorytetem dla podkomisji.

Przewodniczący komisji Andrzej Grzyb (PSL-TD) zwrócił uwagę, że jeśli chodzi o abolicję, „mamy pewien precedens prawny” – w 2005 r. Sejm uchwalił ustawę znoszącą odpowiedzialność karną za pełnienie służby w armiach państw NATO i UE bez wymaganego zezwolenia.

Zgodnie z ustawą o obronie ojczyzny obywatel polski może przyjąć służbę w obcym wojsku lub obcej organizacji wojskowej za zgodą ministra obrony narodowej. Ustawa o powszechnym obowiązku obrony (obowiązywała w dniu pełnoskalowego rosyjskiego najazdu 24 lutego 2022 r.) dopuszczała służbę w obcym wojsku pod warunkiem uzyskania zgody ministra spraw wewnętrznych wydawanej po zasięgnięciu opinii ministrów obrony i spraw zagranicznych.