Lata terroryzmu przed Europą. Jak się na nie przygotować?

Doniesienia medialne, płynące przede wszystkim z Francji, świadczą o tym, że w Europie Zachodniej istnieje przekonanie o nieuchronności kolejnych prób przeprowadzenia ataków terrorystów na terytorium tego państwa. Zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa stanowić mogą m.in. duże grupy Europejczyków, którzy począwszy od 2011 roku i tzw. Arabskiej Wiosny, aż do dnia dzisiejszego, opuściły kontynent, by wziąć udział w różnych konfliktach zbrojnych. W dodatku, co pokazują chociażby kolejne wątki sprawy tzw. komórki terrorystycznej z Verviers, przeszkoleni już członkowie tzw. Państwa Islamskiego (Da`ish) dążyli i dążą do tego, by na powrót przeniknąć do różnych państw europejskich. Trzeba przy tym podkreślić, że z Syrii do Europy wracali/ją również zwolennicy innych organizacji islamistycznych. Osoby te mogą być więc skłonne do różnego rodzaju aktów przemocy i motywowania innych do robienia tego. 

Niepewny los Europy

Równocześnie, konflikty zbrojne przelewające się współcześnie od Afryki Północnej, aż po Afganistan stają się motorem napędowym silnej propagandy, m.in. islamistycznej. Nowoczesne kanały komunikacji, w połączeniu z wszelkimi "wolnościami", oferowanymi w Europie obywatelom, tylko zwiększają ryzyko łatwego rozprzestrzeniania się tego typu przekazu. Raz po raz wychwytywane są w ten sposób osoby podatne na radykalizację i chętne do występowania przeciwko swoim państwom, w imię haseł głoszonych przez różnej maści fanatyków. Zagrożenie rodzi się więc niejako od środka. Można również przypuszczać, że w Europie, która boryka się z problemem własnej tożsamości w XXI w., nie będzie w najbliższych latach brakowało osób stanowiących idealnych rekrutów grup terrorystycznych. 

Co więcej, na obecną chwilę trudno ocenić jakimi metodami i jaką taktyką mogą posłużyć się kolejni zamachowcy. Analogiczne wątpliwości rodzą się co do samych celów ich ataków. Dość pesymistycznie można stwierdzić, że - przygotowując się do takich zamachów - jesteśmy skazani na znaczne rozrzucenie naszych sił i środków. Oprócz bowiem "naturalnych" celów takich jak lotniska, budynki rządowe, infrastruktura wojskowa, trzeba rozważać uderzenia na sklepy wielkopowierzchniowe, sale koncertowe, skończywszy na ulicach miast. Jeśli dołożymy do tego doświadczenia izraelskie, nigeryjskie czy też rosyjskie, to nawet szkoły nie mogą być uznane za miejsca bezpieczne.

Nie powinno zaskakiwać więc francuskie przedłużanie stanu wyjątkowego, szczególnie jeśli weźmie się pod uwagę zbliżający się finałowy turniej mistrzostw Europy w piłce nożnej. Rodzi się pytanie czy zamachy z Paryża i Brukseli wprowadziły nas w ten stan sytuacji kryzysowej, czy może już teraz dostrzegamy pojawianie się fazy kryzysu. Jedno jest niestety niemal pewne, z zagrożeniem terrorystycznym na naszym kontynencie będziemy zmagać się jeszcze przez długie lata. Niewykluczone jest również rozszerzenie się terenu, na którym działać będą terroryści na terytoria państwa wcześniej niedotknięte nie tylko aktywnością organizacji terrorystycznych, ale również samotnych radykałów, nie mających ścisłych powiązań z jakimiś konkretnymi grupami.

Gotowi na atak

Niewątpliwie nawet tak wstępna i okrojona diagnoza sytuacji nastraja bardzo pesymistycznie. W tym miejscu należy zastanowić się więc jak europejskie społeczeństwa mogą bronić się przed tego rodzaju zagrożeniem? I tutaj pojawia się kilka kwestii nad którymi należałoby popracować, dzieląc je umownie na: prawne, instytucjonalne, społeczne oraz międzynarodowe.

Omawiając rozwiązania prawne, powinniśmy zastanowić się chociażby nad pewnymi fundamentami, na których zbudowane są różne konstytucje czy też ustawy zasadnicze. Taką płaszczyzną do dyskusji stanowi np. nieskrępowana wolność słowa. Rzeczywiście była ona ważnym fundamentem demokracji na kontynencie europejskim, jednak to właśnie niejako ona - oczywiście w sposób wypaczony - prowadziła do różnych patologii. W Europie, szczególnie po 11 września 2001 r., pozwolono na głoszenie radykalnych haseł, wręcz nawołujących do ataków na własne państwo. Warto przypomnieć sobie sprawę wpływowego Abu Hamzy al-Masriego, ale to jedynie przysłowiowy wierzchołek góry lodowej. Często tzw. "imamowie nienawiści", bardzo wyraźnie funkcjonowali w przestrzeni miast, a nawet więzień, które przecież powinny być pod ścisłą kontrolą państw.

Nie chodzi jednak tylko o same fundamentalne dyskusje nt. praw i wolności obywatelskich w dobie nowej fali terroryzmu w Europie. W trakcie dyskusji nad rozwiązaniami prawnymi pojawiają się bardziej praktyczne problemy. Wystarczy nadmienić potrzebę odpowiedniego sformułowania uprawnień służb, przygotowania kodeksów i różnych praw, które odpowiadać będą na zmiany w sferze europejskiego bezpieczeństwa. Zauważyć należy, że tego typu dyskusja rozpoczęła się już w Polsce. Związana jest ona z projektem ustawy o działaniach antyterrorystycznych. W przypadku Zjednoczonego Królestwa jest to chociażby debata dotycząca uprawnień GCHQ oraz innych służb w zakresie kontroli sieci komputerowych.

Lecz samo, nawet najbardziej dostosowane do współczesnych zagrożeń, prawo będzie "martwe" bez wprowadzenia zmian w obrębie różnych instytucji - bezpośrednio i pośrednio zaangażowanych w zapewnianie bezpieczeństwa. Wystarczy spojrzeć na działania służb belgijskich czy problemy z przepływem informacji pomiędzy policją a służbami specjalnymi w okresie ataków z 13 listopada ubiegłego roku. Niestety, wiele państw w Europie musi zadać sobie wiele pytań, dotyczących m.in. zwiększenia liczebności służb specjalnych, ich potencjalnych reform, roli sił zbrojnych w przeciwdziałaniu aktom terrorystycznymi, zabezpieczaniu infrastruktur oraz ludności - jeśli do takowych by już doszło. Granicą, która nie powinna zostać przekroczona jest oczywiście pełna militaryzacja służb takich jak policja oraz niejako "naturalne" funkcjonowanie wojska w przestrzeni miast. Trudno jednak oczekiwać, że w sytuacji, gdy ulice mogą zamienić się w pole walki z wyszkolonymi terrorystami wyposażonymi w broń automatyczną, będzie tam nadal miejsce dla policjantów, którzy nader rzadko odbywają szkolenia strzeleckie.

Inwestycja w służby

Wspomniałem również o finansowym aspekcie przygotowań na zagrożenie terrorystyczne. Jeśli uznamy jednak za prawdziwe deklaracje m.in. prezydenta Francji, to jesteśmy na wojnie, a każdy konflikt niesienie za sobą zmiany w rozplanowywaniu budżetu państwa. Jeśli bowiem wojsko, uderzające w bazy terrorystów w Syrii i Iraku, nie budzi kontrowersji zwracając się do państwa o pomoc finansową, to już w przypadku służb zajmujących się bezpieczeństwem wewnątrz państw jest z tym różnie. A mówimy tu o sfinansowaniu bardzo zróżnicowanych potrzeb - od zwiększenia zasobów formacji antyterrorystycznych, by mieć odwody na wypadek skoordynowanych i symultanicznych uderzeń jak to miało miejsce np. w Bombaju, po pieniądze na opłacanie osobowych źródeł informacji. Przykładem na kontrowersyjność np. drugiego z wymienionych punktów, jest dyskusja o skali utrzymywania agentury przez MI5 w Zjednoczonym Królestwie.

Nie zapominajmy jednak, że pierwszą linią obrony są zawsze służby specjalne, działające w cieniu i przede wszystkim wymagające odpowiedniego traktowania je przez państwo. Z jednej bowiem strony bardzo wątpliwe jest, aby któryś z rządów zainwestował tak mocno w działania antyterrorystyczne, kosztem np. wywiadu politycznego czy WNT, jak to miało miejsce w Stanach Zjednoczonych po 11 września 2001 r., ale z drugiej strony działania wymierzone w organizacje terrorystyczne i ich zwolenników angażują na lata nie tylko personel i zasoby sprzętowe, ale drenują również budżety. Poszukiwanie balansu może oznaczać potrzebę przeprowadzenia drastycznych reform w części państw europejskich, odchodzenie od rozbudowanych struktur biurokratycznych, na rzecz mniejszych, ale bardziej elastycznych instytucji. Przykładem może być tu chociażby izraelski Mossad, który jednak również ma swoje mankamenty. 

Nie da się zapomnieć również o tak drażliwym temacie, jakim są specyficzne procedury infiltracji organizacji terrorystycznych i zabezpieczenie własnych funkcjonariuszy dążących do rozbicia terrorystycznych spisków. O wadze tego zagadnienia, nawet po odejściu ze służby, świadczy kazus amerykańskiego, byłego funkcjonariusza CIA zatrzymanego w Portugalii i poddanego ekstradycji do Włoch. Tematem tabu pozostaje nadal kwestia przesłuchiwania największych i najbardziej zdeterminowanych radykałów, sposoby ich aresztowania czy wręcz niejednokrotnie usuwania tzw. najważniejszych celów HVT spośród terrorystów. W Stanach Zjednoczonych, z racji spraw związanych z GITMO, użyciem uzbrojonych bezzałogowych statków powietrznych etc. tego rodzaju problemy od dawna podlegają dyskusji i rozważaniom. Chciałoby się wspomnieć w tym miejscu, jaką skuteczną pracę, choć wielce kontrowersyjną ze względu na metody, wykonywało niegdyś m.in. francuskie DST.

Świadome społeczeństwo

Ostatnim, ale chyba najważniejszym elementem, jest społeczeństwo. W Europie żyją już nowe pokolenia, które nie doświadczyły fali przemocy np. lewicowych ekstremistów w Europie Zachodniej. Co więcej, takie elementy jak strefa Schengen wpisały się w ich postrzeganie świata. Niezwykle bolesnymi lekcjami były więc ataki w Paryżu czy w Brukseli.

Pojawiła się jednak również potrzeba odpowiedniego wyważenia ostrożności i uwagi poświęcanej potencjalnym zagrożeniom, a wysiłkami by nadal normalnie funkcjonować. Z jednej bowiem strony musimy zdawać sobie sprawę z faktu, że korzystając z hoteli, sklepów, odwiedzając muzea, czy przybywając na ulicach miast, jesteśmy narażeni na akty terrorystyczne. Nie występują one tak często jak pożary czy wypadki samochodowe, ale jednak wpisują się w spektrum zagrożeń dla naszego życia i zdrowia. Z drugiej zaś strony, nie możemy pozwolić na to, by skrajne emocje osłabiały naszą ocenę zagrożeń. 

Terroryzm to zagrożenie dla bezpieczeństwa całej Europy, z którym będziemy musieli zmagać się jeszcze latami. Dziś kluczowym przeciwnikiem są organizacje pokroju tzw. Państwa Islamskiego (Da`ish), bogate, z siecią kontaktów na całym świecie i przede wszystkim odpowiednio zmotywowane, aby atakować za wszelką cenę. Nie można jednak wykluczyć, że Europa nie będą terenem działań innych organizacji terrorystycznych, o innej ideologii i motywach. Stąd też, tak samo jak akceptujemy ryzyko występowania pożarów, napadów rabunkowych itp. zdarzeń należy mieć świadomość ryzyka wystąpienia ataku terrorystycznego i odpowiednio się na niego przygotowywać. Dotyczy to zarówno systemów prawnych, instytucji państwa, a także zwykłych obywateli.

Dlatego, pozytywnie powinno ocenić się dyskusję o kwestiach bezpieczeństwa, która trwa w Polsce. Przede wszystkim projekt ustawy o działaniach antyterrorystycznych, obojętnie jak oceniany, stał się punktem odniesienia do kwestii prawnych. Wcześniej, podobnie elity polityczne, medialne i społeczeństwo, mogły zaznajomić się z kluczową problematyką, odnośnie możliwości operacyjnych służb w kontekście chociażby podsłuchów itp. Dobrze, że ta dyskusja toczy się przed, a nie po pojawieniu się zagrożenia na polskim terytorium. Kwestia organizacji ŚDM czy też szczytu NATO w Warszawie motywuje także do rozmów i sporów dotyczących naszego pozycjonowania w kontekście zagrożeń związanych z terroryzmem. Byłoby przy tym wręcz idealnie, gdyby w wielkim uproszczeniu, większość obywateli działała zawsze tak, jak pasażerowie z Wrocławia.