Turcja i Izrael: wojna na słowa... I co jeszcze?

Ewolucja turecko-izraelskich relacji na przestrzeni lat

Rozwój wzajemnych relacji w kontekście najnowszego konfliktu w Gazie należałoby jednak przeanalizować z uwzględnieniem kilku ostatnich lat sprzed październikowego ataku Hamasu na terytorium Izraela. Erdoğan nigdy nie ukrywał swojego przywiązania do wartości islamskich, przez co może się wydawać, że mentalnie zawsze był zorientowany bardziej na Bliski Wschód aniżeli chociażby na Europę. Z tego też powodu od czasu dojścia Partii Sprawiedliwości i Rozwoju do władzy w 2002 roku starał się zaprezentować jako najbardziej wiarygodny rzecznik sprawy palestyńskiej. Tym samym nie tylko wpłynął na turecką decyzję o przekazywaniu przez lata pomocy humanitarnej do Strefy Gazy, ale także ostentacyjnie krytykował Izrael za działania wymierzone w Palestyńczyków, w tym m.in. operację wojskową Płynny Ołów w 2009 roku. Strony kilkukrotnie zdecydowały się także na odwołanie lub wydalenie przedstawicieli dyplomatycznych. Taka sytuacja miała miejsce chociażby w 2018 r. na skutek dość ryzykownej decyzji Donalda Trumpa o uznaniu Jerozolimy za nową stolicę Izraela.

Powrót do stabilnych relacji zajął stronom kilka lat i można śmiało powiedzieć, że dopiero w 2022 roku doszło do faktycznego otwarcia pełnych stosunków dyplomatycznych. W tym samym roku prezydent Izraela Izaak Herzog udał się z oficjalną wizytą państwową do Turcji, otwierając tym samym nową kartę we wzajemnych relacjach, co miało służyć nie tylko bezpieczeństwu, ale przede wszystkim ekonomii obu państw. Spokój we wzajemnych relacjach nie trwał jednak długo. Netanjahu zamierzał odwiedzić Turcję jesienią 2023 roku, ale plan ten został porzucony ze względu na eskalację konfliktu palestyńsko-izraelskiego. Obydwa państwa odwołały swoich ambasadorów już w początkowej fazie wojny.

Wielkie ambicje Turcji i zawiedzione nadzieje

Wydawać by się mogło, że w pierwszych fazach rozwoju konfliktu palestyńsko-izraelskiego Turcja niemal mechanicznie próbowała zapewnić sobie rolę mediatora w konflikcie. Przegrała jednak wyścig o tę pozycję z Katarem i Egiptem. Erdoğan w dalszym ciągu starał się jednak balansować pomiędzy naturalną sympatią do muzułmanów zamieszkujących Gazę, a interesami narodowymi wyższej rangi. Z pewnością istotnym czynnikiem powstrzymującym Turków od stosowania ostrzejszej retoryki była wciąż nierozwiązana kwestia zakupu F-16. Z tego też powodu tureccy politycy woleli nawoływać do powstrzymania się od działań zbrojnych i zachowania ogólnego pokoju bez względu na przynależność narodową czy wyznaniową.

W wyniku izraelskiej kontrofensywy, która powoli przerodziła się w wojnę totalną wymierzoną w Hamas, jednak niewątpliwie powodującą duże straty wśród ludności cywilnej, większość zaangażowanych w konflikt państw zaczęła odczuwać presję co do konieczności opowiedzenia się po jednej ze stron konfliktu. W przypadku państw muzułmańskich, w tym także Turcji, wybór był dość oczywisty. Naturalna niechęć muzułmanów do Izraela ma swoje korzenie w dawnych konfliktach arabsko-izraelskich. Tym samym nieprzychylna, a z czasem nawet agresywna retoryka rządu i innych wpływowych jednostek/ grup padła na podatny grunt, wywołując tym samym falę propalestyńskich demonstracji na Bliskim Wschodzie i poza nim.

W miarę rozprzestrzeniania się fałszywych informacji o ataku na szpital Al-Ahli w północnej Strefie Gazy, retoryka antyizraelska stała się jeszcze silniejsza. Społeczeństwo tureckie, w tym rządzący tam politycy, okazało się wyjątkowo wrażliwe na tą kwestię, decydując się tym samym na całkowitą rezygnację z roli – stosunkowo neutralnego – obserwatora konfliktu. Od tego momentu otwarcie mówiono o niehumanitarności prowadzonych działań zbrojnych, domagając się natychmiastowego zaprzestania izraelskiego kontrataku oraz otwarcia korytarzy niosących pomoc osobom przebywającym w Gazie. Kwestia ta była poruszana podczas rozmów dwustronnych oraz na forum organizacji międzynarodowych.

"Hitler XXI w.", czyli wzajemne oskarżenia i ostre wypowiedzi

Na początku grudnia prezydent Turcji określił izraelskiego premiera Benjamina Netanjahu jako zbrodniarza wojennego, nazywając go także „rzeźnikiem Gazy”. Zaapelował też o postawienie go przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym w Hadze. W ostatnich dniach polityk jeszcze bardziej zintensyfikował swoją retorykę wobec Netanjahu w związku z decyzją Izraela o kontynuowaniu działań wojskowych w Gazie.

W środę 27 grudnia Erdoğan wygłaszając przemówienie na ceremonii wręczenia nagród naukowych w Ankarze powiedział, że rola Netanjahu w wojnie Izraela z Hamasem jest porównywalna z rolą Hitlera, który w latach czterdziestych XX wieku zorganizował ludobójstwo milionów Żydów. W ten sposób porównał izraelskie ataki na Gazę do traktowania narodu żydowskiego przez Niemców. Odniósł się przy tym do danych Ministerstwa Zdrowia Strefy Gazy, oskarżając Izrael o spowodowanie śmierci ponad 20 tys. mieszkańcow Gazy. Zdaniem tureckiego polityka obecna sytuacja jest jednak jeszcze gorsza niż zbrodnia popełniona przez nazistów, gdyż kraje Zachodu, które przez wieki uważały się za ostoję demokracji i praw człowieka, są obecnie bierne wobec kryzysu humanitarnego w Gazie. Dlatego należy ich uznać za współwinnych obecnej rozgrywającej się tragedii. Skrytykował przede wszystkim postawę Niemiec za odmowę potępienia Netanjahu.

„Mówię to wyraźnie, spójrzcie: Niemcy nadal płacą cenę za to, co zrobił Hitler. Dlatego Niemcy milczą, mają pochyloną głowę… My nie jesteśmy nikomu dłużni. Zachód jest zadłużony. Nie mogą się wypowiadać, bo są zadłużeni… Kiedyś źle mówili o Hitlerze. Czym się różnicie od Hitlera? Czy to, co robi Netanjahu, jest w jakikolwiek sposób mniejsze od tego, co zrobił Hitler? Wcale nie jest” – powiedział Erdoğan podczas przemówienia, które wygłosił w Ankarze.

Erdoğan nie poprzestał jednak na tych słowach. Kontynuując swoją argumentację, oskarżył także Netanjahu o to, że jest „bogatszy od Hitlera”, powołując się na wsparcie, jakie Izrael otrzymuje od Stanów Zjednoczonych. W latach 1951–2022 Amerykanie przekazali temu państwu pomoc finansową o wartości 317,9 mld dolarów (co czyni go największym odbiorcą amerykańskiej pomocy zagranicznej od czasów II wojny światowej), a obecnie zmierzają w stronę zatwierdzenia pakietu pomocowego o wartości 14,3 mld dolarów.

W swoim przemówieniu zapewnił także, że Turcja jest gotowa przyjąć naukowców i badaczy prześladowanych za swoje poglądy na temat konfliktu w Gazie. Erdoğan, podobnie jak inni tureccy politycy, potwierdził gotowość swojego państwa do zapewnienia dalszej pomocy humanitarnej dla pogrążonej w ruinie Strefy Gazy.

Problem kurdyjski narzędziem kontrataku

Izraelski premier nie zwlekał z odpowiedzią na komentarz tureckiego prezydenta. Netanjahu w jednym ze swoich postów na portalu X oskarżył Erdoğana o to, że sam dopuszcza się ludobójstwa na ludności kurdyjskiej i w związku z tym nie ma żadnego prawa do pouczania innych. Było to nawiązaniem do wojny, którą Turcja prowadzi od wielu lat przeciwko kurdyjskiej grupie bojowników (PKK - Partia Pracujących Kurdystanu - dop. Defence24.pl), powszechnie uznawanej na arenie międzynarodowej za ugrupowanie terrorystyczne. W wyniku starć i ataków przeprowadzanych przez obie strony konfliktu zginęło  ponad 40 000 osób, w tym wielu cywilów.

„Erdoğan, który dopuszcza się ludobójstwa na Kurdach i jest rekordzistą świata w więzieniu dziennikarzy sprzeciwiających się jego reżimowi, jest ostatnią osobą, która może nam głosić moralność”. – napisał Netanjahu w swoim poście.

W dalszej kolejności oskarżył Erdoğana o goszczenie przywódców Hamasu na terytorium Turcji. Netanjahu stanął także w obronie podejmowanych przez Izrael działań zbrojnych. „IDF, która jest najbardziej moralną armią na świecie, walczy o wyeliminowanie najbardziej odrażającej i brutalnej organizacji terrorystycznej na świecie, Hamas-ISIS, która popełniła zbrodnie przeciwko ludzkości, którą Erdoğan wychwalał i której przywódców gości”.

Prezydent Herzog także potępił porównanie jakim posłużył się Erdoğan, podkreślając, że w historii ludzkości nie było tak strasznego wydarzenia jak Holokaust. Dodał przy tym, że „słowa tureckiego przywódcy głęboko ranią duszę każdego Żyda, niezależnie od tego, kim on jest, oraz pamięć o milionach Żydów, którzy zginęli w Holokauście”.

Minister Benny Gantz powiedział z kolei, że słowa Erdoğana były „rażącym wypaczeniem rzeczywistości i profanacją pamięci o Holokauście”. Jego zdaniem Hamas jest organizacją, która dokonała nikczemnej masakry, a usunięcie stwarzanego przez nią zagrożenia jest egzystencjalną koniecznością i imperatywem moralnym. Należy jednak w tym miejscu przypomnieć, że Turcja w przeciwieństwie do swoich zachodnich sojuszników i niektórych krajów arabskich nie postrzega Hamasu jako organizacji terrorystycznej, a jedynie siły walczące o wyzwolenie terytorium okupowanego przez od lat przez Izrael.

Wymiana komentarzy była kontynuowana po tym, jak dyrektor ds. komunikacji prezydenta Turcji Fahrettin Altun złożył w swoich mediach społecznościowych kontrargument, pisząc, że „premier Izraela Netanjahu jest ostatnią osobą, która może cokolwiek powiedzieć na temat ludobójstwa. Osiągnął biegłość w przekonywaniu świata, że zbrodnie wojenne, które popełnił na ludności cywilnej, miały na celu samoobronę. Nawet jeśli świat nie będzie w stanie go powstrzymać, historia uzna go za zbrodniarza wojennego”.

Nie ma szans na normalizację?

Obecnie nie wydaje się, aby stosunki Turcja-Izrael dało się łatwo odbudować, a przynajmniej nie do czasu ustąpienia lub – co wydaje się bardziej prawdopodobne – usunięcia Netanjahu ze stanowiska premiera. Nie należy też doszukiwać się możliwych scenariuszy, traktujących o tym, czy udałoby się uniknąć kryzysu politycznego w przypadku wygrania ubiegłorocznych wyborów prezydenckich w Turcji przez kandydata zjednoczonej opozycji. Obecnie praktycznie wszystkie tamtejsze ugrupowania sprzeciwiają się izraelskiej operacji wojskowej w Gazie.

Özgür Özel, przewodniczący opozycyjnej Republikańskiej Partii Ludowej (CHP), wezwał nawet prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana do udania się do Palestyny z przywódcami wszystkich partii politycznych, aby okazać solidarność całego narodu tureckiego z Palestyńczykami. Biorąc pod uwagę obecne tarcia pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Turcją, nie wydaje się także, aby i tym razem Waszyngtonowi udało się skutecznie wpłynąć na postawę Ankary. Wręcz przeciwnie, przyjmując stronnicze, w pełni proizraelskie stanowisko już w początkowej fazie rozwoju konfliktu w Gazie, Waszyngton mógł wepchnąć Turcję jeszcze bardziej w ramiona Bliskiego Wschodu, z którym stosunki i tak wydają się coraz bardziej zacieśniać z roku na rok.